|
Anayasa Mahkemesi Kararı Esas
Sayısı : 2001/8 Karar
Sayısı : 2004/95 Karar
Günü : 14.7.2004 İTİRAZ YOLUNA BAŞVURAN : Şereflikoçhisar Asliye Ceza
Mahkemesi İTİRAZIN KONUSU : A) 1.3.1926 günlü, 765 sayılı
Türk Ceza Kanunu’nun 88. maddesinin, B) 13.7.1965
günlü, 647 sayılı Cezaların İnfazı Hakkında Kanun’un 5. maddesinin başvuru
tarihindeki altıncı fıkrasının birinci, ikinci ve üçüncü tümcelerinin
Anayasa’nın Başlangıç’ı ile 5., 10., 90. ve 138. maddelerine aykırılığı
savıyla iptali istemidir. I - OLAY Tehdit
suçundan açılan kamu davasında, itiraz konusu kuralların Anayasa’ya aykırı
olduğu kanısına varan Mahkeme iptali için başvurmuştur. II - İTİRAZIN GEREKÇESİ Başvuru
kararının gerekçe bölümü şöyledir: “Yukarıda
numarası ve kısaca özellikleri yazılı dava dosyasında uygulanmak durumunda
olan TCK’nun 88. maddesi ve 647 S.Y.nın 5/6. maddesinin 1. ve 2. cümlelerindeki özellikle
“…bir gün 4.680.000 TL (4421 S.Y. değ.) sayılmak üzere…4.680.000 TL’den aşağı
hükmolunan para cezaları bir gün hapse çevrilir”
tabirleri, yukarıda anlatılan ilkeler ışığında, bir kanun uygulayıcısı olarak
adalet, eşitlik ve diğer çağdaş toplum özelliklerine uymadığı, Anayasamıza da
aykırı olduğu düşüncesi uyanmıştır. Şöyle
ki; 1
- Dava dosyamızdaki örnekte olduğu gibi, daha önce tehdit suçundan
mahkumiyetine karar verilen sanık, hakkındaki kararın infazından itibaren beş
yıl içerisinde yine bir başka tehdit suçunu işlemiştir. Cezaların
caydırıcılığı ilkesinin bir sonucu olarak, bizim Ceza Kanunumuzda da daha
önceden herhangi bir suçtan mahkum olduğu halde öngörülen süre içerisinde,
yeniden bir suç işleyen şahısa karşı ikinci suçu nedeniyle verilecek cezanın
tekerrür hükümleri uyarınca artırılması kuralı getirilmiştir. 2
- Konunun düzenlendiği Türk Ceza Kanununun 81/3. maddesine göre “İkinci suç
için tayin edilecek cezaya tekerrürden dolayı zammı gelen miktar, hiçbir
suretle evvelki suç için hükmedilmiş olan cezaların en ağırından ziyade
olarak tayin olunamaz” denilmiştir. TCK’nın 81/2.
maddesine göre aynı nitelikte tekerrüre esas sabıkası olan kişilere ikinci
suç için verilecek ceza 1/6-1/3 oranlarında artırılabilecektir. Sözgelimi
olayımızda olduğu gibi daha önceki silahlı tehdit suçu ile 6 ay hapis
cezasına mahkum olan sanığın ikinci suçunu işlemesi ve asgari had olan 6 ay
hapis cezasına mahkumiyeti halinde tekerrür hükmü uyarınca cezası 1 ilâ 2 ay
arasında artırıma tabi tutulacaktır. 3
- Eğer sanığın önceki suçtan aldığı hürriyeti bağlayıcı cezası para cezasına
çevrilmiş ise TCK 88. maddesi uyarınca çevrilen ceza asıl ceza kabul
edilecek, bu defa 647 sayılı Yasa’nın 5/6. maddesi devreye girerek, çevrilen
para cezası, günlüğü (2001 yılında verilecek kararlar için) 4.680.000 TL den
hapis cezasına çevrilerek artırım yapılacak ve bu suretle tekerrür nedeniyle
yapılacak arıtırımın sadece 1 günle sınırlı tutulmasına, adeta tekerrür
hükümlerinin uygulanmamasına yol açacaktır. Avrupa
İnsan Hakları Sözleşmesinin 7. maddesine göre uygar uluslar tarafından
tanınmış hukukun genel ilkelerine göre yapılacak yargılamanın Suçta ve Cezada
Kanunilik ilkesine aykırılık teşkil etmeyeceği açıkça vurgulanmıştır. Adalet,
eşitlik, suçta ve cezada orantılılık ve cezaların caydırıcılığı ilkelerinin de bu sayılanlar arasında yer
aldığında hiçbir kuşku yoktur. Mevcut
yasa hükümlerinin uygulanması halinde,daha önce cezası paraya çevrilen ve
çevrilmeyen arasında tekerrür hükümlerinin uygulanması sonucunda açık bir
eşitsizlik ortaya çıkacaktır. Bu ise hukukun genel ilkeleri arasında sayılan
Cezaların Önleyiciliği, Suçta ve Cezada Orantılılık gibi Ceza Hukukunun Genel
İlkelerine aykırıdır. Bu
açıdan uygulama ile doğacak sonuçlar, Anayasa’nın Başlangıç hükümleri, 5. ve
10. maddeleriyle, AİHS’nin 6. ve 7. maddelerine
açıkça aykırılık teşkil edecektir. Hakkında paraya çevrilme tedbiri
uygulandığı halde bunu suistimal ederek ikinci bir
suç işleyen sanığın diğerlerine oranla daha ağır bir şekilde cezalandırılması
gerekirken, mevcut hükümler karşısında, bir nevi ödüllendirilmiş olmaktadır. 4
- Yasalar gereği birinci mahkumiyet hükmünü veren mahkemenin paraya çevirme
kararı, ikinci suç nedeniyle tekerrürden dolayı hüküm kuracak mahkemeyi
bağlamakta ve TCK’nın 81/1 ve 81/2. maddelerini
işlemez hale sokmakta, yargıçların kendi vicdani kanaatlerine göre
hakkaniyete uygun karar verme serbestilerini sınırlandırmaktadır. Ortaya
çıkan sonuç Anayasa’nın 138. maddesinde yer alan Yargı Bağımsızlığı ilkesine aykırıdır. Bir
uygulamacı olarak görevimiz sırasında bu sıkıntıyı fazlasıyla hissetmekteyiz. 5
- Yargılama sonunda hürriyeti bağlayıcı cezası paraya çevrilen sanığın infaz
aşamasında bu para cezasını ödememesi durumunda 647 S.Y.nın
5. maddesinin 6. fıkrası uyarınca çevrilen para cezasının 4.680.000 TL si bir
güne denk gelecek şekilde hapis cezasına dönüştürülmesi de Anayasa’nın
138/son maddesine açıkça aykırılık teşkil edecektir. Mahkemenin bu konuda bir
kararı olmaksızın mahkemenin verdiği mahkumiyet hükmü idari mercilerce
değiştirilmektedir. Zira hürriyeti bağlayıcı cezalar paraya çevrilirken 647
sayılı Yasanın 4/1. maddesi uyarınca tedbir mahiyetindeki bu cezaya
dönüştürülmektedir. Yoksa müsnet olayda olduğu gibi
6 ay hapis cezasından dönüştürülen toplam 900.000 TL.nin
sanık tarafından ödenmemesi durumunda, bugün için infaz edilecek olsa toplam
bir gün hapis yatmasını sağlamak değildir. Yasanın bu imkanı sayesinde sanığı
yargılayan ve vicdani kanaatine göre hüküm kuran mahkemenin verdiği 6 ay
hapis, kararına rağmen sanığın sadece bir gün hapis yatmasına olanak
sağlayacaktır. Avrupa Birliğine giriş süreci yaşadığımız şu günlerde oldukça
yoğun eleştiriler alan infaz yasamızın çarpık ve çağdaş hukuk normlarına
uymayan hükümlerinden biri olarak öne çıkan 647 sayılı Yasanın 5. maddesinin
6. fıkrasının 1. ve 2. tümceleri bu açıdan Anayasamızın 138/1-son maddelerine
açıkça aykırılık teşkil ettiği düşünülmektedir. 6
- Hürriyeti bağlayıcı cezaları paraya çevrilen kişilerin,süresi içerisinde bu
para cezalarını ödememeleri halinde, işledikleri suç nedeniyle-sözgelimi
mevcut olayımızda- bir güne 4.680.000 TL denk gelecek şekilde hapse
dönüştürüleceğinden sadece bir gün hapiste yatması söz konusu olacakken,
hüküm tarihinde hürriyeti bağlayıcı cezaları paraya çevrilmeyen bir şahsın
bilfiil 6 ay cezaevine girip hapis yatması gerekecektir. Bir açıdan hürriyeti
bağlayıcı cezaları paraya çevrilmeyenlerin bu eşitsizlik karşısında adil
yargılanma hakları ihlal edilmektedir. Bu ise yasa önünde eşitlik, sosyal
hukuk devleti, adil yargılanma, suçta ve cezada orantılılık, kanunsuz suç ve
ceza olmaz gibi çağdaş ve genel hukuk ilkelerine, dolayısıyla Anayasamızın
Başlangıç hükümleri, 5, 10 ve 138/1-son maddeleri ile AİHS’nin
6. ve 7. maddelerine açıkça aykırılık teşkil ettiği düşüncesindeyiz. 7
- İptali istenilen yasa hükümlerinin Anayasaya aykırılık nedeniyle iptaline
karar verilmesi halinde uygulamada tekerrür hükümlerinin uygulaması ve para
cezasına dönüştürülen hürriyeti bağlayıcı cezaların infazı konusunda hiçbir
sorunla karşılaşılmayacağı düşünülmektedir. TCK
88. maddesinin iptali halinde, tekerrür nedeniyle sanıklara verilecek ceza
TCK 81/1 ve 2. maddeleri uyarınca en fazla 1/3’e kadar artırılacak, TCK 81/3.
maddesi uyarınca da artırılacak miktar hiçbir şekilde önceki mahkumiyet
miktarından fazla olamayacaktır. Böylece şahıslar arasında eşitlik sağlanacak
suçta ve cezada orantılılık ilkesine uyulmuş olacaktır. 647
S.Y.nın 5/6. maddesinin 1. ve 2. tümceleri iptal
edildiğinde ise hürriyeti bağlayıcı cezası paraya dönüştürülen sanıkların bu
cezalarını ödememeleri halinde cezaları sanki paraya çevrilmemiş gibi tekrar
aldıkları temel cezaya dönüştürülecek ve böylelikle hem cezaları paraya
dönüştürülen ve dönüştürülmeyenler arasında ceza adaleti sağlanmış olacak hem
de yüce Türk ulusu adına karar veren mahkemenin nihai kararı idari mercilerce
değiştirilmemiş olacak böylelikle adalete olan güvenin bir nebze de olsa
gelişmesine katkı sağlamış olacaktır. KARAR 1
- Bu dosyada uygulanması sözkonusu olan TCK’nun 88. ve 647 sayılı Yasanın 5. maddesinin 6.
fıkrasının 1. ve 2. tümcelerindeki özellikle “…bir gün 4.680.000 TL’den
sayılmak üzere 4.680.000 TL (4421 S.Y. ile değişik ve 2001 yılı için)’den
aşağı para cezaları bir gün hapse çevrilir ibarelerinin, Türkiye Cumhuriyeti
Anayasası’nın; a)
Başlangıç hükmünün 6. fıkrası, 5. maddesi, b)
10. maddesi, c)
90. maddesi delaleti ile; i)
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. maddesinin 1. fıkrası ve ii) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 7. maddesinin 2.
fıkrası ile Anayasa’nın 138/1-son
maddesine aykırı olduğu düşüncesine varılmakla, söz konusu yasa hükümlerinin
iptali için Anayasa’nın 152. maddesi uyarınca dava dosyasının onaylı bir
suretinin Anayasa Mahkemesi Başkanlığı’na gönderilmesine, 2
- Dava dosyasının Anayasa’nın 153. maddesi uyarınca 5 ay süre ile bekletici
mesele sayılmasına, 18.12.2000
tarihli celsede açıkça karar verildi.”
III - YASA METİNLERİ A - İtiraz Konusu Yasa Kuralları 1 - Türk
Ceza Kanunu’nun itiraz konusu 88. maddesi şöyledir: “Tekerrür hükümlerinin
tatbikatında diğer bir cezadan kalbolunmuş ceza
asıl ceza addolunur.” 2 - Cezaların
İnfazı Hakkında Kanun’un başvuru tarihinde altıncı fıkrasında, 4786 sayılı
Yasa ile yapılan değişiklikle yedinci fıkrasında yeralan
itiraz konusu kurallar şöyledir: “Hükümlü, tebliğ olunan ödeme emri üzerine
belli süre içinde para cezasını ödemezse, Cumhuriyet Savcısının kararıyla bir
gün üç milyon lira sayılmak üzere hapsedilir. Artıklar nazara alınmaz. Ancak,
üçmilyon liradan aşağı hükmolunan
para cezaları bir gün hapse çevrilir.” B - Dayanılan Anayasa Kuralları Başvuru
kararında Anayasa’nın Başlangıç’ı ile 5., 10., 90. ve 138. maddelerine
dayanılmıştır. IV - İLK İNCELEME Anayasa
Mahkemesi İçtüzüğü’nün 8. maddesi uyarınca Mustafa BUMİN, Haşim
KILIÇ, Samia AKBULUT, Yalçın ACARGÜN, Sacit ADALI, Ali HÜNER, Fulya KANTARCIOĞLU, Mahir Can
ILICAK, Ertuğrul ERSOY, Tülay TUĞCU ve Ahmet AKYALÇIN’ın
katılımlarıyla, 15.1.2001 günü yapılan ilk inceleme toplantısında, dosyada
eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine oybirliğiyle karar
verilmiştir. V - ESASIN İNCELENMESİ Başvuru
kararı ve ekleri, işin esasına ilişkin rapor, itiraz konusu Yasa kuralları,
dayanılan Anayasa kuralları ve bunların gerekçeleri ile diğer yasama
belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü. A - Kuralların Anlam ve Kapsamı Türk
Ceza Kanunu’nun 88. maddesinde “Tekerrür
hükümlerinin tatbikatında diğer bir cezadan kalbolunmuş
olan ceza asıl ceza addolunur” denilerek tekerrür hükümlerinin
uygulanması sırasında önceki mahkumiyet ilamında belirtilen cezanın bir başka
cezadan dönüştürülmüş olması durumunda hangisinin esas alınacağı
belirtilmektedir. 647
sayılı Kanun’un para cezalarının
tarifi, tespiti ve yerine getirilmesine
ilişkin kuralların düzenlendiği 5. maddesinin başvuru tarihinde
altıncı fıkrası iken 8.1.2003 gün
ve 4786 sayılı Yasa
ile yedinci fıkrasına
dönüşen kuralın iptali
istenilen birinci, ikinci
ve üçüncü tümcelerinde ise, para cezalarının
ödenmemesi halinde günlüğü üç milyon liradan hapse çevrileceği, artıkların
dikkate alınmayacağı ve üç milyon liradan aşağı hükmolunan
para cezasının bir gün hapis cezasına çevrileceği belirtilerek para
cezalarına ilişkin ilâmların infaz biçimi düzenlenmektedir. Türk
Ceza Kanunu’nun genel olarak tekerrür hükümlerini düzenleyen 81. maddesinin
3. fıkrasına göre, tekerrürden dolayı artırılan miktarın hiçbir şekilde
önceki suç için hükmolunmuş cezaların en ağırından
fazla belirlenmesi mümkün değildir. 88. madde hükmüne göre de önceki suç bir
başka cezadan çevrilmiş para cezası ise, 647 sayılı Kanun’un 5. maddesi
gereğince hapis cezasına çevrilerek tekerrür nedeniyle yapılacak artırım
miktarı buna göre belirlenecektir. B - Anayasa’ya Aykırılık Sorunu Başvuru
kararında, itiraz konusu kuralların Türk Ceza Kanunu’nun aynı hükmüne aykırı
davranan ancak sonuçta aldığı özgürlükten yoksun bırakma cezası para cezasına
çevrilen ve çevrilmeyen sanıklar açısından bu mahkumiyetlerine ilişkin olarak
tekerrür hükümlerinin uygulanmasında farklı artırıma neden olduğu, bu durumun
eşitlik ilkesine, cezaların önleyiciliği ve suçta ve cezada orantılılık
ilkelerine dolayısıyla Anayasa’nın Başlangıç’ı ile 5., 10., 90. ve 138.
maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmektedir. Türk
Ceza Kanunu’nun itiraz konusu 88. maddesinde “Tekerrür hükümlerinin tatbikatında diğer bir cezadan kalbolunmuş olan ceza asıl ceza addolunur” denilmekte,
Cezaların İnfazı Hakkında Kanun’un 5. maddesinin itiraz konusu yedinci
fıkrasının birinci, ikinci ve üçüncü tümcelerinde, “Hükümlü, tebliğ olunan ödeme emri üzerine belli süre içerisinde para
cezasını ödemezse, Cumhuriyet Savcısının kararıyla bir gün üç milyon lira
sayılmak üzere hapsedilir. Artıklar nazara alınmaz. Ancak üçmilyon
liradan aşağı hükmolunan para cezaları bir gün
hapse çevrilir” kuralı getirilmektedir. Anayasa’nın
10. maddesinde, “Herkes, dil, ırk,
cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle
ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.
Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin
yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. Hiçbir
kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve
idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak
hareket etmek zorundadırlar” denilmektedir. Bu yasak,birbirinin aynı
durumunda olanlara ayrı kurallar uygulanmasını, ayrıcalıklı kişi ve
toplulukların yaratılmasını engellemektedir. Aynı durumda olanlar için farklı
düzenleme, eşitliğe aykırılık oluşturur. Anayasa’nın amaçladığı eşitlik,
mutlak ve eylemli eşitlik değil hukuksal eşitliktir. Aynı hukuksal durumlar
aynı, ayrı hukuksal durumlar ayrı kurallara bağlı tutulursa Anayasa’nın
öngördüğü eşitlik çiğnenmiş olmaz. Başka bir anlatımla, kişisel nitelikleri
ve durumları özdeş olanlar arasında, yasalara konulan kurallarla değişik
uygulamalar yapılamaz. Daha
önce aynı suçu işlemiş olmalarına rağmen 647 sayılı Kanun’un 4. maddesi
uyarınca suçlunun kişiliği, suçun işlenmesindeki özellikler gözetilmek
suretiyle cezaları ferdileştirilerek önceki mahkumiyetlerine esas hapis
cezaları para cezasına çevrilip asıl cezaları para cezası olanlar ile
çevrilmemiş olanlar, asıl ceza bakımından aynı hukuksal konumda değillerdir.
Bunların daha sonra işledikleri suçlarda tekerrür nedeniyle cezalarının
artırılmasında farklı uygulama yapılması, önceki mahkumiyetlerine konu bu iki
ceza nevinin farklı nitelikte olmasından kaynaklanmaktadır. 647
sayılı Kanun’un 5. maddesinin para cezalarının ödenmemesi halinde hapse
dönüştürülmesine ilişkin yedinci fıkrasındaki itiraz konusu kuralların, ceza
adaleti, hakkaniyet ve hukuk devleti ilkeleri yönünden incelenebilmesi için
4421 sayılı Kanun’la Türk Ceza Kanunu’ndaki para cezalarına getirilen sistemle
birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. 4421 sayılı Kanun ile cezaların
önleyiciliğini sağlamak için para cezalarının artırılmasında, Vergi Usul
Kanunu’nun 298. maddesi uyarınca tespit ve ilân edilen yeniden değerleme
oranının baz alınması öngörülmektedir. Para cezalarının artırılmasında
benimsenen bu ilkeye göre, para cezasından hapse çevirmede de Türk Ceza
Kanunu’nun Ek 2 ve Ek 6. maddeleri gereğince aynı sistemin benimsenmesi ceza
siyasetinin gereğidir. Açıklanan
nedenlerle itiraz konusu kurallar, Anayasa’nın 10. maddesine aykırı değildir. Kuralların
Anayasa’nın Başlangıç’ı, 5., 90. ve 138. maddeleriyle ilgisi görülmemiştir. VI - SONUÇ A - 1.3.1926 günlü, 765
sayılı “Türk Ceza Kanunu”nun 88. maddesinin, B
- 13.7.1965 günlü, 647 sayılı “Cezaların İnfazı Hakkında Kanun”un 5.
maddesinin 4421 sayılı Yasa ile değiştirilen yedinci fıkrasının birinci, ikinci ve üçüncü tümcelerinin, Anayasa’ya
aykırı olmadığına ve itirazın REDDİNE, 14.7.2004 gününde OYBİRLİĞİYLE karar
verildi.
|