TEBLİĞ Türkiye Muhasebe Standartları Kurulundan: HİSSE
BAŞINA KAZANCA İLİŞKİN TÜRKİYE
MUHASEBE STANDARDI (TMS 33) HAKKINDA TEBLİĞ SIRA NO: 32 Amaç MADDE 1- (1) Bu Tebliğin amacı;
hisse başına kazanca ilişkin 33 nolu Türkiye Muhasebe Standardının yürürlüğe
konulmasıdır. (2)
Adı geçen Türkiye Muhasebe Standardı bu Tebliğ ekinde yer almıştır. Kapsam MADDE 2- (1) Hisse başına kazanca ilişkin Türkiye
Muhasebe Standardının kapsamı ekli TMS 33 metninde yer almaktadır. Hukuki dayanak MADDE 3- (1) Bu Tebliğ, 28/07/1981
tarih ve 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun Ek-1 inci maddesi ile
24/02/2004 tarihli ve 2004/6924 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe
giren Türkiye Muhasebe Standartları Kurulunun Çalışmalarına İlişkin Usul ve
Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin (b) bendine dayanılarak
hazırlanmıştır. Tanımlar MADDE 4- (1)
Bu Tebliğde geçen; (a)
TMSK ve Kurul: Türkiye Muhasebe Standartları Kurulunu, (b)
TMS: Türkiye Muhasebe Standartlarını, (c)
TFRS: Türkiye Finansal Raporlama Standartlarını, ifade
eder. Yürürlük MADDE 5- (1)
Bu Tebliğ 31/12/2005 tarihinden sonra başlayan hesap dönemleri için geçerli
olmak üzere, yayımlandığı tarihte yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 6- (1)
Bu Tebliğ hükümlerini Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu yürütür. EK Türkiye Muhasebe Standardı (TMS 33) Hisse Başına Kazanç Amaç 1. Bu Standardın amacı; hem aynı raporlama dönemi içinde farklı
işletmelerin, hem de aynı işletmenin farklı raporlama dönemlerindeki
performansının karşılaştırılmasına yardımcı olmak amacıyla, hisse başına
kazancın belirlenmesine ve finansal tablo
kullanıcılarına sunulmasına ilişkin ilkeleri belirlemektir. Hisse başına
kazanç verilerinin, “kazanç”ın farklı muhasebe politikalarına göre saptanması
nedeniyle sınırlı kullanıma sahip olmasına karşın, tutarlı bir biçimde
belirlenen bir payda, finansal raporlamanın
kalitesini artırıcı bir etkiye sahip olacaktır. Bu Standardın odaklandığı
nokta, hisse başına kazancın hesaplamasına ilişkin paydanın belirlenmesidir. Kapsam 2. Bu
Standart, mevcut veya potansiyel adi hisse senetleri halka açık piyasalarda
işlem gören veya halka açık piyasalarda adi hisse senetleri ya da potansiyel adi hisse senetlerini ihraç etme
sürecinde olan işletmeler tarafından uygulanır. 3.
Hisse başına kazanç tutarını kamuoyuna açıklayan bir işletme, söz konusu
tutarı bu Standarda göre hesaplar ve kamuoyuna açıklar. 4.Bir
işletmenin, hem konsolide hem de bireysel finansal
tablolarını “TMS 27 Konsolide ve Bireysel Finansal Tablolar”
Standardına göre hazırlayıp sunması durumunda, bu Standart uyarınca yapılması
gereken açıklamaların, sadece, konsolide bilgiler çerçevesinde sunulması
gerekir. Hisse başına kazanç bilgilerini bireysel finansal
tablolarına göre kamuoyuna açıklamayı tercih eden bir işletme, söz konusu
bilgileri sadece bireysel gelir tablosunda sunar. İşletme, anılan hisse
başına kazanç bilgisini konsolide finansal
tablolarda sunmaz. Tanımlar 5. Bu Standartta geçen terimlerin anlamları
aşağıdaki gibidir: Ters
Sulandırma (Hisse senetlerinde artış olsa bile hisse başına kazancın/kârın
artışı veya hisse başına zararın azalışı): Dönüştürülebilir araçların dönüşümünün gerçekleştiği, opsiyon ve hisse
alım hakkı veren araçların kullanıldığı veya belirli koşulların yerine
gelmesini takiben adi hisse senetlerinin ihraç edildiği varsayımı sonucunda,
hisse başına kazancın artması veya hisse başına zararın azalmasıdır. Koşullu yeni
hisse senedi çıkarma sözleşmesi:
Belirli koşulların yerine getirilmesine bağlı olan hisse senedi ihraç
sözleşmesidir. Koşula bağlı çıkarılabilir hisse senetleri: Koşullu yeni hisse senedi çıkarma sözleşmesinde belirtilen koşulların
yerine gelmesini takiben bedelsiz olarak ya da çok
az bir nakit veya başka tür bir ödeme karşılığında ihraç edilebilecek adi
hisse senetleridir. Sulandırma
(Hisse senetlerinde artış olduğu takdirde hisse başına kazancın/kârın azalışı
veya hisse başına zararın artışı): Dönüştürülebilir araçların dönüşümünün
gerçekleştiği, opsiyon ve hisse alım hakkı veren araçların kullanıldığı veya
belirli koşulların yerine gelmesini takiben adi hisse senetlerinin ihraç
edildiği varsayımı sonucunda, hisse başına kazancın azalması veya hisse
başına kaybın artmasıdır. Opsiyonlar, hisse alım hakkı veren finansal
araçlar ve eşdeğerleri: Sahibine adi hisse senedi alım
hakkı veren finansal araçlardır. Adi hisse (pay) senedi: Diğer tüm özkaynağa dayalı finansal araç
sınıflarından sonra gelen, özkaynağa dayalı bir finansal araçtır. Potansiyel adi hisse (pay) senedi: Sahibine adi
hisse senedi alım hakkı verebilen bir finansal araç
ya da benzeri bir sözleşmedir. Satım opsiyonu: Sahibine belli bir dönem boyunca önceden belirlenmiş bir fiyattan adi
hisse senedi satım hakkı veren sözleşmelerdir. 6. Adi hisse senetleri, ancak
imtiyazlı hisse senetleri gibi diğer tür hisse senetlerinden sonra ilgili
dönemin kârından pay alır. Bir işletme birden fazla adi hisse senedi sınıfına
sahip olabilir. Aynı sınıfta yer alan adi hisse senetleri temettü alımında
eşit haklara sahiptir. 7.Potansiyel adi hisse senedi
örnekleri aşağıdaki gibidir: (a)
Adi hisse senedine dönüştürülebilen, imtiyazlı hisse senetleri dahil, finansal borçlar ya da özkaynağa dayalı finansal
araçlar; (b)
Opsiyonlar ve hisse alma hakkı veren finansal
araçlar; (c)
Bir işletmenin veya bazı varlıkların satın alınması gibi, sözleşmeye bağlı
düzenlemelerde yer alan koşulların yerine getirilmesini takiben ihraç
edilecek hisse senetleri. 8.“TMS
32 Finansal Araçlar: Açıklamalar ve Sunum”
Standardında tanımlanan terimler,
aksi belirtilmedikçe, bu Standartta TMS 32’nin 11 inci Paragrafında
belirtilen anlamlarıyla kullanılmıştır. TMS 32; finansal
araç, finansal varlık, finansal
borç, özkaynağa dayalı finansal
araç ve gerçeğe uygun değer kavramlarını tanımlar ve anılan tanımların
uygulanmasına ilişkin açıklayıcı hükümler içerir. Ölçme Adi hisse başına kazanç 9.İşletme,
ana ortaklığın adi hisse senedi sahiplerinin payına düşen kazanç veya zarar
ile, sunulmuş olması durumunda, sürdürülen faaliyetlerden anılan hisse senedi
sahiplerinin payına düşen kazanç veya zarar için, adi hisse başına kazanç tutarlarını
hesaplar. 10.
Adi hisse başına kazanç, ana ortaklığın adi hisse senedi sahiplerinin payına
düşen kazanç veya zararının (pay), dönemin adi hisse senedi sayısının
ağırlıklı ortalamasına (payda) bölünmesiyle hesaplanır. 11.
Adi hisse başına kazanca ilişkin
olarak sunulan bilginin amacı; raporlama dönemi süresince işletmenin
performansından ana ortaklığın her bir adi hisse senedine düşen kazancın
tespitine ilişkin bir ölçü sağlamaktır. Kazanç 12. Adi hisse başına
kazancın hesaplanmasında, aşağıdaki kalemlerle ilgili olarak ana ortaklığın
adi hisse senedi sahiplerinin payına düşen tutarlar, ilgili kalemlerin vergi
sonrası imtiyazlı temettü tutarlarına, imtiyazlı hisse senetlerinin
ödenmesinden kaynaklanan farklara ve özkaynak
olarak sınıflanan imtiyazlı hisse senetlerinin benzer etkilerine ilişkin
düzeltmeler yapıldıktan sonraki tutarlardır: (a) Sürdürülen faaliyetlerden ana ortaklığın
payına düşen kâr veya zarar; ve (b) Ana ortağın payına düşen kâr veya zarar. 13.Ana ortaklığın adi hisse senedi sahiplerine düşen, dönem içerisinde
muhasebeleştirilen vergi gideri ve borç olarak sınıflanan imtiyazlı hisse
senedi temettüleri dahil tüm gelir ve gider kalemleri, ana ortaklığın adi
hisse senedi sahiplerine düşen dönem kâr veya zararının belirlenmesinde
dikkate alınır (bakınız: TMS 1 Finansal Tabloların
Sunuluşu). 14. Kâr veya zarardan düşülen imtiyazlı temettülerin vergi sonrası
tutarı: (a) Birikimsiz imtiyazlı hisse
senetleri ile ilgili olarak, varsa, ilgili dönem için ilan edilen temettülerin vergi sonrası tutarı; ve (b) İlan edilmiş olsun veya olmasın, birikimli imtiyazlı hisse senetleri
ile ilgili olarak ilgili dönem için öngörülen temettülerin vergi sonrası
tutarı. İlgili dönemin imtiyazlı temettülerinin tutarı, geçmiş dönemlere
ilişkin olarak cari dönem içinde ödenen veya ödeneceği ilan edilen birikimli
imtiyazlı hisse senetlerinin imtiyazlı temettü tutarını içermez. 15. Bir işletmenin imtiyazlı hisse senetlerini iskontolu
olarak ihraç etmesini telafi etmek amacıyla başlarda düşük tutarda, ya da ileriki dönemlerde yatırımcıların imtiyazlı hisse
senetlerini primli satın almaları sonucu oluşan beklentilerine cevap vermek
amacıyla piyasa oranlarının üzerinde temettü ödeyen imtiyazlı hisse
senetleri, bazen, artan oranlı imtiyazlı hisse senetleri olarak adlandırılır.
Artan oranlı imtiyazlı hisse senetlerine ilişkin her türlü ihraç iskontosu veya prim, etkin faiz yöntemi kullanılmak
suretiyle dağıtılmamış kârlarda itfa edilir ve hisse başına kazanç
hesaplamasında imtiyazlı temettü olarak dikkate alınır. 16. İmtiyazlı hisse senetleri, bir işletmenin, hissedarları için yapacağı
bir ihale sonucunda geri satın alınabilir. İmtiyazlı hisse
senedi sahiplerine defter değerinin üzerindeki gerçeğe uygun değerden ödeme
yapılması durumunda; bu fazla kısım, imtiyazlı hisse senedi sahipleri için
bir getiri, işletme için ise dağıtılmamış kârlarından düşülecek bir giderdir.
Bu tutar, ana ortaklığın adi hisse senedi sahiplerine düşen kâr veya zararın
hesaplanması sırasında düşülür. 17.
Dönüştürülebilir imtiyazlı hisse senetlerinin erken bir tarihte adi hisse
senedine dönüştürülmesi; işletmenin orijinal dönüşüm koşullarında olumlu
değişiklikler yapması veya ek bir ödeme yapılması sonucu sağlanabilir. Adi
hisse senetlerinin gerçeğe uygun değer fazlası veya orijinal dönüşüm
koşullarına göre ihraç edilebilecek adi hisse senetlerinin gerçeğe uygun
değerinin üzerinde yapılan her türlü ödeme, imtiyazlı hisse senedi sahipleri
için bir getiridir ve ana ortaklığın adi hisse senedi sahiplerine düşen kâr
veya zararının hesaplanması sırasında düşülür. 18. İmtiyazlı hisse senetlerinin defter değerinin
bunlara ilişkin olarak yapılan ödemenin gerçeğe uygun değerini aşan kısmı,
ana ortaklığın adi hisse senedi sahiplerine düşen kâr veya zararın
hesaplanması sırasında eklenir. Hisse
senetleri 19. Adi hisse
başına kazanç tutarının hesaplanmasında; adi hisse senedi sayısı, dönem
boyunca mevcut adi hisse senedi sayısının ağırlıklı ortalamasını ifade eder. 20.Dönem boyunca mevcut adi hisse senedi
sayısının ağırlıklı ortalamasının kullanılması; dönem içi herhangi bir
zamanda daha az veya daha çok hisse senedinin mevcut olması sonucunda,
sermaye tutarının dönem içerisinde değişebilme olasılığını yansıtır. Dönem
içinde mevcut adi hisse senedi sayısının ağırlıklı ortalaması, dönem boyunca
ihraç edilen veya geri alınan ve zaman ağırlık faktörüyle çarpılan adi hisse
senedi sayısı ile düzeltilmiş dönem başı adi hisse senedi sayısını ifade
eder. Zaman ağırlıklı faktör, hisselerin mevcut olduğu gün sayısının dönemin
toplam gün sayısına bölünmesi sonucu elde edilir; çoğunlukla, makul bir
ağırlıklı ortalama tahmini yeterlidir. 21.
Hisse senetleri, bunlara ilişkin alacağın doğduğu tarihten (genellikle ihraç
tarihleridir) itibaren hisse senedi ağırlıklı ortalama sayısına dahil
edilirler, örneğin: (a)Nakit
karşılığı ihraç edilen adi hisse senetleri, ilgili nakit alacağının doğduğu
tarihte; (b)Kâr
paylarının gönüllü olarak, adi hisse senetlerine veya imtiyazlı hisse
senetlerine yatırılması durumunda ihraç edilen adi hisse senetleri, kâr
paylarının dönüştürülme tarihinde; (c)Bir
borçlanma aracının adi hisse senetlerine dönüştürülmesi sonucu ihraç edilen
adi hisse senetleri, borcun üzerindeki faiz tahakkukunun sona erdiği tarihte;
(d)Diğer
finansal araçların sağladığı faiz veya ana paranın
karşılığında/yerine ihraç edilen adi hisse senetleri, bu araçlar üzerindeki
faiz tahakkukunun sona erdiği tarihte; (e)Bir
borcun geri ödenmesi için ihraç edilen adi hisse senetleri, ilgili borcun
geri ödendiği tarihte; (f)Bir
varlığın nakit dışı satın alımında kullanılmak üzere ihraç edilen adi hisse
senetleri, ilgili varlığın satın alındığı tarihte; ve (g)İşletmeye
sağlanan bir hizmet karşılığında ihraç edilen adi hisse senetleri, ilgili
hizmetin alındığı tarihte. Adi hisse senetlerinin
hesaplamaya dahil edilme zamanları, bunların ihraç edilme kayıt ve
koşullarına bağlıdır. İhraç işlemine ilişkin her türlü anlaşmanın özü dikkate
alınmalıdır. 22.İşletme
birleşmesi maliyetinin bir parçası olarak ihraç edilen adi hisse senetleri,
edinim tarihinden itibaren ağırlıklı ortalama hisse senedi sayısına dahil
edilir. Çünkü devralan, devralınanın kâr veya zararını söz konusu tarihten
itibaren kendi gelir tablosuna dahil eder. 23. Zorunlu olarak hisse senedine dönüştürülecek finansal
araçların dönüşüm işleminin tamamlanması sonucunda ihraç edilecek olan adi
hisse senetleri, sözleşme tarihinden itibaren adi hisse başına kazanç
hesaplamalarına dahil edilir. 24.Koşula
bağlı çıkarılabilir hisse senetleri; sadece, gerekli tüm koşullar
sağlandığında (yani olaylar meydana geldiğinde) mevcut olarak kabul edilir ve
adi hisse başına kazanç hesaplamasına dahil edilirler. Yalnızca belli bir
zaman geçtikten sonra ihraç edilebilecek hisse
senetleri, koşula bağlı çıkarılabilir hisse senetleri olarak kabul edilmez;
çünkü zamanın geçeceği kesindir. Koşula bağlı olarak iade edilebilen (diğer bir deyişle geri çağrılabilen)
hisse senetleri mevcut olarak kabul edilmez ve geri çağrılmalarının artık söz
konusu olmayacağı tarihe kadar, adi hisse başına kazanç hesaplamasının
dışında bırakılırlar. 25. “-” 26. Cari dönem
ve sunulan diğer tüm dönemlerdeki adi hisse senedi
sayısının ağırlıklı ortalaması, kaynaklarda herhangi bir değişikliğe yol
açmadan adi hisse senedi sayısını değiştiren potansiyel adi hisse
senetlerinin dönüşümü dışındaki her türlü olay için düzeltilir. 27.Adi hisse senetleri kaynaklarda herhangi bir
değişikliğe neden olmaksızın ihraç edilebilir veya mevcut adi hisse
senetlerinin sayıları azaltılabilir. Örneğin: (a)Aktifleştirme veya bedelsiz hisse senedi
verilmesi (bazen, hisse olarak verilen temettü olarak da adlandırılır); (b)Başka bir ihraç işleminde bedelsiz bir unsurun
bulunması; örneğin mevcut hissedarlara yeni haklar içeren bir ihraç
işlemindeki bedelsiz unsur; (c)Hisse senedi bölünmesi; ve (d) Nominal değeri artırarak hisse senetlerini
birleştirme (hisselerin konsolidasyonu). 28.Aktifleştirme veya bedelsiz dağıtımı ya da hisse bölünmesinde, adi hisse senetleri, mevcut
hissedarlara ek bir ödeme talep etmeden ihraç edilir. Bu nedenle, kaynaklarda
bir artış olmadan mevcut adi hisse senedi sayısı artar. Anılan işlem
öncesinde mevcut olan adi hisse senetlerinin sayısı, anılan işlemin, sunulan
en erken dönemin başında gerçekleşmiş olması durumunda mevcut adi hisse
senetlerinin sayısında meydana gelecek oransal değişime göre düzeltilir.
Örneğin, bire-iki oranında bir bedelsiz ihraç işleminde, ihraçtan önceki adi
hisse senedi sayısının üç ile çarpılması suretiyle yeni toplam adi hisse
senedi sayısı bulunur ya da ilave adi hisse senedi
sayısının elde edilmesi için ihraçtan önceki adi hisse senedi sayısı iki ile
çarpılır. 29.
Adi hisse senetlerinin konsolidasyonu işlemi,
genellikle, mevcut adi hisse senetlerinin sayısını bunun karşılığında
kaynaklarda bir azalmaya neden olmadan azaltır. Ancak böyle bir işlemin nihai
etkisi, gerçeğe uygun değerden hisse senedi geri alımı ise, mevcut adi hisse
senedi sayısındaki azalma kaynaklardaki buna karşılık oluşan bir azalmanın
sonucudur. Bu tür bir işleme örnek; özel bir temettü ile birleşmiş bir hisse
senedi konsolidasyonudur. Söz konusu birleşik
işlemin gerçekleştiği dönem için adi hisse senedi sayısının ağırlıklı
ortalaması, ilgili özel temettünün gerçekleştiği
tarihten itibaren adi hisse senetleri sayısındaki azalma çerçevesinde
düzeltilir. Sulandırılmış
hisse başına kazanç 30. İşletme, ana ortaklığın adi
hisse senedi sahiplerinin payına düşen kazanç veya zarar ile, sunulmuş olması
durumunda, sürdürülen faaliyetlerden anılan hisse senedi sahiplerinin payına
düşen kazanç veya zarar için adi hisse başına kazanç tutarlarını hesaplar. 31. Sulandırılmış hisse başına kazancın hesaplanmasında, işletme, ana ortaklığın adi
hisse senedi sahiplerinin payına düşen kâr veya zarar ile ağırlıklı ortalama
hisse senedi sayısını, sulandırma etkisi olan potansiyel adi hisse
senetlerinin etkilerine göre düzeltir. 32. Sulandırılmış hisse başına kazancın hesaplanmasının amacı, adi hisse başına kazanç hesaplamasının amacı
ile tutarlı olup - her bir adi hisse senedinin işletmenin performansındaki
payına ilişkin bir ölçü sağlamak-; anılan hesaplamalarda dönem içinde mevcut,
sulandırma etkisi olan tüm potansiyel adi hisse senetlerinin etkilerini de
dikkate alır. Sonuç olarak: (a)Ana ortaklığın adi hisse senedi sahiplerinin
payına düşen kâr veya zarar, sulandırma etkisi olan potansiyel adi hisse
senetlerine ilişkin olarak dönem içerisinde gerçekleşen vergi sonrası temettü
ve faiz miktarı tutarında artırılır ve gelir veya giderde sulandırma etkisi
olan potansiyel adi hisse senetlerinin dönüştürülmesinden kaynaklanan diğer
her türlü değişikliğe göre düzeltilir; ve (b)Mevcut adi hisse senedi sayısının
ağırlıklı ortalaması, sulandırma etkisi olan tüm potansiyel adi hisse
senetlerinin dönüştürüldüğü varsayımıyla, ilave adi hisse senedi sayısının
ağırlıklı ortalaması kadar artırılır. Kazançlar 33.
Sulandırılmış hisse başına kazancın hesaplanmasında,
bir işletme; ana ortaklığın adi hisse sahiplerine düşen kâr veya zararı, 12 nci Paragrafta hesaplandığı gibi, aşağıdaki kalemlerin
vergi sonrası etkilerine göre düzeltir: (a)12 nci Paragrafta
hesaplandığı üzere, ana ortaklığın adi hisse senedi sahiplerine düşen kâr
veya zararının hesaplanmasında düşülen, sulandırma etkisi olan potansiyel adi
hisse senetlerine ilişkin temettü veya diğer kalemler; (b)Dönem içerisinde, sulandırma etkisi olan
potansiyel adi hisse senetlerine ilişkin olarak muhasebeleştirilen faizler;
ve (c)Sulandırma etkisi olan potansiyel adi hisse
senetlerinin dönüşümü sonucunda gelir veya giderde meydana gelen diğer her
türlü değişiklikler. 34.Potansiyel adi hisse senetlerinin adi hisse
senetlerine dönüştürülmelerinin ardından, Paragraf 33 (a)-(c)’de belirtilen
kalemler bir daha oluşmaz. Bunun yerine, yeni adi hisse senetleri, ana
ortaklığın adi hisse senedi sahiplerine düşen kâr veya zarara katılmaya hak
kazanır. Bu nedenle, 12 nci Paragrafa göre
hesaplanan ana ortaklığın adi hisse senedi sahiplerine düşen kâr veya zarar,
Paragraf 33(a)-(c)’de belirtilen kalemler ve bunlara ilişkin vergilere göre
düzeltilir. Potansiyel adi hisse senetlerine ilişkin giderler, işlem
maliyetleri ve etkin faiz yöntemine göre hesaplanmış iskontoları
içerir (bakınız: “TMS39 Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçme” Standardının 9 uncu Paragrafı). 35.Potansiyel adi hisse senetlerinin dönüşümü,
gelir veya giderde önemli değişikliklere neden olabilir. Örneğin, potansiyel
adi hisse senetlerine ilişkin faiz giderinin azalması ve bunun sonucunda
kârda meydana gelen artış veya zarardaki bir azalma, zorunlu personel kâr paylaşım planına ilişkin giderlerde artışa yol açabilir.
Sulandırılmış hisse başına kazancın hesaplanması için, ana ortaklığın adi
hisse senedi sahiplerine düşen kâr veya zarar, gelir veya giderde meydana
gelen bu tür değişikliklere göre düzeltilir. Hisse senetleri 36. Sulandırılmış hisse başına kazancın hesaplanması açısından, adi hisse
senetlerinin sayısı; 19-26 ncı Paragraflarda
belirtildiği şekilde hesaplanan ağırlıklı ortalama adi hisse senedi sayısı
ile sulandırma etkisi olan potansiyel adi hisse senetlerinin tamamının adi
hisse senetlerine dönüştürülmesi durumunda ihraç edilecek adi hisse senedi
sayısının ağırlıklı ortalamasının toplamına eşittir. Sulandırma etkisi olan
potansiyel hisse senetlerinin, dönem başında, daha sonra olması durumunda ise
potansiyel adi hisse senetlerinin ihraç edildiği tarihte, adi hisse hisse senetlerine dönüştürüldüğü kabul edilir. 37. Sulandırma etkisi olan
potansiyel adi hisse senetleri,
sunulan her bir dönem için bağımsız olarak belirlenir. Yılbaşından bugüne
kadar olan döneme dahil edilen sulandırma etkisi olan potansiyel adi
hisse senetlerinin sayısı, her ara
döneme ait hesaplamaya dahil edilen sulandırma etkisi olan potansiyel
adi hisse senetlerinin bir ağırlıklı
ortalaması değildir. 38. Potansiyel adi hisse senetleri, mevcut oldukları
dönem için ağırlıklandırılır. Dönem boyunca iptal
edilen veya hükmü kalmayan potansiyel adi hisse senetleri, sulandırılmış
hisse başına kazanç hesaplamasına ancak mevcut oldukları süre için dahil
edilir. Dönem içinde adi hisse senetlerine dönüştürülen potansiyel adi hisse senetleri dönemin başından dönüşümün gerçekleştiği tarihe
kadar olan dönem için sulandırılmış hisse başına
kazanç hesaplamasına dahil edilir; dönüşüm sonucunda ortaya çıkan adi
hisse senetleri hem adi hisse başına kazanç hesaplamasına hem de sulandırılmış hisse başına kazanç hesaplamasına dahil edilir. 39.Sulandırma etkisi olan potansiyel adi hisse
senetlerinin dönüşümü sırasında ihraç edilecek adi hisse senetlerinin sayısı, potansiyel adi hisse senetlerinin
koşullarına göre belirlenir. Birden fazla dönüşüm şekli olması durumunda;
ilgili hesaplama, potansiyel adi hisse senedi sahipleri açısından en
avantajlı dönüşüm oranından veya tahmini değerden yapılır. 40.
Bir bağlı ortaklık, iş ortaklığı veya iştirak; ana ortaklık, ortak
girişimci veya yatırımcının
dışındaki taraflara da, bağlı ortaklık, iş ortaklığı veya iştirakin adi hisse
senetlerine veya ana ortaklık, ortak girişimci veya yatırımcının (raporlayan
işletmenin) adi hisse senetlerine dönüştürülebilen potansiyel adi hisse
senetleri ihraç edebilir. İlgili bağlı ortaklık, iş ortaklığı veya iştirakin
söz konusu potansiyel adi hisse senetlerinin, raporlayan işletmenin adi hisse
başına kazancı üzerinde hisse başına kârın azalışı ya
da hisse başına zararın artışı etkisine sahip olması durumunda, bunlar,
sulandırılmış hisse başına kazancın hesaplanması işlemlerine dahil edilir. Sulandırma etkisi olan
potansiyel adi hisse senetleri 41. Potansiyel adi hisse senetleri, ancak ve ancak
anılan hisse senetlerinin adi hisse senetlerine
dönüşümünün sürdürülen faaliyetlerden elde edilen hisse başına kazancı
azaltması veya hisse başına zararı artırırması
durumunda, sulandırma etkisine sahip kabul edilir. 42. Bir işletme, potansiyel adi hisse
senetlerinin sulandırma etkisine sahip olup olmadığını belirlemek için,
sürdürülen faaliyetlerden elde edilen kâr veya zararın ana ortaklığa ait
kısmını kontrol sayısı olarak kullanır. Elde edilen kâr veya zararın ana
ortaklığa ait kısmı, 12 nci Paragrafa göre
düzeltilir ve bu şekilde hesaplanan tutar, durdurulan faaliyetlere ilişkin
kalemleri içermez. 43.Potansiyel
adi hisse
senetlerinin adi hisse senetlerine dönüşümünün sürdürülen faaliyetlerden elde
edilen hisse başına kazancı artıracak veya hisse başına zararı azaltacak
olması durumunda, anılan hisse senetlerinin ters sulandırma etkilerinin
olduğu kabul edilir. Sulandırılmış hisse başına kazancın
hesaplanması işlemi, bu tersine durumla sonuçlanacak dönüşüm, hak kullanımı
veya diğer potansiyel adi hisse senedi ihraçlarını dikkate almaz. 44. Potansiyel adi hisse
senetlerinin sulandırma ya da ters sulandırma etkisine sahip olup olmadığının belirlenmesinde, her bir potansiyel
adi hisse senedi ihracı veya serisi, topluca değil, ayrı ayrı
dikkate alınır. Potansiyel adi hisse senetlerinin dikkate alınma sıraları,
bunların, sulandırma etkisine sahip
olup olmamalarını etkileyebilir. Bu nedenle, adi hisse başına kazanca
ilişkin söz konusu etkiyi azami hale getirmek için, her bir potansiyel adi
hisse senedi ihracı veya serisi söz konusu etkiyi en yüksek taşıyandan
itibaren sıralanır, yani, ek hisse başına kazancı en düşük olan sulandırma
etkisine sahip potansiyel adi hisse senetleri, ek hisse başına daha
yüksek kazanca sahip olanlardan daha önce, sulandırılmış hisse başına
kazancın hesaplanması
işlemine dahil edilirler. Opsiyonlar ve hisse alma hakkı veren finansal araçlar hesaplamanın payını etkilemediklerinden,
genellikle, ilk olarak dahil edilirler. Opsiyonlar, hisse alma hakkı
veren finansal araçlar ve eşdeğerleri 45. Sulandırılmış hisse başına kazancın hesaplanmasında; işletme, sulandırma etkisi
yaratacak opsiyonlar ile hisse alma hakkı veren finansal
araçların kullanıldığını farzeder. Bu araçlardan
elde edildiği varsayılan gelirlerin dönem içinde adi hisse senetlerinin
ortalama piyasa fiyatından ihraç edilmesinden sağlanacak gelirlere eşit
olduğu kabul edilir. Dönem içinde ihraç edilen adi hisse senedi sayısı ile
ortalama piyasa fiyatından ihraç edilecek adi hisse senedi sayısı arasındaki
fark, bedelsiz olarak ihraç edilmiş adi hisse senetleri olarak kabul edilir. 46.
Opsiyonlar ve hisse alma hakkı veren finansal
araçlar, dönem içinde ortalama piyasa fiyatından daha düşük bir fiyata adi
hisse senedi ihracına yol açtıklarında, sulandırma etkisine sahiptirler. Bu
etkinin tutarı, adi hisse senetlerinin dönem içindeki ortalama fiyatı eksi
ihraç fiyatıdır. Dolayısıyla, sulandırılmış
hisse başına kazancın hesaplanması açısından, potansiyel adi hisse
senetlerinin aşağıdakilerden oluştuğu kabul edilir: (a)
Dönem içerisinde belirli sayıda adi hisse senedinin bunların ortalama piyasa
fiyatlarından ihraç edilmesini öngören bir sözleşme. Bu gibi adi hisse
senetlerinin makul bir şekilde fiyatlandıkları ve hisse başına kazanç veya
zararda değişiklik etkisi yaratmadıkları varsayılır. Bunlar, sulandırılmış hisse başına kazançların
hesaplanması işlemine dahil
edilmezler. (b)
Kalan adi
hisse senetlerinin bedelsiz olarak ihraç edilmesini öngören bir sözleşme. Bu
gibi adi hisse senetleri hiçbir gelir yaratmazlar ve mevcut adi hisse
senetlerine düşen kâr veya zararda herhangi bir etki yapmazlar. Bu nedenle bu
gibi hisse senetleri sulandırıcı bir etkiye sahiptir ve sulandırılmış hisse başına kazançların hesaplanması işleminde,
mevcut adi hisse senedi sayısına eklenirler. 47.
Opsiyonlar ve hisse alma hakkı veren finansal
araçlar, sadece, adi hisse senetlerinin dönem içindeki ortalama piyasa
fiyatının, ilgili opsiyonun veya hisse alma hakkı veren finansal
aracın tahmini değerini aşması durumunda (diğer bir deyişle kârda olmaları
durumunda), sulandırma etkisine sebep olurlar. Daha önce raporlanmış hisse
başına kazanç tutarları, adi hisse senetlerinin fiyatlarında meydana gelen
değişiklikleri yansıtmak amaşıyla geriye yönelik
olarak düzeltilmezler. 47A.Hisse
senedi opsiyonları ve “TFRS 2 Hisse
Bazlı Ödeme” Standardının uygulandığı diğer hisse bazlı ödeme
anlaşmaları açısından, 46 ncı Paragraftaki ihraç fiyatı ile 47 nci
Paragraftaki kullanım fiyatı; hisse senedi opsiyonu veya diğer bir hisse
bazlı ödeme anlaşmasına göre gelecekte işletmeye sağlanacak mal ve
hizmetlerin gerçeğe uygun değerini içerir. 48.
Çalışanların sabit
veya belirlenebilir koşullara dayalı hisse edinme opsiyonları ve getirisi
belli olmayan adi hisse senetleri, sulandırılmış hisse başına kazancın
hesaplanmasında, getirileri koşullu olsa bile opsiyon işlemleri gibi dikkate
alınırlar. Bunların ihraç tarihinde mevcut olduğu kabul edilir. Çalışanların
performans bazlı hisse edinme opsiyonları, koşula bağlı çıkarılabilir hisse
senetleri olarak kabul edilir, çünkü ihraçları zamanın geçmesi
yanında belli koşulların sağlanmasına da bağlıdır. Dönüştürülebilir araçlar 49.
Dönüştürülebilir araçların sulandırma etkisi, sulandırılmış hisse başına
kazanç hesaplamasına 33 ve 36 ncı Paragraflara göre
yansıtılır. 50. Dönüştürülebilir imtiyazlı hisse senetleri
için cari dönem içinde ilan edilen veya biriktirilen, dönüşüm işlemi
sırasında elde edilebilecek adi hisse başına temettü miktarları adi hisse
başına kazanç tutarından fazla olduğu sürece, anılan hisse senetlerinin, ters
sulandırma etkisi bulunur. Benzer şekilde, dönüştürülebilir borcun faiz
gelirinin (vergi ve gelir veya giderdeki diğer değişikliklerin etkilerinden
arındırılmış olarak), adi hisse senetlerine dönüştürüldüklerinde elde
edilebilecek adi hisse
başına kazaçtan fazla olması durumunda, söz konusu
borçlar, hisse başına kâr artışı veya hisse başına zarar azalışı etkisine
sebep olur. 51.
Dönüştürülebilir imtiyazlı hisse senetlerinin itfası veya özendirilmiş
dönüştürmeyle azaltılması işlemi, daha önce mevcut olan dönüştürülebilir imtiyazlı
hisse senetlerinin sadece bir kısmını etkileyebilir. Bu gibi durumlarda,
kalan imtiyazlı hisse senetlerinin sulandırma etkisine sahip olup olmadığını
belirlemek için, 17 nci Paragrafta belirtilen fazla
ödeme, itfa olmuş veya dönüştürülmüş hisse senetlerine atfedilir. İtfa olan
veya dönüştürülen hisse senetleri, bu durumda olmayan hisse senetlerinden
ayrı olarak dikkate alınır. Koşula bağlı çıkarılabilir hisse senetleri 52.
Adi hisse başına kazancın hesaplanmasında olduğu gibi, koşula bağlı çıkarılabilir
adi hisse senetleri; koşullar sağlandığı takdirde (diğer bir deyişle olaylar
gerçekleştiğinde), mevcut olarak dikkate alınır ve sulandırılmış hisse başına
kazancın hesaplanması işlemine dahil edilirler. Koşula bağlı
çıkarılabilir hisse senetleri, ilgili dönemin başından (ya da daha
sonra ise koşullu yeni hisse senedi çıkarma anlaşması tarihinden) itibaren
dikkate alınırlar. Koşulların sağlanmaması durumunda, hisse başına kazanç
hesaplamasına dahil edilen hisse senedi sayısı, ilgili dönemin sonunun koşul
süresinin sonu olması durumunda, ihraç edilebilir hisse senetleri sayısıdır.
Koşullu dönem sona erdiğinde koşulların sağlanmamış olması durumunda, yeniden
hesaplamaya/düzeltmeye izin verilmez. 53. Koşula bağlı ihracın şartı,
dönem içinde belirli bir kazanç tutarına ulaşılması veya bunun devam
ettirilmesi ise ve, ilgili tutara raporlama döneminin sonunda ulaşılmış,
ancak anılan kazanç tutarının raporlama döneminin ötesinde ek bir dönem için
daha devam ettirilmesi gerekiyorsa, sulandırma etkisine sahip olmaları
durumunda, ilave adi hisse senetleri, sulandırılmış
hisse başına kazanç hesaplaması sırasında, mevcut olarak dikkate alınırlar.
Bu durumda, sulandırılmış
hisse başına kazanç hesaplaması, raporlama dönemi sonundaki kazanç tutarının
koşullu dönemin sonundaki kazanç tutarı olması durumunda ihraç edilecek adi
hisse senedi sayısını esas alır. Kazanç tutarının gelecek dönemlerde
değişebilecek olmasından ötürü, adi hisse başına kazancın hesaplanması
işlemi, gerekli tüm koşullar sağlanmadığından dolayı, koşullu dönemin sonuna
kadar, bu tür koşula bağlı olarak çıkarılabilecek adi hisse senetlerini
içermez. 54. Koşula bağlı olarak çıkarılabilir adi hisse senetlerinin sayısı, adi
hisse senetlerinin gelecekteki piyasa fiyatına bağlı olabilir. Bu durumda,
etkinin sulandırma şeklinde olması durumunda, sulandırılmış hisse başına kazanç hesaplaması işleminde, raporlama
dönemi sonundaki piyasa fiyatının koşullu dönemin sonundaki piyasa fiyatı
olması durumunda ihraç edilecek adi hisse senedi sayısını esas alınır. Koşullu raporlama döneminin ötesine uzanan bir süre boyunca ortalama
piyasa fiyatının esas alınması durumunda, geçen dönemin ortalaması
kullanılır. Piyasa fiyatının gelecek dönemde değişebilecek olmasından
ötürü, adi hisse başına kazancın hesaplanması işlemi, gerekli tüm koşullar
sağlanmadığından, koşullu dönemin sonuna kadar anılan tür koşula bağlı
çıkarılabilir adi hisse senetlerini içermez. 55. Koşula bağlı çıkarılabilir adi hisse senetlerinin sayısı, gelecekteki
kazançlara veya adi hisse senetlerinin gelecekteki fiyatlarına bağlı
olabilir. Bu durumda, sulandırılmış hisse başına kazanç hesaplaması işlemine dahil edilen adi hisse
senetlerinin sayısı, her iki koşula da (diğer bir deyişle o güne kadar oluşan
kazanca ve raporlama dönemi sonundaki cari piyasa fiyatına) bağlıdır. Her iki
koşul birden karşılanmadıkça, koşula bağlı çıkarılabilir adi hisse senetleri,
sulandırılmış hisse başına kazanç hesaplanması işlemine dahil edilmez. 56. Diğer durumlarda, koşula bağlı
çıkarılabilir adi hisse senedi sayısı, kazanç veya piyasa fiyatından başka
bir koşula (örneğin, belirli sayıda satış mağazasının açılması gibi) bağlı
olabilir. Bu gibi durumlarda, koşula
bağlı çıkarılabilir adi hisse senetleri, halihazırdaki durumun koşullu dönemin
sonuna kadar aynı kaldığı varsayılmak suretiyle, raporlama döneminin
sonundaki duruma göre, sulandırılmış hisse başına kazanç hesaplanması işlemine dahil edilirler. 57. Koşula
bağlı çıkarılabilir potansiyel adi hisse senetleri (koşula bağlı olarak
çıkarılabilen dönüştürülebilir araçlar gibi, koşullu yeni hisse senedi
çıkarma sözleşmesi kapsamında olanlar hariç), sulandırılmış hisse
başına kazanç hesaplanması işlemine aşağıdaki şekilde dahil edilir: (a)İşletme, potansiyel adi hisse senetlerinin,
52-56 ncı Paragraflarda belirtilen koşullu adi
hisse senetlerine ilişkin hükümlere göre ihraç edilmeleri için gereken
koşullar çerçevesinde çıkarılabilir olup olmadıklarını belirler; ve (b)
Anılan potansiyel adi hisse
senetlerinin, sulandırılmış hisse başına kazanç hesaplaması işlemine yansıtılmalarının gerekli
olması durumunda, işletme, 45-48 inci Paragraflarda opsiyon ve hisse alma
hakkı veren finansal araçlarla ilgili hükümler,
49-51 inci Paragraflardaki dönüştürülebilir araçlarla ilgili hükümler ile
58-61 inci Paragraflardaki ödemesi adi hisse senedi veya nakit ile
yapılabilen sözleşmelerle ilgili hükümler veya diğer hükümlerden uygun
olanları dikkate almak suretiyle, söz konusu potansiyel hisse senetlerinin, sulandırılmış hisse başına kazanç hesaplaması işleminde yaratacakları etkiyi
belirler. Ancak,
ihraç edilmeleri koşula bağlı olmayan mevcut benzeri potansiyel adi hisse
senetlerinin kullanıldığı ya da dönüştürüldüğü
varsayımı yapılmadıkça, sulandırılmış hisse başına kazancın
hesaplaması işlemi açısından, kullanım ya da
dönüştürülme varsayımları yapılmaz. Ödemesi
adi hisse alımı veya nakit ile yapılabilen sözleşmeler 58. İşletmenin
kendi seçimiyle ödemesini adi hisse alımı veya nakit ile yapabileceği bir
sözleşmenin bulunması durumunda, ödemenin hisse senedi ile yapılacağını
varsayar ve bunun sonucundaki potansiyel adi hisse senetlerini, sulandırma etkilerinin olması durumunda, sulandırılmış hisse başına kazancın hesaplanması işlemine
dahil eder. 59. Böyle bir sözleşme muhasebe kayıtları açısından
bir varlık veya borç olarak sunulduğunda veya bir özkaynak
ve borç kalemi içerdiğinde; işletme kesrin payını, ilgili sözleşme tamamiyle özkaynağa dayalı bir finansal araçmış gibi kabul edilmek suretiyle, kâr veya
zarardaki değişiklikler için düzeltir. Yapılacak düzeltme işlemi, 33 üncü
Paragrafta belirtilen düzeltmelere benzerdir. 60. Karşı
tarafın seçimine göre hisse senedi veya nakit olarak ödenebilecek sözleşmeler
açısından, sulandırılmış hisse başına kazancın hesaplanması
işleminde, anılan ödeme şekillerinden daha fazla sulandırma etkisi
yapan ödeme şekli kullanılır. 61.Adi hisse senedi
veya nakit olarak ödenebilecek sözleşmelere örnek, vade sonunda, herhangi bir
sınırlama olmaksızın, işletmeye ana para ödemesini nakit veya kendi adi hisse
senetleriyle yapabilme seçeneğini veren bir borç aracı olabilir. Diğer bir
örnek ise; sahibine, ödemeyi adi hisse senedi veya nakit ile yapabilme
seçeneği veren yazılı satım opsiyonudur. Satın
alınmış opsiyon 62. Satın
alınmış satım ve alım opsiyonları (diğer bir deyişle, işletmenin kendi adi
hisse senetleri üzerindeki opsiyonları) gibi sözleşmeler, sulandırılmış hisse başına kazancın hesaplanması işlemine, sulandırma etkisine
sahip olmamaları nedeniyle dahil edilmezler. Tahmini değerin piyasa
fiyatından yüksek olması durumunda
satım opsiyonu, tahmini değerin piyasa fiyatından düşük olması durumunda ise
alım opsiyonu kullanılacaktır. Yazılı satım
opsiyonu 63. İşletmenin
kendi hisse senetlerini geri satın almasını gerektiren yazılı satım
opsiyonları ve vadeli alım sözleşmeleri gibi sözleşmeler, sulandırma etkisine sahip olmaları durumunda, sulandırılmış hisse başına kazancın
hesaplanması işlemine dahil edilir. Bu sözleşmelerin dönem içerisinde kârda
olmaları durumunda (o dönem için kullanım veya ödeme fiyatı ortalama piyasa
fiyatının üzerindedir), sulandırma etkileri aşağıdaki gibi
hesaplanır: (a) Dönemin
başında, sözleşmenin koşullarını sağlayacak tutarda gelir yaratmaya yetecek
sayıda adi hisse senedinin (dönem içindeki ortalama piyasa fiyatından) ihraç
edileceği varsayılır; (b) İhraçtan
elde edilecek gelirin sözleşme koşullarını sağlamak (diğer bir deyişle adi
hisse senetlerini geri almak) için kullanıldığı varsayılır; ve (c) İlave adi hisse senetleri (ihraç
edildiği varsayılan adi hisse senetleri ile sözleşmenin koşullarının
sağlanmasından elde edilen adi hisse senetlerinin sayısı arasındaki fark), sulandırılmış hisse başına kazancın hesaplanması işlemine dahil
edilir. Geriye yönelik düzeltmeler 64.Mevcut adi hisse
senetlerinin veya potansiyel adi hisse senetlerinin sayısının aktifleştirme,
bedelsiz ihraç veya hisse bölünmesi sonucu artması veya hisse birleşmesi
sonucunda azalması durumunda, sunulan tüm dönemler için adi hisse başına
kazanç ve sulandırılmış hisse başına kazancın hesaplanması işlemi,
geriye yönelik olarak düzeltilir. Bu değişikliklerin, bilanço tarihinden
sonra fakat finansal tabloların yayınlanmak üzere
onaylanmasından önce ortaya çıkmaları durumunda, cari dönemin ve sunulan
önceki dönemlerin finansal tablolarındaki hisse
başına hesaplamalar yeni hisse senedi sayısına dayandırılır. Hisse başına
hesaplamaların, hisse senedi sayılarındaki değişiklikleri yansıttığı
kamuoyuna açıklanır. Ayrıca, sunulan tüm dönemler için, adi hisse başına
kazanç ve sulandırılmış hisse başına kazanç
rakamları, geriye dönük olarak düzeltilen hataların ve muhasebe
politikalarında yapılan değişikliklerin etkilerine göre düzeltilir. 35. İşletme, herhangi önceki bir döneme ait sulandırılmış hisse başına kazanç tutarlarını; hisse başına kazanç hesaplamalarında
kullanılan varsayımlarda değişiklik olması veya potansiyel adi hisse senetlerinin
adi hisse senetlerine dönüştürülmesi
durumlarında düzeltmez. Sunum 66.Bir işletme gelir
tablosunda, sürekli faaliyetlerinden ana ortaklığın adi hisse senedi
sahiplerine düşen kâr veya zarar için adi hisse başına
kazanç tutarlarını ve de sulandırılmış hisse başına kazanç rakamlarını sunar. Anılan zorunluluk, her bir adi hisse senedi
sınıfının dönemin kâr veya zararının paylaşımında farklı bir hakka sahip
olduğu ana ortaklığın adi hisse senedi sahiplerine ilgili dönemde düşen kâr
veya zarar açısından da geçerlidir. İşletme, sunulan tüm dönemler için, adi hisse başına kazanç ve sulandırılmış hisse başına kazanç rakamlarına eşit derecede önem vererek sunar. 67. Gelir tablosu hazırlanan her dönemde hisse başına kazanç oranı da
sunulur. Sulandırılmış hisse başına kazanç tutarlarının
en azından bir dönem için sunulmuş olması durumunda, bu tutar adi hisse
başına kazanca eşit dahi olsa, sunulan her bir dönem için raporlanır. Adi hisse başına kazanç tutarları ile sulandırılmış hisse başına kazanç tutarlarının birbirine eşit olması durumunda, anılan ikili
gösterim, gelir tablosunun tek bir satırında yapılabilir. 68.
Durdurulan bir faaliyetini raporlayan bir işletme, gelir tablosu veya finansal tablolara ilişkin notlarda, durdurulan faaliyeti
için adi hisse başına kazanç ve hisse senetlerinde
artış olması durumunda hisse başına kazanç tutarlarını açıklar. 69. Bir işletme, tutarlar negatif (diğer
bir deyişle hisse başına zarar) bile olsa, adi hisse başına kazanç tutarları
ile sulandırılmış hisse başına kazanç tutarlarını sunar. Açıklama 70. Bir işletme, aşağıdakileri kamuoyuna açıklar: (a)Adi hisse başına
kazanç ve sulandırılmış hisse başına kazanç hesaplamalarında pay olarak kullanılan tutarlar ile bu tutarların dönem kâr veya
zararından ana ortaklığa düşen tutarla mutabakatı. Söz konusu mutabakat,
hisse başına kazancı etkileyen her bir finansal
araç sınıfının bireysel etkilerini de içerir. (b)Adi hisse başına
kazanç ve sulandırılmış hisse başına kazanç hesaplamalarında payda olarak kullanılan adi hisse senetleri sayısının ağırlıklı
ortalaması ve bu paydaların birbiriyle mutabakatı. Söz konusu mutabakat,
hisse başına kazancı etkileyen her bir finansal
araç sınıfının bireysel etkilerini de içerir. (c)Gelecekte adi hisse
başına kazanç tutarlarını sulandırma potansiyeli olan, ancak sunulan dönemde (dönemlerde) bu etkiyi
yapmamış olmaları nedeniyle, sulandırılmış hisse başına kazanç hesaplaması işlemlerine dahil edilmemiş araçlar (koşula bağlı
çıkarılabilir hisse senetleri dahil olmak üzere). (d)İlgili işlemlerin
raporlama döneminin sonundan önce meydana gelmiş olması durumunda, 64 üncü
Paragrafa göre muhasebeleştirilen, bilanço tarihinden sonra meydana gelen ve
dönem sonunda mevcut adi hisse senetlerinin ve potansiyel adi hisse
senetlerinin sayısını önemli ölçüde değiştirebilecek olanlar haricindeki adi hisse senedi işlemleri ile potansiyel adi hisse senedi işlemleri. 71.Paragraf 70 (d)’ye yer alan işlemlere örnek
olarak aşağıdakiler verilebilir: (a)Nakit karşılığı hisse senedi ihracı; (b)Gelirleri, bilanço tarihinde mevcut borç veya imtiyazlı hisse
senetlerinin geri ödenmesinde kullanılan hisse senedi ihracı; (c)Mevcut
adi hisse senetlerinin itfası; (d)Bilanço tarihinde mevcut olan potansiyel adi hisse senetlerinin
adi hisse senetlerine dönüştürülmesi veya bu hakkın kullanılması; (e)Opsiyon, hisse alma hakkı veren finansal araçlar veya dönüştürülebilir araçların ihracı;
ve (f)Koşula bağlı çıkarılabilir hisse senetlerinin ihracıyla
sonuçlanacak koşulların sağlanması. Bu tür işlemler, bilanço tarihinden sonra meydana gelmiş olmaları
durumunda, dönemin kâr veya zararının oluşmasında kullanılan sermaye tutarını
etkilemediklerinden, anılan işlemler, hisse başına kazanç tutarlarının
düzeltilmesini gerektirmez. 72. Finansal araçlar ve potansiyel adi hisse
senetlerinin meydana getirilmesi sonucunu doğuran diğer sözleşmeler, adi hisse başına kazanç ve sulandırılmış hisse başına kazancın ölçümünü etkileyecek koşul ve durumları içerebilir. Anılan
koşul ve durumlar, potansiyel adi hisse senetlerinin sulandırma etkileri olup
olmadığını, bu etkiye sahip olmaları durumunda, mevcut hisse senedi sayısının
ağırlıklı ortalaması üzerindeki etkilerini ve adi hisse senedi sahiplerine
düşen kâr veya zarar tutarına yapılacak herhangi bir düzeltme açısından da
belirleyici olabilirler. Aksine bir kural bulunmadıkça (bakınız: TMS 32), bu
gibi finansal araçların ve diğer sözleşmelere
ilişkin koşul ve durumların kamuoyuna açıklanması teşvik edilir. 73. Bir işletmenin, adi hisse
başına kazanç ve sulandırılmış hisse başına
kazanç tutarlarına ek olarak, bu Standarda göre açıklanması zorunlu olanlar
dışındaki bir gelir tablosu kalemine ilişkin hisse başına tutarları
açıklaması durumunda, söz konusu tutarlar, bu Standarda göre belirlenen
ağırlıklı ortalama hisse senedi sayısı kullanılmak suretiyle hesaplanır. İlgili
kaleme ilişkin adi hisse başı tutar ve sulandırılmış hisse başı tutarlar,
aynı derecede önem verilmek suretiyle kamuoyuna açıklanır ve notlarda
sunulur. İşletme, payın (payların), hisse başına tutarların vergi öncesi veya
vergi sonrası tutarlar olup olmadığı da dahil, hesaplanma yöntemini açıklar.
Gelir tablosunda ayrı olarak raporlanmayan bir gelir tablosu kaleminin
kullanılması durumunda, kullanılan kalemle, gelir tablosunda raporlandığı
kalemin birbiriyle olan mutabakatı sunulur. Yürürlük
tarihi 74. “-” Diğer açıklamaların yürürlükten kaldırılması 75. “-” 76. “-” EK A Uygulama rehberi Bu
Ek, Standardın ayrılmaz bir parçasıdır. Ana ortaklığa düşen
kâr veya zarar A1.Konsolide finansal
tablolar üzerinden hisse başına kazancın hesaplanmasında, ana ortaklığa düşen
kâr veya zarar, konsolide işletmenin azınlık payları düşüldükten sonraki kâr
veya zararıdır. Yeni haklar içeren
ihraçlar A2.Potansiyel adi hisse
senetlerinin kullanımı ya da dönüştürülmesi
sırasında adi hisse senedi çıkarılması işlemi, genellikle, prim öğesi
içermez. Söz konusu durum, potansiyel adi hisse senetlerinin, işletmenin
hazır kaynaklarında oransal bir değişim yaratan tam değerlerden
çıkarılmasından kaynaklanır. Ancak, yeni haklar içeren ihraçlarda uygulanacak
fiyat, çoğu kez, ilgili hisselerin gerçeğe uygun değerinden daha düşüktür. Bu
nedenle Paragraf 27 (b)’de belirtildiği üzere, yeni haklar içeren bu tür
ihraç işlemleri, prim öğesi de içerir. Yeni haklar içeren bir ihracın mevcut
tüm hissedarlara teklif edilmesi durumunda, anılan ihraçtan önceki tüm
dönemler için hisse başına kazancın ve sulandırılmış hisse başına kazancın
hesaplanmasında kullanılacak adi hisse senedi sayısı, ihraç öncesi mevcut adi
hisse senedi sayısının aşağıda yer alan işlemin sonucuyla çarpılması
neticesinde bulunur.
Hisse senedi haklarının kullanılması durumunda hisse
başına teorik gerçeğe uygun değer; hisselerin hakların kullanımından hemen
önceki toplam piyasa değerinin, hakların kullanımından kaynaklanan gelirlere
eklenmesi sonucunda bulunacak tutarın, hakların kullanımından sonraki hisse
senedi sayısına bölünmesiyle hesaplanır. Hakların, hisse senetlerinden ayrı
olarak, kullanım tarihinden önce halk arasında alınıp satılmaları durumunda,
anılan hesaplama açısından gerçeğe uygun değer, hisse senetlerinin ilgili
haklarla beraber alınıp satıldığı son günün kapanışında belirlenir. Kontrol sayısı A3.42 ve 43 üncü Paragraflarda
tanımlanan kontrol sayısının uygulamasına örnek teşkil etmek açısından, bir
işletmenin sürdürülen faaliyetlerinden 4.800 PB kârın, sona erdirilen
faaliyetlerinden 7.200 PB zararın ve son olarak yine 2.400 PB tutarında
zararın ana ortaklığa düştüğünü, diğer taraftan, anılan işletmenin mevcut
2000 adet adi hisse senedi ve 400 adet potansiyel adi hisse senedi
bulunduğunu varsayalım. İşletmenin, adi hisse başına kazancı; sürdürülen
faaliyetlerden 2.40 PB, sona erdirilen faaliyetlerden –3.60 PB ve sonuçta 1.20
PB zarardır. 400 adet potansiyel adi hisse senedi, sulandırılmış
hisse başına kazanca dahil edilir; çünkü sonuçta sürdürülen faaliyetlerden
gelen 2.00 PB’lik hisse başına kazanç, anılan 400
adet potansiyel adi hisse senedinin kâr veya zarara etkisi olmadığı
varsayıldığında, sulandırma etkisine sebep olur . Sürdürülen faaliyetlere
ilişkin ana ortaklığa düşen kâr, kontrol sayısını ifade ettiğinden, oluşan
hisse başına kazanç tutarları bunlarla mukayese edilen adi hisse başına
kazanç tutarlarına göre ters sulandırma etkisine sahip dahi olsa, diğer bir
deyişle, hisse başına zarar daha az bile olsa (sona erdirilen faaliyetlerden
gelen zarar için hisse başına –3.00 PB; zarar için ise hisse başına -1.00PB),
işletme, söz konusu 400 adet potansiyel adi hisse senedini diğer hisse başına
kazanç tutarlarının hesaplamasına dahil eder. Adi hisse
senetlerinin ortalama piyasa fiyatı A4.Sulandırılmış
hisse başına kazancın hesaplanmasında, ihraç edildikleri varsayılan adi hisse
senetlerinin ortalama piyasa fiyatı, adi hisse senetlerinin dönem boyunca
oluşan ortalama piyasa fiyatı esas alınarak belirlenir. Teorik olarak, bir
işletmenin adi hisse senetleri ile ilgili her bir piyasa işlemi, ortalama
piyasa fiyatının belirlenmesinde kullanılabilir. Ancak, pratiklik açısından haftalık
ya da aylık basit bir ortalamanın kullanılması
genelde yeterlidir. A5.Genel itibariyle, piyasa
kapanış fiyatları ortalama piyasa fiyatının hesaplanması için yeterlidir.
Ancak, fiyatlar önemli ölçüde dalgalandığında, yüksek ve düşük fiyatların
ortalaması genellikle daha uygun bir fiyat oluşturur. Ortalama piyasa
fiyatının hesaplanmasında kullanılan yöntemin, değişen koşullar nedeniyle
artık iyi bir örnek teşkil etme imkanı kalmadıkça, söz konusu yöntem tutarlı
bir şekilde kullanılır. Örneğin, nispeten istikrarlı fiyatların olduğu yıllar
için ortalama piyasa fiyatını hesaplamada piyasa kapanış fiyatlarını kullanan
bir işletme, fiyatların önemli ölçüde dalgalanmaya başlaması ve piyasa
kapanış fiyatlarının artık uygun bir fiyat ortalamasına esas teşkil etmemesi
durumunda, yüksek ve düşük fiyatların ortalamasını kullanabilir. Opsiyonlar, hisse alma hakkı veren finansal araçlar ve
eşdeğerleri A6.Hem dönüştürülebilir
aracın hem de dönüştürme sonrasında elde edilebilen adi hisse senetlerinin
ortalama fiyatları, opsiyon ya da hisse alma hakkı veren finansal aracın
uygulama fiyatının üzerinde olduğunda, opsiyonların ya da dönüştürülebilir
araçları alma hakkı veren finansal araçların dönüştürülebilir araçları satın
almak için kullanılacağı varsayılır. Ancak, mevcut benzeri dönüştürülebilir
araçların, eğer varsa, dönüşümleri de varsayım dahilinde olmadıkça, kullanım
varsayımı yapılmaz.
A7.Opsiyonlar ya da
hisse alma hakkı veren finansal araçlar, uygulanacak fiyatın tamamı ya da bir
kısmının ödenmesinde işletmenin (ya da ana ortaklığının veya bir bağlı
ortaklığının) borç veya diğer araçlarının ihale edilmesi işlemine izin
verebilir veya bunu gerekli kılabilir. Sulandırılmış hisse başına kazanç
hesaplamasında, bu opsiyonlar ya da hisse alma hakkı veren finansal araçlar,
aşağıdaki koşulların söz konusu olması
durumunda hisse başına kazanç azalışı ya da hisse başına zarar artışı
etkisini taşırlar: (a) İlgili adi hisse
senetlerinin döneme ilişkin ortalama piyasa fiyatının uygulanacak fiyatı
aşması; veya (b) İhale edilecek
aracın satış fiyatı, opsiyon veya hisse alma hakkı veren finansal araç
sözleşmesine göre ihale edilebilecek aracın fiyatının altındadır ve ortaya
çıkan iskonto tutarı, ilgili hakkın uygulanması durumunda elde edilebilecek
adi hisse senetlerinin piyasa fiyatının altında etkin bir uygulama fiyatı
oluşturmuştur. Sulandırılmış hisse
başına kazancın hesaplaması işleminde, anılan opsiyonların veya hisse alma
hakkı veren finansal araçların kullanıldığı ve borç ya da diğer araçların
ihale edildiği varsayılır. Eğer nakit ihale, opsiyon ya da finansal araç
sahibi için daha avantajlıysa ve sözleşmeler nakit ihaleye izin veriyorsa,
nakit ihalenin gerçekleştiği varsayılır. İhale edilecek herhangi bir borcun
faizi (vergi sonrası), paya bir düzeltme olarak eklenir. A8.Bu tür bir yaklaşım, benzer
koşullara sahip imtiyazlı hisse senetlerine ya da
yatırımcıya daha avantajlı dönüşüm oranı için nakit ödeme imkanı veren
dönüştürme hakkına sahip diğer araçlara da uygulanır. A9.Bazı opsiyon ve hisse alma
hakkı veren finansal araçların bağlı olduğu
koşullar, bu araçların kullanılmasından kaynaklanan gelirlerin işletmenin (ya da ana ortaklığının veya bir bağlı ortaklığının) borç
veya diğer araçlarının paraya çevirmesinde de uygulanmasını gerekli
kılabilir. Sulandırılmış hisse başına kazancın hesaplaması işleminde, söz
konusu opsiyonların veya hisse alma hakkı veren finansal
araçların kullanılacağı ve gelirlerin adi hisse senetlerinin alımından
ziyade, borcun ortalama piyasa fiyatından satın alınmasından kaynaklandığı
varsayılır. Ancak, borcun varsayılan satın alınması işleminde kullanılan
tutarın üzerinde oluştuğu, farzedilen kullanımdan
kaynaklanan gelir fazlası, sulandırılmış hisse başına kazancın hesaplaması
işleminde dikkate alınır (diğer bir deyişle adi hisse senetlerini geri almak
için kullanılacağı varsayılır). Satın alınacağı varsayılan herhangi bir
borcun faizi (vergi sonrası) paya bir düzeltme olarak eklenir. Yazılı satım
opsiyonu A10.63 üncü Paragrafın uygulanmasına
örnek teşkil etmesi açısından; bir işletmenin adi hisse senetleri üzerinde 35
PB’lik uygulama fiyatlı 120 adet yazılı satım
opsiyonu olduğunu varsayalım. Adi hisse senetlerinin dönem için ortalama
piyasa fiyatı 28 PB olsun. Sulandırılmış hisse başına kazancın hesaplanması
işleminde, işletme, 4.200 PB’lik satım
yükümlülüğünü karşılamak için dönem başında hisse senedi başına 28 PB’lik 150 adet hisse senedi ihraç ettiğini varsayar.
İhraç edilen söz konusu 150 adet adi hisse senedi ile satım opsiyonunun (30
adet ilave adi hisse senedi) karşılanmasından elde edilen 120 adet adi hisse
senedi arasındaki fark, sulandırılmış hisse başına kazancın hesaplaması
işleminde paydaya eklenir. Bağlı ortaklık, iş ortaklığı ve iştiraklerin araçları A11.Bir bağlı ortaklık, iş
ortaklığı veya iştirakin; bağlı ortaklık, iş ortaklığı veya iştirakin adi
hisse senetlerine ya da ana ortaklık, ortak
girişimci veya yatırımcının (raporlayan işletmenin) adi hisse senetlerine
dönüştürülebilir potansiyel adi hisse senetleri, sulandırılmış hisse başına
kazancın hesaplaması işlemine aşağıdaki şekilde dahil edilir: (a)Bağlı ortaklık, iş ortaklığı
veya iştirak tarafından ihraç edilen ve sahiplerine, bağlı ortaklık, iş
ortaklığı veya iştirakin adi hisse senetlerini elde etme olanağı veren araçlar,
bağlı ortaklık, iş ortaklığı veya iştirakin hisse başına kâr hesaplamasına
dahil edilir. Anılan hisse başına kazançlar, daha sonra raporlayan işletmenin
bağlı ortaklık, iş ortaklığı veya iştirakinin araçlarındaki payına göre
raporlayan işletmenin hisse başına kazanç hesaplamalarına dahil edilir. (b)Bir bağlı ortaklığın, iş
ortaklığının veya iştirakin raporlayan işletmenin adi hisse senetlerine
dönüştürülebilir araçları, hisse başına kazanç hesaplamaları açısından,
raporlayan işletmenin potansiyel adi hisse senetleri arasında dikkate alınır.
Aynı şekilde, bir bağlı ortaklık, iş ortaklığı veya iştirak tarafından
raporlayan işletmenin adi hisse senetlerini satın almak için ihraç edilen
opsiyonlar ve hisse alma hakkı veren finansal
araçlar da, sulandırılmış hisse başına konsolide kazancın hesaplanması
işleminde, raporlayan işletmenin potansiyel adi hisseleri arasında dikkate
alınır. A12.Raporlayan bir işletme
tarafından ihraç edilen, bir bağlı ortaklık, iş ortaklığı veya iştirakin adi
hisse senetlerine dönüştürülebilen araçların hisse başına kazanç etkisini
belirlemek için, araçların dönüştürüleceği ve payın (ana ortaklığın adi özkaynak sahiplerine düşen kâr veya zarar) 33 üncü
Paragrafa göre gerektiği ölçüde düzeltileceği
varsayılır. Bu düzeltmelere ek olarak, pay, raporlayan işletme
tarafından muhasebeleştirilen kâr veya zararda, varsayılan dönüşüm sonucunda
bağlı ortaklık, iş ortaklığı veya iştirakin adi hisse senedi sayısındaki
artıştan kaynaklanan herhangi bir değişime (temettü geliri veya özsermaye yönteminden kaynaklanan gelir gibi) göre
düzeltilir. Sulandırılmış hisse başına kazanç hesaplamasının paydası bundan
etkilenmez; çünkü raporlayan işletmenin mevcut adi hisse senetleri sayısı
varsayılan dönüşüm sonucunda değişmez. Kâra katılımlı özkaynak araçları ve ikinci sınıf adi hisse senetleri A13.Bazı işletmelerin özkaynakları şunları içerir: (a)Adi hisse senetlerinin
temettülerine, zamanında iştirak ölçüsünde belirlenmiş bir üst limitli
(örneğin hisse başına belirlenmiş bir tutara kadar, ancak bunu aşmayacak
şekilde) hesaplama yöntemine (örneğin bire iki) göre katılan araçlar, (b) Diğer bir adi hisse senedi
sınıfından farklı bir temettü oranına sahip ama öncelikli veya daha üstte yer
alan haklara sahip olmayan bir adi hisse senedi sınıfı. A14.Sulandırılmış hisse başına
kazancın hesaplanması için, etkinin hisse başına kazancın azalışı ya da hisse başına zararın artışı olması durumunda, A13 nolu Paragrafta adi hisse senetlerine dönüştürülebilir
olduğu belirtilen araçlar için dönüşümün gerçekleştiği varsayılır. Herhangi bir adi hisse senedi sınıfına
dönüştürülemeyen araçlar için, dönem kâr veya zararı, temettü hakları veya
diğer dağıtılmamış kârlara ortak olma haklarına göre farklı hisse senedi
sınıflarına ve kâra katılımlı özkaynak araçlarına
dağıtılır. Adi hisse başına kazanç ve sulandırılmış hisse başına kazancı
hesaplamak için: (a)Ana ortaklığın adi özkaynak sahiplerine ait kâr veya zarar, her bir hisse
senedi sınıfı için ilan edilen temettü tutarı ve dönem için ödenmesi gereken
(örneğin ödenmemiş birikmiş temettüler) temettünün
sözleşme tutarı (veya kâra katılımlı tahvil faizi) kadar düzeltilir (kâr
azaltılır ve zarar artırılır). (b)Kalan kâr veya zarar, dönemin
tüm kâr veya zararı dağıtılmış gibi her bir aracın kazançtaki payı ölçüsünde
adi hisse senetlerine ve kâra katılımlı özkaynak
araçlarına dağıtılır. Her bir özkaynağa dayalı finansal araç sınıfına dağıtılan toplam kâr veya zarar,
temettü olarak dağıtılan tutarla katılım özelliği nedeniyle dağıtılan tutarın
toplanması sonucunda belirlenir. (c)İlgili araca düşen hisse
başına kazancı belirlemek için, özkaynağa dayalı
her bir finansal araç sınıfına dağıtılan kâr veya
zararın toplam tutarı, kazançların dağıtıldığı mevcut araç sayısına bölünür. Sulandırılmış hisse başına kazancı hesaplamak için, ihraç
edildiği varsayılan tüm potansiyel adi hisse senetleri mevcut adi hisse
senetlerine dahil edilir. Kısmen ödenmiş
hisse senetleri A15.Adi hisse senetleri, ihraç
edildikleri ancak tamamen ödenmediklerinde, adi hisse başına kazancın
hesaplanmasında, tamamen ödenmiş adi hisse senedine ilişkin dönem içindeki
temettülere katılmaya hak kazandıkları ölçüde, adi hisse senedinin bir
parçası olarak dikkate alınırlar. A16Sulandırılmış hisse başına kazanç
hesaplanması işleminde, kısmen ödenmiş hisse senetleri, dönemin temettülerine
katılmaya hak kazanmadıkları ölçüde,
hisse alma hakkı veren finansal araçlar ya da opsiyonlarla eşdeğer bir
muameleye tabi tutulurlar. Ödenmeyen bakiyenin, adi hisse senetlerini satın
almak için kullanılan gelirleri temsil ettiği varsayılır. Sulandırılmış hisse
başına kazançta yer verilen hisse senedi sayısı, çıkarılan hisse senetleri
sayısı ile satın alınacağı varsayılan hisse senetleri sayısı arasındaki
farktır. |