Anayasa Mahkemesi
Başkanlığından:
Esas Sayısı
: 2008/52
Karar Sayısı :
2009/89
Karar Günü : 18.6.2009
İTİRAZ YOLUNA BAŞVURAN
: Çorum İdare Mahkemesi
İTİRAZIN KONUSU: 9.8.1983 günlü, 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun,
26.4.2006 günlü, 5491 sayılı Yasa’nın 14. maddesiyle değiştirilen 20.
maddesinin (d) bendinin “…bu maddenin
(b) ve (c) bentlerinde öngörülen cezalar bir kat artırılarak verilir…” bölümünün
Anayasa’nın 2. ve 38. maddelerine aykırılığı savıyla iptali istemidir.
I- OLAY
Hava kirliliğinin kontrolüne ilişkin standartlara
aykırı kömür teslimi nedeniyle verilen idarî para cezasının iptali
istemiyle açılan davada, itiraz konusu kuralın Anayasa’ya aykırı olduğu
kanısına varan Mahkeme iptali için başvurmuştur.
II- İTİRAZIN GEREKÇESİ
Başvuru kararının gerekçe bölümü
şöyledir:
“2872 Sayılı Çevre
Kanunu’nun 20. maddesinin 1. fıkrasının d bendinde: “Hava kirliliği
yönünden özel önem taşıyan bölgelerde veya kirliliğin ciddi boyutlara
ulaştığı zamanlarda ve yerlerde veya kritik meteorolojik şartlarda
yönetmeliklerle öngörülen önlemleri almayan, yasaklara aykırı davranan ya
da mahalli çevre kurullarınca bu konuda alınan kararlara uymayanlara bu
maddenin (b) ve (c) bentlerinde öngörülen cezalar bir kat artırılarak
verilir.” hükmü yer
almaktadır.
2872 Sayılı Çevre
Kanunu’nun 20. maddesinin 1. fıkrasının b bendinde: “Hava kirliliği
yönünden önemli etkileri nedeniyle kurulması ve işletilmesi yönetmelikle
izne tâbi tutulan tesisleri, yetkili makamlardan izin almadan kuran ve
işleten veya iznin iptal edilmesine rağmen kurmaya ve işletmeye devam eden
veya bu tesislerde izin almaksızın sonradan değişiklik yapan veya yetkili
makamların gerekli gördükleri değişiklikleri tanınan sürede yapmayanlara
24.000 Türk Lirası idarî para cezası verilir. Bu tesislerde emisyon
miktarları yönetmelikle belirlenen sınırları aşıyorsa 48.000 Türk Lirası
idarî para cezası verilir.
İzne tâbi tesisleri, aldıkları izin
belgesinde veya yönetmeliklerde öngörülen önlemleri almadan veya yönetmeliklerde
belirlenen emisyon standartlarına ve
sınırlamalarına aykırı olarak işletenlere 24.000 Türk Lirası idarî para
cezası verilir.” hükmü
ve c bendinde ise: “Hava kirliliği yönünden kurulması ve işletilmesi izne
tâbi olmayan tesislerin işletilmesi sırasında yönetmelikle belirlenen
standartlara aykırı emisyona neden olanlara 6.000 Türk Lirası idarî para
cezası verilir.
Bu Kanunun ek 9 uncu maddesine aykırı
davrananlara 2.000 Türk Lirası idarî para cezası verilir.
Bu bendin birinci paragrafında
öngörülen fiilin konutlarla ilgili olarak işlenmesi halinde verilecek ceza
toplu veya ferdî ısıtılan konutlarda her bağımsız bölüm için 300 Türk
Lirasıdır. Bu cezai sorumluluk toplu ısıtılan konutlarda yöneticiye, ferdî
ısıtılan konutlarda ise konutu kullanana aittir.” hükmü yer almaktadır.
Yukarıdaki paragraflarda yapılan
açıklamalardan anlaşılacağı üzere, görülmekte olan davada dava konusu
işleme dayanak teşkil eden 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 20. maddesinin 1.
fıkrasının d bendinde, uygulanacak para cezasının miktarı için aynı
maddenin b ve c bendine (“... bu
maddenin (b) ve (c) bentlerinde öngörülen cezalar bir kat artırılarak
verilir.” Şeklinde) atıf yapılmaktadır. Ancak atıf
yapılan bentlerden b bendinde farklı fiiller ve durumlar için 24.000 YTL,
48.000 YTL, 24.000 YTL ve 6.000 YTL olmak üzere birden fazla para cezası öngörülmektedir.
Aynı şekilde atıf yapılan bentlerden c bendinde ise farklı fiiller ve
farklı durumlar için 6.000 YTL, 2.000 YTL ve 300 YTL para cezası öngörülmektedir.
Bu durumda 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 20. maddesinin 1.
fıkrasının d bendinde öngörülen fiiller için uygulanacak para cezaları
belirlenirken, cezanın miktarı için yapılan atıf sebebiyle ilgili (b) ve
(c) bentlerine bakıldığında, farklı fiiller ve farklı durumlar için birden
çok ceza öngörülmüş olması ve bu cezaların miktarlarının da birbirinden
farklı olması nedeniyle, 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 20. maddesinin 1.
fıkrasının d bendinde öngörülen fiiller için uygulanacak para cezası miktarında
karışıklık ve belirsizlik ortaya çıkmaktadır. Bu durum suç ve
cezalarda kanunilik ilkesini düzenleyen Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın
‘Suç ve Cezalara İlişkin Esaslar’ başlıklı 38. maddesine ve dolayısıyla
Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin hukuk devleti olduğunu belirten 2.
maddesine aykırılık teşkil etmektedir. Zira dava konusu uyuşmazlıkta
uygulanacak idari para cezası miktarı yukarıda açıklandığı üzere kesin
olarak tespit edilememekte; bu nedenle yorum yoluyla farklı idari para
cezası miktarları ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, iptali istenilen kuralın
Anayasa’nın 2. ve 38. maddesine aykırı olduğu sonucuna varılmıştır.
Açıklanan nedenlerle; görülmekte olan
davada uygulanacak 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 20. maddesinin 1.
fıkrasının (d) bendinde yer alan; “... bu
maddenin (b) ve (c) bentlerinde öngörülen cezalar bir kat artırılarak
verilir.” hükmünü taşıyan
ibarenin Anayasa’nın bahsi geçen ilgili hükümlerine aykırı olduğu
görüldüğünden, Anayasa’nın 152. maddesi ile 2949 sayılı Anayasa
Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkındaki Kanun’un 28. maddesi
gereğince, dava dosyasındaki ilgili belgelerin onaylı suretleri ile
birlikte oluşturulacak dosyanın konu hakkında bir karar verilmek üzere
Anayasa Mahkemesi’ne gönderilmesine; Anayasa Mahkemesi’nce bu konuda karar
verilinceye kadar davanın geri bırakılmasına ve kararın bir suretinin
taraflara tebliğine 22.4.2008 tarihinde oyçokluğu ile karar verildi.”
III- YASA METİNLERİ
A- İtiraz Konusu Yasa Kuralı
9.8.1983 günlü, 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun, 26.4.2006
günlü, 5491 sayılı Yasa’nın 14. maddesiyle değiştirilen 20. maddesinin (d)
bendinin itiraz konusu bölümünün de yer aldığı ilgili kısmı şöyledir:
“İdarî nitelikteki cezalar şunlardır:
a) Ek 4 üncü madde uyarınca emisyon
ölçümü yaptırmayan motorlu taşıt sahiplerine 500 Türk Lirası, yönetmeliklerle
belirlenen standartlara aykırı emisyona sebep olan motorlu taşıt
sahiplerine 1.000 Türk Lirası idarî para cezası verilir.
b) Hava kirliliği yönünden önemli etkileri
nedeniyle kurulması ve işletilmesi yönetmelikle izne tâbi tutulan
tesisleri, yetkili makamlardan izin almadan kuran ve işleten veya iznin
iptal edilmesine rağmen kurmaya ve işletmeye devam eden veya bu tesislerde
izin almaksızın sonradan değişiklik yapan veya yetkili makamların gerekli
gördükleri değişiklikleri tanınan sürede yapmayanlara 24.000 Türk
Lirası idarî para cezası verilir. Bu tesislerde emisyon miktarları
yönetmelikle belirlenen sınırları aşıyorsa 48.000 Türk Lirası idarî para
cezası verilir.
İzne tâbi tesisleri, aldıkları izin belgesinde veya
yönetmeliklerde öngörülen önlemleri almadan veya yönetmeliklerde belirlenen
emisyon standartlarına ve sınırlamalarına aykırı
olarak işletenlere 24.000 Türk Lirası idarî para cezası verilir.
c) Hava kirliliği yönünden kurulması ve işletilmesi
izne tâbi olmayan tesislerin işletilmesi sırasında yönetmelikle belirlenen
standartlara aykırı emisyona neden olanlara 6.000
Türk Lirası idarî para cezası verilir.
Bu Kanunun ek 9 uncu maddesine aykırı davrananlara
2.000 Türk Lirası idarî para cezası verilir.
Bu bendin birinci paragrafında öngörülen fiilin
konutlarla ilgili olarak işlenmesi halinde verilecek ceza toplu veya ferdî
ısıtılan konutlarda her bağımsız bölüm için 300 Türk Lirasıdır. Bu cezai
sorumluluk toplu ısıtılan konutlarda yöneticiye, ferdî ısıtılan konutlarda
ise konutu kullanana aittir.
d) Hava kirliliği yönünden özel önem taşıyan
bölgelerde veya kirliliğin ciddi boyutlara ulaştığı zamanlarda ve yerlerde
veya kritik meteorolojik şartlarda yönetmeliklerle öngörülen önlemleri
almayan, yasaklara aykırı davranan ya da mahallî çevre kurullarınca bu
konuda alınan kararlara uymayanlara bu
maddenin (b) ve (c) bentlerinde öngörülen cezalar bir kat artırılarak
verilir.
Bu fiilin konutlarla ilgili olarak işlenmesi halinde
cezai sorumluluk bu maddenin (c) bendinin üçüncü paragrafına göre
tespit edilir.…”
B- Dayanılan Anayasa Kuralları
Başvuru kararında, Anayasa’nın 2. ve 38. maddelerine dayanılmıştır.
IV- İLK İNCELEME
Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün 8. maddesi
uyarınca, Haşim KILIÇ, Osman Alifeyyaz PAKSÜT, Sacit ADALI, Fulya KANTARCIOĞLU, Ahmet AKYALÇIN, Mehmet
ERTEN, A. Necmi ÖZLER, Serdar ÖZGÜLDÜR, Şevket
APALAK, Serruh KALELİ ve Zehra Ayla PERKTAŞ’ın katılımlarıyla
5.6.2008 gününde yapılan ilk inceleme toplantısında dosyada eksiklik
bulunmadığından işin esasının incelenmesine oybirliğiyle karar verilmiştir.
V- ESASIN İNCELENMESİ
Başvuru kararı ve ekleri, işin esasına ilişkin
rapor, itiraz konusu Yasa kuralı, dayanılan Anayasa kuralları ve bunların
gerekçeleri ile diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği
görüşülüp düşünüldü:
Başvuru kararında, 2872 sayılı Yasa’nın
değiştirilen 20. maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde (b) ve (c)
bentlerine yollama yapıldığı, (b) bendinde farklı fiiller ve durumlar için
24.000 TL ve 48.000 TL, (c) bendinde 6.000 TL, 2.000 TL ve 300 TL para
cezası öngörüldüğü, itiraz konusu bölümde cezanın miktarı için yollama yapılması
sebebiyle (b) ve (c) bentlerindeki cezaların miktarlarının birbirinden
farklı olmasından dolayı (d) bendindeki fiiller için uygulanacak para
cezası miktarında karışıklık ve belirsizlik bulunduğu, cezanın kesin olarak
belirlenemediği, yorum yoluyla farklı idarî para cezası miktarlarının
ortaya çıktığı, bu nedenlerle “…bu
maddenin (b) ve (c) bentlerinde öngörülen cezalar bir kat artırılarak
verilir…” bölümünün hukuk devleti ile suç ve cezada kanunilik
ilkeleriyle bağdaşmadığından Anayasa’nın 2. ve 38. maddelerine aykırı
olduğu ileri sürülmüştür.
Yasa’nın değiştirilen 20. maddesinin itiraz konusu“…bu maddenin (b) ve (c) bentlerinde
öngörülen cezalar bir kat artırılarak verilir…” bölümünün yer aldığı
(d) bendinde “Hava kirliliği yönünden
özel önem taşıyan bölgelerde veya kirliliğin ciddi boyutlara ulaştığı
zamanlarda ve yerlerde veya kritik meteorolojik şartlarda yönetmeliklerle
öngörülen önlemleri almayan, yasaklara aykırı davranan ya da mahallî çevre
kurullarınca bu konuda alınan kararlara uymayanlara bu maddenin (b) ve (c) bentlerinde öngörülen cezalar bir kat
artırılarak verilir. Bu fiilin konutlarla ilgili olarak
işlenmesi halinde cezai sorumluluk bu maddenin (c) bendinin üçüncü
paragrafına göre tespit edilir.” denilmiştir.
Anayasa’nın 2. maddesinde, Türkiye Cumhuriyeti’nin
bir hukuk devleti olduğu belirtilmiştir. Hukuk devleti, eylem ve işlemleri
hukuka uygun olan, insan haklarına dayanan, bu hak ve özgürlükleri koruyup
güçlendiren, her alanda adil bir hukuk düzeni kurup bunu geliştirerek
sürdüren, Anayasa'ya aykırı durum ve tutumlardan kaçınan, hukukun üstün
kurallarıyla kendini bağlı sayan ve yargı denetimine açık olan devlettir.
Anayasa’nın 38. maddesinin birinci fıkrasında “Kimse, işlendiği zaman yürürlükte
bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz; kimseye
suçu işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir
ceza verilemez.” denilmektedir.
Yasa’nın değiştirilen 20. maddesinin (b), (c) ve
(d) bentlerinde “hava kirliliği”
ile ilgili idarî para cezaları yer almıştır. (b) bendinde izne tâbi tutulan
tesisler, (c) bendinde ise izne tâbi olmayan tesisler ile ilgili idarî para
cezaları düzenlenmiştir. (d) bendinde, hava kirliliği yönünden özel önem
taşıyan bölgelerde veya kirliliğin ciddi boyutlara ulaştığı zamanlarda ve
yerlerde veya kritik meteorolojik şartlar gözetilerek yönetmeliklerle
öngörülen önlemleri almayan, yasaklara aykırı davranan ya da mahallî çevre
kurullarınca bu konuda alınan kararlara uymayanlara bir kat daha ağır ceza
verilmesi öngörülmüştür.
20. maddenin (d) bendinin ikinci paragrafında “Bu fiilin konutlarla ilgili olarak
işlenmesi halinde cezai sorumluluk bu maddenin (c) bendinin üçüncü
paragrafına göre tespit edilir.” hükmüyle, fiilin konutlarla
ilgili olarak işlenmesi ayrıca düzenlendiğinden, itiraz konusu bölümün yer
aldığı (d) bendinin birinci paragrafı tesislere ilişkindir.
20. maddenin (b) bendinde temel idarî para cezası
tutarı 24.000 TL’dir. (b) bendinin birinci paragrafının son tümcesinde “Bu tesislerde emisyon
miktarları yönetmelikle belirlenen sınırları aşıyorsa 48.000 Türk Lirası
idarî para cezası verilir.” hükmüyle, yalnızca emisyon miktarlarının
yönetmelikle belirlenen sınırları aşması halinde 48.000 TL idarî para
cezası öngörülmüştür. Bu nedenle, itiraz konusu bölümle izne tâbi tutulan
tesisler için (b) bendine yapılan yollamada, anılan istisna dışında 24.000
TL’nin esas alınması gerekmektedir.
20. maddenin (c) bendinin ikinci paragrafındaki “Bu Kanunun ek 9 uncu maddesine aykırı
davrananlara 2.000 Türk Lirası idarî para cezası verilir.” hükmündeki
2.000 TL’nin, Yasa’nın “Kokuya sebep
olan emisyonların, yönetmelikle belirlenen sınır
değerlerin üzerinde çevreye verilmesi yasaktır. Kokuya sebep olanlar, koku emisyonlarının önlenmesine ilişkin tedbirleri almakla
yükümlüdür. Buna ilişkin idarî ve teknik usûl ve
esaslar Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.” şeklindeki Ek
9. maddesine ilişkin olduğu, 20. maddenin (c) bendinin üçüncü
paragrafındaki 300 TL’nin ise konutlarla ilgili bulunduğu gözetildiğinde
itiraz konusu bölümle izne tâbi olmayan tesisler için (c) bendine yapılan
yollamada 6.000 TL’nin esas alınacağı anlaşılmaktadır.
Açıklanan nedenlerle, itiraz konusu bölümle yapılan
yollamada, uygulanacak para cezası miktarında bir karışıklık ve belirsizlik
bulunmadığından, hava kirliliği yönünden özel önem taşıyan bölgelerde veya
kirliliğin ciddi boyutlara ulaştığı zamanlarda ve yerlerde veya kritik
meteorolojik şartlarda bu konudaki yönetmelik hükümlerine ve mahalli çevre
kurullarınca alınan kararlara aykırı davrananlara (b) ve (c) bentlerinde
esas alınacak idarî para cezalarının bir kat artırılarak verilmesinin öngörülmesinin
Anayasa’nın 2. ve 38. maddelerine aykırı bir yönü görülmemiştir. İtirazın reddi gerekir.
VI- SONUÇ
9.8.1983
günlü, 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun, 26.4.2006 günlü, 5491 sayılı Yasa’nın
14. maddesiyle değiştirilen 20. maddesinin (d) bendinin “… bu maddenin (b) ve (c)
bentlerinde öngörülen cezalar bir kat artırılarak verilir.” bölümünün
Anayasa’ya aykırı olmadığına ve itirazın REDDİNE, 18.6.2009 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.
Başkan
Haşim KILIÇ
|
Başkanvekili
Osman Alifeyyaz PAKSÜT
|
Üye
Sacit ADALI
|
|
|
|
Üye
Fulya KANTARCIOĞLU
|
Üye
Ahmet AKYALÇIN
|
Üye
Mehmet ERTEN
|
|
|
|
Üye
Mustafa YILDIRIM
|
Üye
A. Necmi ÖZLER
|
Üye
Serdar ÖZGÜLDÜR
|
|
|
|
Üye
Şevket APALAK
|
Üye
Zehra Ayla PERKTAŞ
|
|