Anayasa
Mahkemesi Başkanlığından:
Esas Sayısı
: 2006/143
Karar Sayısı :
2009/98
Karar Günü :
25.6.2009
İTİRAZ YOLUNA BAŞVURAN: Ankara 3. İdare Mahkemesi
İTİRAZIN KONUSU: 9.3.1954 günlü, 6343
sayılı Veteriner Hekimliği Mesleğinin İcrasına, Türk Veteriner Hekimleri
Birliği ile Odalarının Teşekkül Tarzına ve Göreceği İşlere Dair Kanun’un
27. maddesinin 2993 sayılı Yasa’nın 7. maddesiyle değiştirilen (7) numaralı
bendinin Anayasa’nın 135. maddesine
aykırılığı savıyla iptali istemidir.
I- OLAY
Türk Veteriner Hekimleri Birliği Büyük Kongresine
Ankara Bölgesi Veteriner Hekimler Odasından gönderilecek temsilci sayısının
6 kişi ile sınırlı tutulması konusundaki işlemin iptali istemiyle açılan
davada, itiraz konusu kuralın
Anayasa’ya aykırı olduğu kanısına varan Mahkeme, iptali için başvurmuştur.
II- İTİRAZIN GEREKÇESİ
Başvuru kararının gerekçe bölümü şöyledir:
“Davacı
Ankara Bölgesi Veteriner Hekimler Odası vekili Av. Sadık Karacan tarafından
Türk Veteriner Hekimleri Birliği Büyük Kongresinde üye sayısına uygun bir
çoğunlukla temsilinin sağlanması istemiyle yapılan başvurunun reddi
hakkındaki işlemin iptali istemiyle Ankara Veteriner Hekimleri Odası
Başkanlığı’na karşı Mahkememizin 2005/1245 esasına kayden
açılan işbu davada, dava konusu işlemin dayanağını oluşturan 6343 sayılı
Veteriner Hekimliği Mesleğinin İcrasına, Türk Veteriner Hekimleri Birliği
ile Odaların Teşekkül Tarzına ve Göreceği İşlere Dair Kanunun 27. maddesinin
7. fıkrasının Anayasa’ya aykırı olduğu ileri sürüldüğünden, uyuşmazlığın
esasının incelenmesine geçilmeden önce; 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin
Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Kanunu’nun 28.maddesinin 2. bendi gereğince
bu iddia değerlendirilerek işin gereği görüşüldü:
Veteriner Hekimliği
Mesleğinin İcrasına, Türk Veteriner Hekimleri Birliği ile Odalarının
Teşekkül Tarzına ve Göreceği İşlere Dair Kanunun 27/7. maddesinde; Büyük
Kongreye iştirak etmek üzere, elliye kadar üyesi olan odalardan iki, yüze
kadar üyesi olan odalardan dört ve yüzden fazlası üyesi olan odalardan da
altı temsilcisi seçmek umumi heyetin vazifeleri arasında sayılmıştır.
Davacı tarafından,
sözü geçen hükmün Anayasa’nın 135. maddesine aykırı olduğu iddiası ile
Anayasa Mahkemesi’ne başvurulması, davalı idare tarafından da, davacı
isteminin reddi hakkındaki işlemin dayanağını oluşturan 6343 sayılı Yasanın
27/7. maddesinin Anayasa’nın 135. maddesine ve demokratik katılım ile
ilgili ilkelere aykırılığı ileri sürülerek Anayasa’ya aykırılık iddiasının
kabulüne karar verilmesi talep edilmiştir.
Anayasa’nın 2. maddesinde Türkiye
Cumhuriyeti’nin demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devleti olduğu belirtilmektedir.
Demokrasinin en belirgin özelliği, adil
bir katılımı gerçekleştirmeye yönelik serbest, eşit, genel oy ilkesine dayanan
ve temsilde adaleti de gözeten seçimlerdir.
Anayasa’nın 135. maddesinde, Kamu
kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşları; belli bir
mesleğe mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, mesleki
faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak
gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleri ile ve halk ile olan
ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hakim kılmak
üzere meslek disiplini ve ahlakını korumak maksadı ile kanunla kurulan ve
organları kendi üyeleri tarafından kanunda gösterilen usullere göre yargı
gözetimi altında, gizli oyla seçilen kamu tüzelkişilikleridir hükmüne yer
verilmiştir.
Anılan maddede öngörülen seçim ile
demokratik ilkelere uygun bir seçimin amaçlandığı kuşkusuzdur.
Buna göre, davacının 6343 sayılı
Yasanın sözkonusu hükmünün, Anayasa’nın 135.
maddesine karşın antidemokratik, adaletsiz ve eşitliğe aykırı bir düzenleme
ile Birliğin temel organlarının oluşumunda ve işleyişinde demokrasiyi
olanaksız kıldığı iddiası ve davalı idarenin aynı yöndeki iddiaları ciddi
bulunarak Anayasa Mahkemesi’ne başvurulması gerektiği sonucuna varılmıştır.
Açıklanan nedenlerle, 2949 sayılı
Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 28.
maddesinin 2. bendi gereğince 6343 sayılı Yasa’nın 27/7. maddesi hakkında
karar verilmek üzere dosyada bulunan bilgi ve belgelerin onaylı birer
örneğinin Anayasa Mahkemesi’ne gönderilmesine 22.6.2006 tarihinde oybirliğiyle
karar verildi.”
III- YASA METİNLERİ
A- İptali İstenen Yasa Kuralı
İtiraz konusu kuralı
da içeren 6343 sayılı Yasa’nın 27. maddesi şöyledir:
“Madde 27- Umumi heyetin vazifeleri aşağıda yazılı fıkralarda
gösterilmiştir.
1. İdare heyeti ve murakabe
kurulunun yıllık mesai raporlarını incelemek;
2. Bilançoyu tetkik ve
müzakere eylemek;
3. Yeni yıl bütçe taslağını
tetkik, müzakere, kabulü halinde tasdik etmek;
4. İdare heyeti tarafından
sunulan teklif ve mevzuların müzakeresini yapmak;
5. Müddeti hitam bulan idare
heyetinin ibrasına karar vermek;
6. Yeni idare heyeti
seçimini yapmak;
7. (Değişik: 3/4/1984 - 2993/7 md.) Büyük Kongreye iştirak etmek üzere, elliye kadar üyesi olan odalardan
iki, yüze kadar üyesi olan odalardan dört ve yüzden fazla üyesi olan
odalardan da altı temsilci seçmek.
8. İki hesap murakıbı
seçmek.
9. (Değişik: 3/4/1984 - 2993/7 md.) Beş asıl ve iki yedek
haysiyet divanı üyelerini seçmek.”
B- Dayanılan ve İlgili Görülen
Anayasa Kuralları
Başvuru kararında Anayasa’nın 135. maddesine dayanılmış
ve 2. maddesi ile ilgili görülmüştür.
IV- İLK İNCELEME
Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün 8. maddesi uyarınca
Tülay TUĞCU, Haşim KILIÇ, Sacit ADALI, Fulya
KANTARCIOĞLU, Ahmet AKYALÇIN, Mehmet ERTEN,
A. Necmi ÖZLER, Serdar ÖZGÜLDÜR, Şevket APALAK,
Serruh KALELİ ve Osman Alifeyyaz
PAKSÜT’ün katılmalarıyla 3.11.2006 gününde
yapılan ilk inceleme toplantısında dosyada eksiklik bulunmadığından işin
esasının incelenmesine oybirliğiyle karar verilmiştir.
V- ESASIN İNCELENMESİ
Başvuru kararı ve ekleri, işin esasına ilişkin
rapor, iptali istenilen Yasa kuralı, dayanılan Anayasa kuralı ve bunların
gerekçeleri ile diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği
görüşülüp düşünüldü:
Başvuru dilekçesinde, Anayasa’nın 135. maddesine
göre kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, belli bir mesleğe mensup olanların
müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak,
mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının
birbirleriyle ilişkilerinde güveni ve dürüstlüğü hâkim kılmak ve meslek
disiplin ve ahlâkını korumak üzere kuruldukları, anılan maddede öngörülen
seçimin demokratik ilkelere uygun bir seçim olduğunun kuşkusuz bulunduğu, oysa, itiraz konusu kuralın antidemokratik, adaletsiz ve
eşitliğe aykırı bir düzenleme olduğu, Birliğin temel organlarının
oluşumunda ve işleyişinde demokrasiyi olanaksız kıldığı belirtilerek
Kuralın Anayasa’ya aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
İtiraz konusu kural uyarınca, Türk
Veteriner Hekimleri Birliği Kongresine katılmak üzere, elliye kadar üyesi olan Veteriner
Hekimleri Odaları iki, yüze kadar üyesi olan odalar dört ve yüzden fazla
üyesi olan odalar ise altı temsilci seçmektedirler. Böylece çok sayıda
veteriner hekimin kayıtlı olduğu Veteriner Odaları, Büyük Kongre’de üye sayılarına göre
değil, maktu bir sayı ile temsil edilmiş olmaktadırlar.
Anayasa’nın 135. maddesinde, kamu kurumu
niteliğindeki meslek kuruluşlarının ve üst kuruluşlarının belli bir mesleğe
mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, meslekî faaliyetlerini
kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini
sağlamak, meslek mensuplarının birbirleriyle ve halkla olan ilişkilerinde
dürüstlüğü ve güveni hâkim kılmak üzere meslek disiplini ve ahlâkını
korumak maksadı ile kanunla kurulan ve organları kendi üyeleri tarafından
kanunda gösterilen usullere göre yargı gözetimi altında, gizli oyla seçilen
kamu tüzelkişilikleri oldukları belirtilmiştir.
Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları,
yasayla düzenlenen mesleklerin verdikleri kamu hizmetinde belli bir düzeyi
korumak ve mesleğe mensup olanların ortak çıkarlarını kollamak ve
aralarındaki dayanışmayı güçlendirmek için kurulurlar. Bu
tür mesleki kuruluşların çok partili demokratik düzen içerisinde giderek
etkili bir baskı grubu haline gelmeleri ve bu şekilde örgütlenen gruplar
arasındaki dayanışmanın toplum çıkarları aleyhine gelişmesi tehlikesi,
bunların kamu hukuku kural ve usulleriyle düzenlenmesini zorunlu kılmış ve
sosyal bir olgu olarak öteden beri varlıklarını koruyabilmiş olan bu
kuruluşları anayasal bir kurum haline dönüştürmüştür.
Anayasa’nın sözü edilen kuruluşları düzenleyen 135.
maddesi konuya bazı noktalarda açıklık ve daha yoğun denetim sisteminin
ölçütlerini getirmiştir. Meslek kuruluşlarının amaçları belirlenmiş,
etkinlik alanları sınırlanmış, bunların birer kamu tüzelkişisi olduğu
açıklığa kavuşturulmuş, organlarının seçimi yargı gözetimine tabi kılınmış,
amaç dışı faaliyet göstermeleri yasaklanmış, devletin bu kuruluşlar
üzerindeki idari ve mali denetim hakkı açıkça belirlenmiştir.
Yukarıda anılan Anayasa kuralı kamu kurumu
niteliğindeki meslek kuruluşlarının “... kanunla
kurulan ve organları kendi üyeleri tarafından kanunla gösterilen usullere
göre yargı denetimi altında, gizli oyla seçilen ...” tüzelkişiler olduğunu
öngörmekte ve bunların kuruluşunda organlarının seçimle işbaşına gelme
usulünü benimsemektedir. Herhangi bir kuruluşun oluşmasında demokrasinin
temel kuralı olan seçime yer verilmişse, bu kuruluşun yönetim ve
işleyişinin de demokratik kurallara aykırı olamayacağının kabulü gerekir.
Anayasa’nın 2. maddesinde belirtilen hukuk devleti
eylem ve işlemleri hukuka uygun, insan haklarına saygılı, bu hak ve
özgürlükleri koruyup güçlendiren, her alanda adaletli bir hukuk düzeni
kurup bunu geliştirerek sürdüren, Anayasa’ya aykırı durum ve tutumlardan
kaçınan, Anayasa ve hukukun üstün kurallarıyla kendini bağlı sayan, yargı
denetimine açık, yasaların üstünde yasakoyucunun
da uyması gereken temel hukuk ilkeleri ve Anayasa’nın bulunduğu bilincinde
olan devlettir. Adaletli bir
hukuk düzeninin kurulabilmesi, diğer seçimler yanında kamu kurumu niteliğindeki
meslek örgütlerinin seçimlerinde de seçime katılacakların adil bir biçimde
temsil edilmesine bağlıdır. Adil temsilin sağlanmadığı bir seçimin
demokratik olmasından ve hukuk devleti ilkesine uygunluğundan söz edilemez.
Demokrasinin olmazsa olmaz kuralı
seçimdir. Demokratik seçimin en önemli
niteliği ise adil bir temsil ilkesine dayalı serbest, eşit ve genel-oy esasını
içermesidir. İtiraz konusu kural ile sayısı kaç olursa olsun yüzden fazla
üyesi olan veteriner odalarının Büyük Kongre’ ye katılmasının altı
temsilciyle sınırlandırılması ve böylece Türk Veteriner Hekimleri
Birliğinin en önemli organının oluşumunda adil temsilin önlenmesi,
Veteriner Hekim Odalarının iç işleyişinde demokrasiye aykırı düşen bir
düzenlemedir.
Bu nedenle itiraz konusu kural Anayasa’nın 2. ve
135. maddelerine aykırıdır. İptali gerekir.
VI- İPTAL KARARININ YÜRÜRLÜĞE
GİRECEĞİ GÜN SORUNU
Anayasa’nın 153. maddesinin üçüncü fıkrasında,
“Kanun, kanun hükmünde kararname veya Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü
ya da bunların hükümleri, iptal kararlarının Resmi Gazetede yayımlandığı
tarihte yürürlükten kalkar. Gereken hallerde Anayasa Mahkemesi iptal
hükmünün yürürlüğe gireceği tarihi ayrıca kararlaştırabilir. Bu tarih,
kararın Resmi Gazetede yayımlandığı günden başlayarak bir yılı geçemez”
denilmekte, Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında
Yasa’nın 53. maddesinin dördüncü fıkrasında da bu kural tekrarlanmaktadır.
Maddenin beşinci fıkrasında ise, Anayasa Mahkemesi’nin, iptal halinde
meydana gelecek hukuksal boşluğu kamu düzenini tehdit veya kamu yararını
ihlal edici mahiyette görmesi halinde yukarıdaki fıkra hükmünü uygulayacağı
belirtilmiştir.
İptal edilen kuralın doğuracağı hukuksal boşluk
kamu yararını ihlal edici nitelikte görüldüğünden, Anayasa’nın 153.
maddesinin üçüncü fıkrasıyla 2949 sayılı Yasa’nın 53. maddesinin dördüncü
ve beşinci fıkraları gereğince iptal hükmünün, kararın Resmi Gazete’de
yayımlanmasından başlayarak bir yıl sonra yürürlüğe girmesi uygun görülmüştür.
VII- SONUÇ
A- 9.3.1954 günlü, 6343 sayılı
Veteriner Hekimliği Mesleğinin İcrasına, Türk Veteriner Hekimleri Birliği
ile Odalarının Teşekkül Tarzına ve Göreceği İşlere Dair Kanun’un 27.
maddesinin, 3.4.1984 günlü, 2993 sayılı Yasa’nın 7. maddesiyle değiştirilen
(7) numaralı bendinin Anayasa’ya aykırı olduğuna ve İPTALİNE,
B- İptal edilen bendin doğuracağı hukuksal
boşluk kamu yararını ihlal edici nitelikte görüldüğünden, Anayasa’nın
153. maddesinin üçüncü fıkrasıyla 2949 sayılı Yasa’nın 53. maddesinin
dördüncü ve beşinci fıkraları gereğince iptal hükmünün, KARARIN RESMÎ GAZETE’DE YAYIMLANMASINDAN
BAŞLAYARAK BİR YIL SONRA YÜRÜRLÜĞE GİRMESİNE,
25.6.2009 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.
|
Başkan
Haşim KILIÇ
|
Başkanvekili
Osman Alifeyyaz
PAKSÜT
|
Üye
Sacit ADALI
|
|
Üye
Fulya KANTARCIOĞLU
|
Üye
Ahmet AKYALÇIN
|
Üye
Mehmet ERTEN
|
|
Üye
A. Necmi
ÖZLER
|
Üye
Serdar ÖZGÜLDÜR
|
Üye
Şevket APALAK
|
|
Üye
Serruh KALELİ
|
Üye
Zehra Ayla PERKTAŞ
|
|