Çevre ve
Orman Bakanlığından:
SU KİRLİLİĞİ KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ NUMUNE ALMA VE
ANALİZ
METODLARI
TEBLİĞİ
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç ve kapsam
MADDE 1 – (1) Bu Tebliğin amacı, su ortamında kalitenin
belirlenmesine, evsel ve endüstriyel atık suların atık su altyapı
tesislerine boşaltımında veya alıcı ortamlara deşarjda atık sulardan
ve/veya su ortamlarından sürekli ya da aralıklı olarak su numunelerinin
alınmasına ve 31/12/2004 tarihli ve 25687 sayılı
Resmî Gazete’de yayımlanan Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ilgili
hükümleri gereğince denetimi öngörülen kalite parametrelerinin ölçüm/analiz
metodlarına ilişkin usul ve esasları
belirlemektir.
(2)
Bu Tebliğ, numune alma ve saklama ilkelerini, numune koruma tekniklerini,
numune saklama metodlarını, atıksu
analizleri için numune alma esaslarını, yüzeysel ve yer altı suları ile
denizlerden numune alma ve gemilerin sebep olduğu kirliliğin tespiti için
denizden ve gemilerden alınan numunelerin analiz esaslarını kapsar.
Hukuki dayanak
MADDE 2 – (1) Bu Tebliğ, 9/8/1983
tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu ve 1/5/2003 tarihli ve 4856 sayılı
Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 9 uncu
maddesi ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinin 11 inci maddesine
dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
MADDE 3– (1) Bu Tebliğde geçen;
a)
Alıcı ortam numune alma noktası: Atıksuyun alıcı
ortama deşarj edilerek alıcı ortamla tam olarak karıştıktan sonra numunenin
alındığı noktayı,
b)
Anlık numune: Belirli bir zamanda ve belirli bir noktadan o anda alınan ve
sadece o yeri ve o zamanı temsil eden numuneyi,
c)
Atıksu numune alma noktası: Atıksuların
toplanıp şehir atıksu sistemine veya alıcı
ortamlara boşaltım noktasını,
ç)
Bakanlık: Çevre ve Orman Bakanlığını,
d)
İç izleme: Fabrika, tesis ve işletmelerin atık sularının fiziksel, kimyasal
ve biyolojik analizler ile belirli sıklıklarla kontrol edilerek izlenmesi,
e)
Kompozit numune: Evsel ve endüstriyel atıksularda belirli zaman aralıklarında atık su
debisiyle orantılı olarak alınan karışık numuneyi,
f)
Şahit numune: Analiz sonuçlarına yapılabilecek itirazların çözümünde
kullanılacak, esas numune ile aynı koruma koşulları altına alınarak ve eş
zamanlı olarak Bakanlıkça yetki verilen laboratuarlara tesis sahibi
tarafından gönderilen ve yetkili laboratuarda analizleri yapılan numuneyi,
g)
Yetkili laboratuvar: 5/9/2008
tarihli ve 26988 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuvarları Yeterlik Yönetmeliği kapsamında
Bakanlıktan belge alan laboratuvarı,
ifade eder.
İKİNCİ BÖLÜM
Numune Alma, Saklama ve Korunması
İçin Uyulacak Esaslar
İlkeler
MADDE 4 – (1) Sulardan numune alma ve bu numunelere
uygulanacak analiz metodları aşağıdaki ilkelere
göre yapılır:
a)
Atıksularda, yüzeysel sularda, yer altı sularında
ve deniz sularında kalite parametreleri TSE metodları
ve uluslararası kabul görmüş standart ve metodlarla
ölçülür. Bu Tebliğin yürürlüğe girdiği tarih itibarı ile TSE standartları
hazırlanmamış olan analiz metodları için, verilen
standart metodlar geçerlidir. Ancak, bu analiz metodları ile ilgili TSE standartları hazırlandıktan ve
yayımlandıktan sonra bu Tebliğde verilen standart metotların yerini alır.
Bu Tebliğde bahsi geçen TSE standartlarından her hangi birisi
güncellendiğinde, güncellenen metod veya muadili
güncellendiği tarihten itibaren geçerlidir.
b)
Alıcı ortamlarda ve önemli atıksu deşarj
noktalarında belirli aralıklarla ölçülmesi gereken, parametrelere ait saklama, taşıma ve muhafaza kuralları TS EN
ISO 5667-3 Mart 2007 “Su Kalitesi-Numune Alma-Bölüm 3: Su Numunelerinin
Muhafaza, Taşıma ve Depolanması İçin Kılavuz” ve ölçülmesi gereken mikrobiyolojik parametrelere ait
saklama, taşıma ve muhafaza kuralları TS EN ISO 19458 Aralık 2006 Su
Kalitesi-Mikrobiyolojik Analizler İçin Numune Alma Standardına göre yapılır.
(2)
Atıksularda ve akarsularda debi ölçüm esasları
şunlardır:
a)
Atıksularda debi ölçümü; doğrudan debi ölçümleri
veya hız-alan ölçümüne dayanan metodlar
kullanılarak yapılır.
1)
Doğrudan debi ölçüm metodlarında debi, kolayca
ölçülebilen bir veya iki değişken yardımıyla ölçülür. Çok sayıda debi
ölçümü gerekli ise işlemleri kolaylaştırmak için bu değişkenler yardımı ile
çalışma eğrileri teşkil edilerek debi belirlenir. Doğrudan debi ölçüm
metodu ile çalışan çeşitli debi ölçüm sistemleri aşağıdadır:
-
Kaliforniya borusu ile ölçüm,
-
Hesaplama metodu,
-
Doğrudan ağırlık ölçümü,
-
Akım püskürtücüleri (nozzle) (nozul),
- Magnetik akım ölçerler,
-
Orifisler,
-
İzleyiciler,
-
Ventüri savakları,
-
Ventürimetreler,
-
Belirli bir sürede akan hacmin ölçümü,
-
Akıma dik engeller üzerinde açılan muntazam geometrik açıklıklarla çalışan
savaklar (üçgen, dikdörtgen, trapez savaklar).
Yukarıda
sıralanan sistemler arasında basınçlı iletim hatlarında muntazam kesit
daralmaları şeklindeki ventürimetreler ve açık
kanallarda (muayene bacalarına da yerleştirilebilir) Palmer-Bowlus ve Parshall savakları
özellikle tercih edilir.
2)
Hız-alan ölçüm metodunda ise belirli bir kesitte akıtılan kütlenin o
kesitteki hızı ile kesit alanı çarpılarak hesap yolu ile debi belirlemesi
esastır. Bu yüzden bu metodun en önemli yanı, hız ölçümüdür. Aşağıda başarıyla
kullanılabilen çeşitli hız ölçüm sistem ve cihazları sıralanmıştır.
- Akıntı ölçerler (propeller
tipi),
-
Elektriksel metodlar (iletkenlik, sıcak telli
anemometreler, sıcak film anemometreleri),
-
Şamandıralı debi ölçerler,
-
Pitot tüpleri,
-
İzleyici maddelerle ölçümler.
Özellikle
küçük atıksu kaynaklarında debi ölçümlerinin
güçlük arz etmesi halinde; Valilik, işletmenin su tüketim beyanlarını, atıksu debisi belirlenmesi için esas almalıdır. Yeraltısuyu kullanımında ise tüketim miktarlarının iyi
denetlenebilir olması gereklidir.
b)
Akarsularda su seviyesi ve debi ölçümleri Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü
ve Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından işletilen akım
gözlem istasyonları vasıtasıyla yapılmaktadır. Debi ölçümleri için aşağıda
verilen TSE Standartlarına uyulur.
1)
TS 3417/Haziran 1979, Borularda Akışkan Akımının Ölçülmesi - Pitot tüplerinin kullanıldığı
Hız - Alan Yöntemi
2)
TS 2353/Nisan 1976, Borularda Su Akımının Ölçülmesi-İzleyici Yöntemleri:
Bölüm
I: Genel
3)
TS 1423/Nisan 1973, Akışkan Verdisinin Orifis
Plakalar ve Lüleler (Nozul) ile ölçülmesi
4)
TS 1424/Nisan 1974, Ventüri Tüpleri ile Akışkan
Verdisinin Ölçülmesi
(3)
Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği tablolarında tanımlanan sektörler, atıksularında veya arıtma tesislerinin çıkış sularında
deşarj izin belgesinde veya derin deniz deşarjı izin belgesinde belirtilen
aralıklarla numune almakla, ölçüm ve analiz yapmak suretiyle kontrol
etmekle, atıksuların özellik ve miktarlarına
ilişkin bilgileri sürekli veya belli aralıklarla belirlemek ve belgelemekle
yükümlüdürler. Debi değerlerine bağlı olarak gerekli debi ölçüm ve numune
alma sıklığı aşağıda yer alan Tablo 1’e göre yapılır.
Tablo 1: Debiye göre numune alma sıklığı
1.a.ENDÜSTRİYEL NİTELİKLİ ATIKSULAR İÇİN NUMUNE
ALMA SIKLIĞI*
Debi (m³/gün)
|
Endüstriyel
atık sular için iç izleme esas numune alma sıklığı**
|
İl
Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından denetime esas asgari numune alma
sıklığı
|
≤ 50
|
Dört ayda bir
|
Yılda bir
|
51-200
|
İki ayda bir
|
Altı Ayda bir
|
201-1000
|
Ayda bir
|
Dört Ayda bir
|
1001-10000
|
Onbeş günde bir
|
Üç Ayda bir
|
>10000
|
Haftada iki
|
İki Ayda bir
|
*- Evsel nitelikli atıksuyu
olan endüstriyel tesislerde bu tablo kullanılacaktır.
**- Eğer ilk yıl boyunca üç ardışık numune analiz
sonuçlarının deşarj standartlarına uyulduğu gösterilebilirse, izleyen
yıllarda ilgili sektör tablosunda yer alan pH,
KOL, BOL, Yağ-Gres, AKM parametreleri dışındaki diğer parametrelere İl
Çevre ve Orman Müdürlüğünü yazıyla bilgilendirmek kaydıyla yılda bir kez
bakılması yeterlidir. Eğer parametrelerden biri deşarj standartlarına
uymazsa takip eden yıl içerisinde tabloya göre numune alınmalıdır.
1.b.KENTSEL - EVSEL NİTELİKLİ ATIKSULAR İÇİN NUMUNE
ALMA SIKLIĞI
Kentsel-Evsel
debi
E.N.
(Eşdeğer
Nüfus)
|
Kentsel
– Evsel atıksular için iç izlemeye esas numune
alma sıklığı
|
İl
Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından denetime esas asgari numune alma
sıklığı
|
2000-9999
|
Ayda bir ***
|
Yılda bir
|
10000-49999
|
Ayda bir
|
Üç Ayda bir
|
50000-99999
|
15 günde bir
|
İki Ayda bir
|
≥100000
|
Haftada iki
|
Ayda bir
|
***-Eğer ilk yıl boyunca deşarj standartlarına
uyulduğu gösterilebilirse, izleyen yıllarda dört örnek; eğer dört örnekten
birisi deşarj standartlarına uymazsa, takip eden yıl içinde 12 örnek
alınmalıdır.
a)
Günlük atık su debisi 10000 m3/gün üzerinde olan Arıtma
tesislerinin çıkışlarına;
1)
GPRS modem veya buna benzer uzaktan izleme özelliği olan cihazlar
konulması,
2)
Cihazın hafızası olmalı ve en az 1 aylık ölçümleri hafızasında
saklayabilmeli ve bu cihazlar Bakanlık VPN ağına bağlanabilecek yapıda
olması,
3)
Bu cihazlara debi, pH, Sıcaklık, TOC, Oksijen,
İletkenlik ve Renk sensorları bağlanarak online olarak izlenme sağlanması,
4)
İşletmeci, elde edilen verilerin Bakanlık veri toplama merkezinde
toplanması için gereklilikleri yerine getirmesi,
gerekir.
(4)
Debi ölçümü ve numune alma sıklığı, kirliliğin yoğun olduğu bölge ve/veya
su kalite kriterlerinin iyileştirilmesi gereken alıcı ortamlara deşarj
yapan önemli kirletici kaynakların atık sularında veya arıtma tesislerinin
çıkış sularında Bakanlığın göreceği lüzum üzerine artırılabilir.
(5)
Bünyesinde laboratuarı bulunan fabrika, işletme ve tesislerden,
Bakanlığımızdan deşarj iznini alanlar ve atıklarını çevre mevzuatına uygun
olarak bertaraf edildiğini belgeleyenler bu Tebliğ hükümlerine göre iç
izlemeleri gereği yapılacak analizleri yetki alarak kendi bünyelerindeki laboratuvarlarında yapabilirler.
(6)
Fabrika, işletme ve tesisler ilgili mevzuat kapsamındaki deşarj izinlerinin
verilmesine esas olan ölçüm ve analizleri, yetki almış diğer bağımsız
laboratuarlarda yaptırmak zorundadırlar.
(7)
İç izleme yapmak amacıyla Bakanlığımızdan yetki alan fabrika, tesis ve
işletme laboratuvarları iç izlemeye konu
parametreler için 4 ayda bir diğer yetkili laboratuarlarda doğrulama
analizleri yaptırmak zorundadır. Doğrulama analizleri numunelerinin İl
Çevre ve Orman Müdürlüğü personeli gözetiminde alınması zorunludur.
Doğrulama analiz sonuçları, ilgili İl Çevre ve Orman Müdürlüklerine ibraz
edilir.
(8)
İç izleme yapan yetkili diğer laboratuvarlar iç
izleme amacıyla başka fabrika ve işletme bünyesinde kurulmuş olan laboratuvarlarda doğrulama analizleri yapamazlar.
(9)
İç izleme, denetim ve çevresel izinlere ait numune alacak laboratuvarlar numune alma yetkisi de almak zorundadır.
(10)
Çevre Ölçüm ve Analizleri Ön Yeterlilik/Yeterlik Belgesine sahip
laboratuarlarda numune alma yetkisi laboratuarın, Bakanlık tarafından
düzenlenen numune alma eğitimine katılan ve sertifika alan ilgili
personeline verilecektir.
(11)
İl Çevre ve Orman Müdürlüğü personeli yerinde ölçülmesi gereken parametreleri
ölçmeye yetkilidir.
(12)
Denetim, doğrulama ve çevresel izinler için gerekli numunelerin İl Çevre ve
Orman Müdürlüğü personeli gözetiminde alınması zorunludur.
(13)
İç izlemede alınan numunenin uygun çıkmaması durumunda İl Çevre ve Orman Müdürlüğüne
bilgi verilir ve numune alma tarihini
takip eden on iş günü
içerisinde iki numune daha alınarak, üç analiz sonucunun ortalaması
alınır. Ortalamanın standartları sağlaması halinde cezai işlem
uygulanmaz.
Numune alma esasları
MADDE 5 – (1) Numune alma esasları aşağıda belirtilmiştir;
a)
Numune alma şekilleri ve numune alma sıklığı, amaca ve numunenin alındığı
kaynağa göre farklılıklar gösterir.
b)
Belli bir zamanda ve belli bir yerden numune alındığında bu numune sadece o
yeri ve zamanı temsil eder. Bununla beraber, bileşiminde zamanla büyük
değişiklik göstermeyen kaynaklardan alınan numuneler, daha uzun bir zaman
periyodunu veya daha büyük bir hacmi temsil eder. Kaynağın zamana bağlı
olarak büyük ölçüde değiştiği durumlarda, uygun zaman aralıklarında alınan
numuneler ayrı ayrı analiz edilirler. Böylece bu
değişimin frekansı, süresi ve büyüklüğü belirlenir. Değişimlerin beklendiği
zaman periyoduna göre numune alma aralığı seçilir. Bu aralık en az beş
dakika en fazla bir saat olur.
c)
Ani, özel, değişken veya düzensiz deşarjların ve işlemlerin olduğu
tesislerde, bu tür deşarjların içinde bulunduğu periyodu temsil eden kompozit (karışık) numunelerin hazırlanması gerekir. Bu
da evsel ve endüstriyel atık sularda belirli zaman aralıklarında atıksu debisi ile orantılı olarak alınan karışık
numuneyi tanımlar. Zaman kompoziti terimi ile de
tanımlanabilen bu numuneler arıtma tesisi tasarımında ve verimlilik
tespitinde kullanılacak ortalama konsantrasyonların belirlenmesinde
kullanılır. Çoğu tayinler için 24 saatlik kompozit
numune standart kabul edilir. Ayrıca kompozit
numune bir vardiyayı veya daha kısa bir zaman periyodunu ya da tam bir
periyodik işlemi veya çevrimi temsil için uygundur. Kompozit
numunelerde ölçülen parametrelerin değerleri Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde
2-24 saatlik kompozit numuneler için verilen
standart değerlerle, mukayese edilir.
ç)
Özelliklerinde ve miktarlarında zamanla değişim gösteren parametrelerin
analizleri için kompozit numuneler
kullanılmamalıdır. Bu gibi analizlerin, numune alma noktasında ve/veya ayrı
ayrı toplanan numunelerde hemen yapılması
gerekir.
d)
Numune toplama ve saklama süresince mevcut koşullarda değişmeden kalan
bileşenlerin analizi için zamana bağlı kompozit
numuneler kullanılır.
e)
Eğer numune alma sırasında bazı koruyucu maddeler ilave edilecekse, bunlar
en başından numune kabına konur ve kompozit
numune bu kapta hazırlanır.
f)
Genişlik ve derinliğe bağlı olarak suyun bileşiminin çok değiştiği
nehirlerde ve akarsularda, çok çeşitli ve ayrık atıksu
akımlarının birlikte arıtılmasının önerildiği durumlarda, farklı numune
alma noktalarından alınan numunelerin karışımının analizi gereklidir.
Burada ortalama bileşimin veya toplam yükün belirlenmesi için nehirlerin enkesitleri üzerinde çeşitli noktalardan alınan
numunelerin karışımı kullanılır. Bu tip numunelerin hazırlanması, bilinen
bir derinlikten numune toplamak üzere özel bir araç gerektirir. Ancak,
doğal su kütlelerinde çoğunlukla yerel değişimler toplam veya ortalama
değerlerden çok daha önemli olduğu için numunelerin ayrı ayrı alınıp incelenmesi gerekir.
g)
Şahit numune için, alınan numune ile aynı nitelikte numune hazırlanarak
ilgili kişiye mühürlü olarak teslim edilir. Tutanağın bu bölümüne örnekleme
noktasını temsilen kaç adet numune alındığı ve kaç adedinin şahit numune
olarak teslim edildiği yazılır. Ayrıca süreye bağlı değişebilecek
parametreler açısından ne kadar süre içinde analiz edilmesi gerektiği de
belirtilir.
Numune saklama ilkeleri
MADDE 6 – (1) Sulardan alınan numunelere uygulanacak saklama metodları aşağıdaki ilkelere göre yapılır:
a)
Numune alma metodu, laboratuvara kolayca
taşınabilecek kadar ve analiz için yeterli hacimde ve laboratuvarda
istenen amaç için kullanılabilecek temsil yeteneğine sahip numune elde
etmeyi sağlayacak şekilde seçilir.
b)
Numunenin testten önceki bileşimi bozulmayacak şekilde laboratuvara
getirilir. Mevcut koşullarda alınan numuneyi gerçekçi bir şekilde temsil
eden numunelerin, laboratuvara ulaşmadan önce taşıdığı
özellikleri kaybetmemesine ve alınıp taşınması esnasında kirletilmemesine
özen gösterilir.
c)
Numunelerin alındığı ve saklandığı kaplar özenle seçilir. Ölçümü yapılacak
numune bileşeninin, numune kabı ile reaksiyon vermesi istenmediğinden,
numuneyi cam veya plastik kaplarda taşıyıp saklamak gereklidir. Mikrobiyolojik
analizlerde numune alma kapları, özellikle otoklav gibi cihazlarla ısı ile
steril hale getirilerek koyu renkli cam şişe kullanılır.
ç)
Toplanan herbir numune için, numune şişesi veya
kabı üzerinde gerekli açıklamaların yazılacağı ve bu Tebliğin Ek-2’sinde
örneği verilen bir etiket konulur. Numunenin daha sonra laboratuvara
getirildiğinde kolayca tanınabilmesi için, numuneyi alanın adı, alındığı
tarih ve saat, numunenin alındığı yer ve bunlar gibi gerekli hususlar
etiket üzerine kaydedilir.
d)
Bu Tebliğin Ek-3’ünde belirtilen numune alma tutanağı numune alınması
sırasında doldurulmalı ve imza altına alınmalıdır. Tutanakta numunenin
alındığı yer, tarih, saat, alınış şekli, arazide ölçülen parametreler,
koordinatlar, hava sıcaklığı ve durumu, alınış amacı, şahit numunenin
istenip istenmediği hususlarını içerecek şekilde düzenlenir. Tüm numune
alımlarında bu tutanak kullanılır. Tutanaklar, iç izleme yapmak üzere
alınan numuneler için numuneyi alan ve tesis yetkilisi olmak üzere en az
iki kişi tarafından; İl Çevre ve Orman Müdürlüğü gözetiminde denetim,
çevresel izin ve doğrulama analizleri için alınan numunelerde ise tesis
yetkilisi veya sorumlusu dahil olmak üzere en az üç kişi tarafından imza
altına alınır.
e)Yetki
devri yapılan kurum ve kuruluşlar yukarıda belirtilen esaslara uyarlar.
f)
Kendi iç izlemelerini yapan tesis laboratuvarlarınca
alınan numuneler hariç olmak üzere her türlü numunenin mühürlenmesi
esastır.
g)
Tesis sahiplerinin şahit numune alınmasını talep ettiği durumda bu numune
esas numune ile aynı koruma koşulları altına alınır ve eş zamanlı olarak
Bakanlıkça yetki verilen laboratuvarlara tesis
sahibi tarafından gönderilir. Esas numune ile şahit numune raporlarında
uyuşmazlık olduğu durumlarda tesisten yeni bir numune alınır ve Çevre ve Orman
Bakanlığı Çevre Referans Laboratuvarına
gönderilir. Bu numuneye ikinci bir şahit numune alınmaz.
ğ)
Dağıtım sistemlerinden numune alınmadan önce, temin edilecek suyun
kalitesini iyi temsil eden bir numune olması için, numune almadan önce su
hattı bir süre akıtılır ve suyun aktığı borunun çapı, uzunluğu ve akış hızı
kaydedilir.
h)
Klorlanmış sulardan numune alırken serbest kloru nötralize etmek için tiyosülfatlı şişeler kullanılır.
ı)
Alınacak numune ile numune kabının 2–3 defa çalkalanıp dökülmesi gerekir.
İçlerinde birikimlerin ve biyolojik büyümelerin oluşmasını önlemek için
numune alma araç gereçleri ve şişeleri her gün temizlenir.
i)
Numune alındıktan sonra, şişenin ağzı kapakla kapatılır, kapak ile suyun
üst yüzeyi arasında hava kalmaması sağlanır. Mikrobiyolojik analizler için
numune alındıktan sonra numune şişesinin 1/10 luk
kısmı boş bırakılır.
j)
İstenen analizin türüne göre her bir numune ayrı saklama ve koruma işlemine
tabi tutulur. Çoğunlukla, volümetrik veya gravimetrik testlerde girişim yapmayan, az miktardaki
bulanıklığın suda bulunmasına müsaade edilir. Suda az miktarda bulanıklık
ve askıda katı madde mevcut olduğunda, numune filtre edilemez.
k)
Basınç altında toplanmış ve halen basınç altında bulunan sıcak numuneler laboratuvarda soğutulur.
(2)
Alınan numunelerde kullanılan koruma maddeleri çoğunlukla numune ile
reaksiyona gireceğinden analizler derhal yapılır. Numuneler eğer bir gün
içerisinde analiz edilecekse, düşük sıcaklıklarda (+4°C) saklama en iyi
yöntemdir. Yapılacak tayin ile girişim yapmıyorsa kimyasal koruma maddeleri
kullanılabilir.
(3)
Özellikle arıtma tesislerinin çıkışlarında bulunması gereken kompozit numune alma cihazlarının soğutma özellikli
olması zorunludur.
Numunelerin miktarı ve numune
kaplarının özellikleri
MADDE 7 – (1) Fiziksel ve kimyasal analizler için TS EN ISO
5667-3 standardında belirtilen numune hacimleri ve uygun numune kapları
kullanılır. Aynı numune kimyasal, mikrobiyolojik ve mikroskobik tayinler
için kullanılamaz. Yapılacak analize uygun numune kapları kullanılır.
Mikrobiyolojik numune kapları sıcaklık veya radyasyonla steril edilmiş cam
veya plastik malzemeden üretilmiş olabilir. Genelde en az 500 ml su
numunesi Toplam Koliform ve Fekal
Koliform analizleri için yeterli olsa da mutlaka
numunelerin gönderileceği laboratuvarın numune
kabul kriterlerinde belirtilen miktarların bilinmesi gerekir.
Numune koruma teknikleri
MADDE
8 – (1) Numune toplandıktan sonra
en kısa süre içinde analizi yapılır. pH,
sıcaklık, oksijen ve iletkenlik
parametrelerinin analizleri arazide ve yerinde hemen yapılır. Numunenin
toplanması ve analiz edilmesi arasında ne kadar süre geçmesine müsaade
edilebileceği, numunenin karakterine, yapılacak analizlere ve saklama
koşullarına bağlıdır. Mikrobiyolojik analiz parametreleri 24 saat (5±3) °C
de saklanır. Bu sürede numuneler kesinlikle dondurulmaz. Koruma maddeleri kullanıldıklarında,
önceden numune kabına konulur ve toplanan bütün numuneler ile iyice
karışmaları sağlanır. Yapılacak tayine göre numune koruma ve saklama metodları seçilir. Koruma ve saklama metodları genellikle pH
kontrolü, kimyasal madde ilavesi, soğutma ve dondurma işlemlerinden
ibarettir. Numune koruma ve saklama metodu olarak, TS EN ISO 5667-3 Mart
2007 “Su Kalitesi-Numune Alma-Bölüm 3: Su Numunelerinin Muhafaza, Taşıma ve
Depolanması İçin Kılavuz” standardı kullanılır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Sulardan Numune
Alma Esasları
Atıksu
analizleri için numune alma esasları
MADDE 9 – (1) Atık su analizleri için genellikle zamana
bağlı kompozit numune hazırlanır. Endüstri atık
suları zaman içerisinde gerek debi gerekse bileşim yönünden çok büyük
değişiklikler gösterebildiği için numune alırken bu durum dikkate alınır.
Bazen de çeşitli ünitelerden veya çeşitli zamanlarda alınan suların
karıştırılması, numune alma yeri ve anında ölçülen debi ile orantılı olarak
yapılır, alınan sular bir kapta karıştırılarak bu karışımdan numune alınıp
analiz edilir.
(2)
Endüstri atık sularının saklanmasında, atık suda bulunan maddelerin
birbirleri ile reaksiyon verebileceği dikkate alınır. Böylece atık suyun
kimyasal ve fiziksel özelliklerinde büyük değişiklikler olabilir. Değişik
işlemlerden alınan sular ayrı ayrı saklanır ve
analiz yapılmadan hemen önce kompozit hazırlanır.
Yüzeysel sulardan numune alma
esasları
MADDE 10 – (1) Yüzeysel sulardan numuneler anlık alınır.
Numuneler için numune alma noktaları, numune alma periyodu ve sıklığı,
numunelere uygulanacak analizler, nehir boyunca kalite karakterizasyonu
ve sonuçların gösterimi aşağıda belirtilmiştir:
a)
Numune alma noktaları, numune alma bölgesindeki su kalitesini ve bu
kalitenin bölge içerisindeki değişimini karakterize edecek şekilde ve
sayıda belirlenir. Akarsularda numune alma bölgesi; yan kol, atıksu deşarjı, sulamadan dönen drenaj suları gibi,
sürekliliği bozan iki nokta arasıdır. Eğer bölge uzunluğu beş kilometreyi
geçerse ara numune alma noktaları seçilir.
b)
Akarsularda yankol veya atıksu
deşarjından sonra tam karışımın sağlandığı belirlenen kesit üzerinde, yüzeyden
30 - 40 santimetre
aşağıdan numune alınır. Numune alma noktası, atıksu
veya yan kolların tam olarak karıştığı yerde detaylı bir enkesit araştırması ile önceden belirlenir. Enkesit araştırması yapılırken; değişik debilerde enkesit, karelere bölünerek numuneler alınır. Daha
sonraki ölçümler için, homojen bileşimli numune alma noktasında, bir tek
numune almak yeterlidir. Homojen su kalitesi oluşmuyorsa, numuneler bütün
nehrin enkesit genişliği boyunca birkaç noktadan
ve farklı derinliklerden alınır.
c)
Rezervuar, baraj ve göllerde başlıca su giriş ve çıkışları ile kıyılardaki
faaliyetlerin etkilerini belirleyecek ve kalitenin bütün su kütlesindeki
değişimini karakterize edecek şekilde, en az beş nokta olmak üzere numune
alma noktalarının koordinatları GPS ile belirlenir. Numune alma noktaları
belirlenirken kirletici kaynakların yerleşimi ve su kütlesinin hidrodinamik
özellikleri gözönünde bulundurulur. Değişik
mevsimlerde, su yüzeyinin karelere bölünmesiyle elde edilen ağın köşe noktalarında
çeşitli derinliklerden numune alınır. Bu araştırmanın neticesine göre rutin
numune alma noktaları belirlenir.
ç)
Doğal veya insan faaliyetleri nedeniyle oluşacak durumlarda, kalite
değişiminin yakından izlenmesi ve gerekli önlemlerin alınması için;
numuneler duruma göre mevsimlik, aylık, haftalık ya da günlük alınabilir.
d)
Numune alma sıklığı, su kalitesine ve yıllık kalite değişimlerine, su
kaynağına karışan suların ve atıksu deşarjlarının
kirlilik durumuna, suyun hidrolojik karakterine, ekolojik duruma, kullanım
amacına bağlı olarak belirlenir. Akarsuyun kullanım açısından
özelliklerinin ortaya konulabilmesi için alınan numune sayısı yılda onikiden az olamaz. Kalitenin sürekli kontrol edilmesi
gereken durumlarda her gün numune alınabilir.
e)
Alınan numunelerin analizi, akarsuyun sınıfının belirlenmesi, periyodik
kontrol ya da herhangi bir kullanım amacına uygunluğunun değerlendirilmesi
açısından gereklidir. Numunelerde ölçümü istenen su kalite parametreleri,
Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinin eki Tablo 1’de verilmiştir.
Bakanlıkça, suyun kullanım amacı ve yerel koşullar dikkate alınarak, bu
tabloda belirtilen parametre gruplarına bazı parametreler ilave edilebilir
ve çıkarılabilir. Numune alma günleri belirlenirken, kirletici kaynakların
çalışma günleri ve işletme özellikleri dikkate alınır. Numunelerin
alınması, korunması ve analizlerinde bu Tebliğ hükümleri ile TS EN ISO
5667-3 Mart 2007 “Su Kalitesi-Numune Alma-Bölüm 3: Su Numunelerinin
Muhafaza, Taşıma ve Depolanması İçin Kılavuz” standardı esas alınır.
f)
Nehir boyunca su kalitesinin belirlenmesi, kontrol enkesitlerindeki
kalite sınıflandırılmasına dayandırılır ve buradan “Su Kalite Profili” elde
edilir. Su kalite profilini elde etmek için şu veriler toplanır:
1)
Nehrin uzunluğu, kirletici kaynaklar, yan kollar, kontrol enkesitleri ve ölçüm istasyonlarındaki su seviyeleri,
2)
Nehir boyunca debi eğrisi ve her kontrol kesitindeki karakteristik değerler
işaret edilerek bütün parametreler için ayrı ayrı
su kalite profili çizilir. Bu değerler eğri veya doğru şeklinde
birleştirilmelidir. Yan kol birleşimi, atıksu
deşarjı ve su alma noktaları gibi su kalite ve debisinin değiştiği
noktalar,
göz önünde
bulundurulur.
g)
Kalite sınıflaması sonuçları, tablolar, su kalite profili veya su kalite
haritaları şeklinde sunulabilir. Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde
verilen A, B, C, D parametre gruplarıyla birlikte karakteristik değerlerle
ve/veya romen rakamlarıyla kalite sınıfları
gösterilir. Kontrol-ölçüm istasyonları ve boyuna profil için verilen
tablolar da benzer şekilde detaylandırılır. Su kalite sınıflarının renk
kodlarıyla gösterimi aşağıdaki
şekilde yapılır.
Su
Kalitesi Renk
Sınıf I Mavi
Sınıf II Yeşil
Sınıf III Sarı
Sınıf IV Kırmızı
ğ)
Su kalite haritaları, aşağıda verilen iki yöntemden birisi kullanılarak
çizilir:
1)
Parametre gruplarına dayanan sınıflama sonuçlarının harita üzerinde
gösterilmesi gerekir. Nehrin mansabına bakılarak sol sahilinde grup A
parametreleri, sağ sahilinde grup B, C parametreleri gösterilir. D grubu
ise ayrı bir harita üzerinde gösterilir. Bu haritalar üzerinde nehrin
debisinin mansaba doğru değişimi de paralel iki çizgi arasındaki açıklığın
genişliğiyle temsil edilir. Bu gösterim şekline göre bir kesit, A grubu
parametreler için Sınıf I ise mavi ile B grubu parametreler için Sınıf II
ise yeşil ile boyanır. Eğer aralığın tek bir kalite sınıfı ile temsili
istenirse, mevcutlar arasındaki en kötü sınıf esas alınır.
2)
Birinci alt bentte belirtilen işlemler her kalite parametresi için ayrı bir
harita çizilerek yapılır.
Yeraltı sularından numune alma
esasları
MADDE 11 – (1) Yeraltı sularından numune alırken aşağıdaki
esaslara uyulur:
a)
Su numunesi kaynaklardan alınıyorsa kaynak gözünden, açık kuyularda ise su seviyesinin
altından alınır.
b)
Serbest CO2 gazının tayini, numunenin alındığı yerde yapılır.
c)
Su numunesi, derin kuyudan pompa yardımıyla alınıyorsa beş dakika kadar
akıtılarak yan etkilerin giderilmesine çalışılır.
ç)
Herhangi bir kirlenme durumu sonucunda ortaya çıkabilecek kalite
değişiminin yakından izlenmesi ve gerekli önlemlerin alınması için,
numuneler, Bakanlığın talebine göre mevsimlik, aylık, haftalık ya da günlük
aralıklarla alınabilir. Numune sayısı, yörenin hidrojeolojik özelliklerine
bağlı olarak değişebilmekle beraber; bir yeraltı suyunun kalite ölçümü için
alınacak numune sayısı yılda üçten az olamaz.
d)
Numune alma noktalarının sınıflandırılmasında yalnızca üç sınıf (YAS I, YAS
II, YAS III) göz önüne alınır. Numunelerden ölçümü istenen su kalite
parametreleri, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğine ekli Tablo 1’deki
parametreler esas alınarak belirlenir. Kuyu ilk açıldığında, Tablo 1’de
verilen bütün parametrelerin analizi zorunludur. Yeraltı suyunun kullanım
amacı belirleninceye ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinin 22 nci maddesinde verilen koruma önlemleri alınıncaya
kadar; her mevsimde, en az bir kez, Tablo 1’de verilen bütün parametrelerin
analiz edilmesi gerekir. Kullanım amacı belirlenmiş yeraltı sularının daha
sonraki analizleri sırasında, bu maddenin (ç) bendinde belirtilen aralıklarla
olmak üzere, klorür, amonyum azotu, toplam çözünmüş madde, KOİ (kimyasal
oksijen ihtiyacı), fekal ve toplam koliform ölçümü yapılır. Ayrıca her yıl en az bir defa
olmak üzere, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğine ekli Tablo 1’de verilen
bütün parametrelerin ölçümü gereklidir.
Deniz ortamından numune alma
esasları
MADDE 12 – (1) Kıyı bölgelerine ait koruma bandının su
kalitesi, plaj sularının kullanım mevsimini kapsamak üzere periyodik olarak
kontrol altında bulundurulur. Bu amaçla, deniz ve kıyı sularının
kalitelerinin sürekli izleme programları Bakanlık tarafından planlanır.
Yüzme ve rekreasyon amaçlı kullanılan sulardan
numune alınırken 9/1/2006 tarihli ve 26048 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe giren Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği hükümlerine
uyulur.
(2)
Derin deniz deşarjı, alıcı ortam olarak kıyı sularına deşarj veya kaza
sonucu kirlilik tehdidi bulunan yerlerde Bakanlık, gerekli gördüğü zamanda
ve yerlerden numune aldırır.
(3)
Derin deniz deşarjının izlenmesi için numune alınmasında uygulanacak
esaslar şunlardır:
a)
Derin deniz deşarjı onaylı projesinde belirtilen koruma bölgesi sınırında,
deniz suyu yüzeyinden numune alınarak bakteriyolojik parametrelerin
mevzuata uygunluğu kontrol edilir.
b)
Difüzör orta noktasından yüzeye kadar olan eksen
derinliği yarıçap olarak alınarak oluşturulacak daire içinde deniz
yüzeyinde yüzer madde bulunup bulunmadığı kontrol edilir.
c)
Atıksu debisi 1000 m3/gün üzerinde olan tesislerin ise,
derin deniz deşarjı noktasını 1 kilometre çevreleyen çember üzerinde
numune alınması zorunludur. Hakim rüzgar yönü ve
akıntı hareketlerinin, deşarj edilen atıksu bulutunu
taşıması ihtimalini de göz önüne alarak daire içerisinde, iki farklı
derinlikte (dip ve yüzey), iki ara numune alma noktası belirlenir. Bu amaç
için özel olarak yapılan cihazlarla numune alınır.
(4)
Ağ kafesçiliği yapan balık çiftliklerinde, balık çiftliğinin kapladığı
alanın ortasından ve dört kenarının 20’şer
(yirmişer) metre açığından olmak üzere toplam beş noktada örnekleme
yapılır. Her örnekleme noktasında yüzeyden, ortadan ve dipten olmak üzere
toplam üç derinlikten, birer numune alınarak örnekleme yapılır.
Gemilerin sebep olduğu kirliliğin
tespiti için denizden ve gemilerden numune alma esasları
MADDE 13 – (1) Gemilerin sebep olduğu kirliliğin tespiti
için, denizden ve gemilerden numune alma esasları şunlardır:
a)
Denizde kirliliğin tespiti amacıyla; kirliliğin olduğu bölgeden, kirliliğin
olmadığı bölgeden ve gemi deşarj noktalarından numuneler alınır. Denizde
numune alırken bu Tebliğ ekindeki etiket ve tutanaklar kullanılır.
Gemilerden numune alırken 3/4/2007 tarih ve 26482
sayılı Resmî Gazete’de yayınlanan Çevre Kanununa Göre Verilecek İdari Para
Cezalarında İhlalin Tespiti ve Ceza Verilmesi ile Tahsili Hakkında
Yönetmeliğin ekindeki numune alma ve tespit tutanakları kullanılır. Numune alma kapları ve kapakları cam veya
teflon nitelikli malzemelerden seçilir, plastik kaplar kullanılmaz. Petrol
ve petrol türevli numuneler alındığı zaman, numune alma kaplarında
genleşmeye imkan verecek kadar (%10) bir boşluk
bırakılır. Numunelerin taşınması sırasında numune kapları baş aşağı
çevrilir ve soğuk zincirde (+4°C)
taşınır. -10 °C’nin altındaki sıcaklıklar
numunede kristalizasyona neden olabileceği için
bu sıcaklığa dikkat edilir.
b)
Denizde kirliliğin olduğu bölgede numune alırken, yoğunluğun en fazla
olduğu bölgede üç farklı noktadan alınır, bu şekilde analiz için gereken
miktarın çok olması sağlanır. Numune alınacak üç noktanın bulunmaması
halinde numune yoğunluğun en fazla olduğu yerden alınır. Suyun üzerinde
yüzen yağlar için numune kabı yağın yoğun bulunduğu bölgede suyun
yüzeyindeki yağ tabakasının hafifçe altına kadar daldırılır ve yağın kabın
içine akması sağlanır veya özel numune alma cihazları kullanılır. Kabın
üçte biri dolduğu zaman kap sudan çıkarılarak ağzı sıkıca kapatılır ve numune
kabı ters çevrilerek 2-3 dakika beklenir. Bekleme sırasında yağ üstte su
altta kalacaktır. Kap ters pozisyonda
iken kabın kapağı gevşetilerek altta kalan suyun dışarı akması sağlanır. Bu
durum kabın içinde en az 60 ml yağ numunesi birikene kadar tekrarlanır.
Kirliliğe sebep olan madde yağ veya petrol gibi su üzerinde belirgin olarak
tabaka oluşturmuyor ise mümkün olduğu kadar, denizde kirliliğin en yoğun
olduğu yerden ve kirliliğe sebep olan maddeyi belirleyebilecek oranda
numune alınır.
c)
Şüpheli gemilerden numune alırken, gemilerin potansiyel kirlilik kaynakları
sintine, slaç, pis su, yakıt, yük tankları ve
bunların deşarj noktalarından alınır.
ç)
Numunelerin alma işleminde numune
özelliğine uygun olarak;
1)
TS EN ISO 5667-3 Su Kalitesi–Numune Alma–Bölüm 3: Su Numunelerinin
Muhafaza, Taşıma ve Depolanması İçin Kılavuz,
2)
TS 12235 Alıcı Ortam-Sularda Taşınan Petrol ve Petrol Ürünleri-Numune
Hazırlama Metodları,
3)
TS 11721 Alıcı Ortam-Sularla Taşınan
Petrol ve Petrol Ürünleri-Numunelerin Muhafaza Kuralları,
4)
TS 9198 Su Kalitesi-Su ile Taşınan (Sürüklenen) Yağlardan Numune Alma
Kuralları, TS EN ISO 5667-19 Su kalitesi- Numune alma- Bölüm 19: Deniz
çökeltilerinden numune alma kılavuzu,
5)
TS 900-1 EN ISO 3170 Petrol
Sıvıları-Elle Numune Alma Standardı,
6)
TS 900-2 EN ISO 3171 Petrol Sıvıları-Boru Hattından Otomatik Numune Alma
Standartları
esas alınır.
Gemilerin sebep olduğu kirliliğin
tespiti için denizden ve gemilerden alınan numunelerin analiz esasları
MADDE 14 – (1) Gemilerin sebep olduğu kirliliğin tespiti için
denizden ve gemilerden alınan numunelerin analiz esasları şunlardır:
a)
Gemilerden alınan numunelerin analizinde;
1)
TS 12234 Alıcı Ortam-Sularla Taşınan Petrol ve Petrol Ürünlerinin
Kaynağının Tespiti-Kurallar,
2)
TS 12236 Alıcı Ortam-Sularla Taşınan Petrol ve Petrol Ürünlerinin
Kaynağının Tespiti-IR Spektrofotometrik
Metot,
3)
TS 11803 Alıcı Ortam - Sularla Taşınan
Petrol ve Petrol Ürünlerinin Kaynağının Tespiti-Floresans
Spektrofotometrik Metot,
4)
TS 11723 Alıcı Ortam-Sularla Taşınan Petrol ve Petrol Ürünlerinin
Kaynağının Tespiti-Gaz Kromatografik Metot,
5)
TS 11722 Alıcı Ortam-Sularla Taşınan Petrol ve Petrol Ürünlerinin
Kaynağının Tespiti- Sıvı Kromatografik (HPLC) Metodları,
esas alınır.
b)
Sularla taşınan atık petrol ve petrol ürünleri numuneleri ve bunların
atıldığı düşünülen şüpheli kaynaktan alınan numuneler ilk önce ön analize
tabi tutulur. Analizler ya gaz kromatografik metodla TS 11723 Standardına göre, ya sıvı kromatografik metod ile TS
11722 Standardına göre ya infrared spektrofotometrik metodla TS
12236 Standardına göre ya da floresans spektrofotometrik metodla TS
11803 Standardına göre yapılır. Bu metodlardan
biriyle yapılan analiz sonucunda atık ve şüpheli kaynaktan alınan numunenin
benzer olmadığı görülürse kirliliğin şüpheli kaynaktan olmadığı sonucuna
varılarak rapor düzenlenir.
c) Numunelerin ön analizi
sonucunda bir benzerlik görülürse daha ayrıntılı analizler yukarıda
belirtilen metodların her biriyle ayrı ayrı yapılarak raporlanır.
ç)
Gemiler tarafından petrol ve petrol türevli maddeler dışındaki
kirleticilerle deniz kirliliğine sebep olunduğunda, 14/3/2005
tarihli ve 25755 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Tehlikeli Atıkların
Kontrolü Yönetmeliği’nin Ek-7’sinde belirtilen sınıflama ile 24/6/1990
tarihli ve 20558 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak taraf olunan Denizlerin
Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesi Hakkında Uluslararası
Sözleşmenin (MARPOL 73/78) Ek II’si kapsamında
yer alan listesi temel alınarak kirliliğe sebep olma ihtimali olan madde
belirlenir, numune alma tutanağına yazılır ve bu maddenin analizi istenir.
Yürürlükten kaldırılan mevzuat
MADDE 15 – (1) 7/1/1991 tarihli ve
20748 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği
Numune Alma ve Analiz Metodları Tebliği
yürürlükten kaldırılmıştır.
GEÇİCİ MADDE 1 – (1) Bu Tebliğin 12 nci
maddesinde belirtilen “koruma bölgesi sınırlarının” 31/12/2004
tarihinden önce onaylanmış derin deniz deşarjı projesinde yer almaması
durumunda atıksu altyapı tesislerince bu alanların
belirlenmesi Valilik tarafından sağlanır.
GEÇİCİ MADDE 2 – (1) Bu Tebliğin
yayımlanması tarihinden itibaren işletmeler bir yıl içerisinde bu Tebliğin
4 üncü maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan hükümleri yerine getirmek
zorundadırlar.
Yürürlük
MADDE 16 – (1) Bu Tebliğ yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 17 – (1) Bu Tebliğ hükümlerini Çevre ve Orman Bakanı
yürütür.
Ek – 1
TABLO 1 ZEHİRLİLİK SEYRELME FAKTÖRÜ (ZSF)
TAYİNİ
Atıksu muhtevası, balığın
yüzgeçlerine yapışarak solunum epitellerinin
şişmesine ve parçalanmasına neden olur ve bu şekilde balıklara zarar verir.
Ayrıca, yüzgeçlerle alınan zararlı maddeler deriye veya sindirim
sistemlerine geçerek zehirlenmelere neden olurlar.
Toksik etki, atıksuyun
seyreltme suyu ile seyreltildiği hacimle orantılı olarak da saptanabilir.
Buna göre, tüm balıkların yaşatılabildiği en küçük seyrelme değeri esas
alınarak, atık suyun balıklara toksik etkisi
seyrelme faktörü (ZSF) ile ifade edilir. Seyrelme faktörü, kullanılan birim
atıksu hacmine bağlı birim seyreltme suyu hacmi
ile birim atıksu hacminin toplamıdır.
Seyrelme faktörü; kaç hacim atıksuyun
kaç hacim seyreltme suyu ile seyreltildiğini ifade eder. Örneğin, 1 hacim atıksu + 4 hacim seyreltme suyu = seyrelme faktörü
(ZSF)=5 tir. Yani 1 hacim atıksu
+ 4 hacim seyreltme suyu=5 hacim. Zehirlilik seyrelme faktörü=5’tir.
Tüm balıkların
yaşadığı (ölmediği) seyrelmenin en küçük değerine ZSF (Zehirlilik Seyrelme
Faktörü) adı verilmektedir.
ÖRNEK : Hacimsel Oranlar
Atıksu
|
Seyreltme suyu
|
ZSF
|
48 saat sonra ölü balık
sayısı
|
1
|
4
|
5
|
2
|
1
|
5
|
6
|
0
|
1
|
7
|
8
|
0
|
Bu örnekte
ZSF=6’dır. Test için gerekli araçlar:
1 - Cam akvaryum: h: 24 cm a: 22 cm
b: 32 cm
2 - Ölçme pipetleri : 5, 10 mL
3 - Pipetler: 10,20,50 mL
4 - Balon jojeler: 100..... . ,1000 mL
5 - Mezur: 100..... .,1000
mL
6 - Erlenmayer: 250 mL
7 - Beher: 250 mL
8 - Pastör
pipetleri: Havalandırma için
9 - Termometre: 0-50 °C’lik
10 - Oksijenmetre
11 - pH
metre
Test için gerekli kimyasal maddeler:
1- Deiyonize
su
2- CaCl2
çözeltisi: Kalsiyum klorür (CaCl2) çözeltisinin konsantrasyonu
C=0.5 mol/L olacak
şekilde; saf kristal haldeki 109.55 gr. CaCl2 6H2O
(kalsiyum klorür.6 hidrat): saf suda çözülür ve 1 L’ye
tamamlanır. 1 L
çözeltide 0.5 mmol Ca+2 iyonu bulunur.
3 – MgSO4 çözeltisi : Magnezyum
sülfat (MgSO4)) çözeltisinin konsantrasyonu C = 0.5 mol/L olacak şekilde; saf kristal haldeki 123.25 gr.
MgSO4 7H2O (magnezyum sülfat.7 hidrat) deiyonize suda çözülür ve 1L’ye tamamlanır. 1 mL
çözeltide 0.5 mmol Mg+2
iyonu bulunur.
4 – NaHCO3 çözeltisi : Sodyum
bikarbonat çözeltisinin konsantrasyonu C = 0.1 mol/
L olacak şekilde; 8.401 gr. NaHCO3 (Sodyum bikarbonat)saf deiyonize suda çözülür ve 1 L’ye
tamamlanır. 1 L
NaHCO3 çözeltisinin 1 lt suya
verilmesi halinde, suyun asit kapasitesini 0. mmol/
L kadar arttırır.
(Ks = 4.3
karbonat sertlik ölçüsü)
5 - HCl (Hidroklorik asit): Bu çözeltiden
suya 1 L
verilmesi halinde 1 L
suyun asit kapasitesi (Ks =
4.3) 1 mmol/ L azalır.
6 - NaOH (Sodyum hidroksit): Konsantrasyon
C = 1 mol/ L olmalıdır. 40 gr. NaOH suda çözülür ve 1 L’ye
tamamlanır.
7 - Seyreltme suyu : Seyreltme suyu olarak
klorsuz içme sularının kullanılmasında Ca+2
iyonları konsantrasyonu (2.2±0.4) mmol/ L veya Mg+2 iyonlar konsantrasyonu (0.5±0.1) mmol/lt olan klorsuz içme
suları seyreltme suyu olarak kullanılabilir. Ca+2/Mg+2
= 4 ile 1 arasında olmalı, Ks=4.3 (0.10±0.02) mmol/ L
olmalıdır. Ca+2 konsantrasyonu 1.8 mmol/ L’den az ise içme
suyuna CaCl2 ilave edilir: Mg+2 Konsantrasyonu
0.4 mmol/ L’den az ise
MgSO4 ilave edilir. Ca+2
iyonlarının konsantrasyonu 2.6 mmol/L’den ve Mg+2 iyonları konsantrasyonu 0.6 mmol/ L’den fazla ise, içme
suyuna deiyonize su ilave edilir.
Ca+2/Mg+2
= 4 ile 1 arasında değilse, o zaman, CaCl2 veya MgSO4
çözeltisi ilave edilir ve daha sonra çözelti deiyonize
su ile seyreltilir.
Ks = 4.3 (seyreltme suyunun asit kapasitesi
değeri) 0.12 mmol/ L’den
fazla ise HCl ilave edilir. 0.08 mmol/ L’den az ise NaHCO3
çözeltisi ilave edilir.
Sentetik seyreltme
suyu:
22 ml CaCl2 çözeltisi, 5 L MgSO4
çözeltisi ve 5 L
NaHCO3 katılır ve hacim deiyonize su
ile 5 lt L’ye tamamlanır.
Çözelti, sabit pH değerine erişinceye kadar
havalandırılır.
Test
balıklarının deney öncesi muhafazası:
Havalandırılmış, klorsuz içme suyu bulunan
akvaryumlarda test balıkları bekletilir ve su sirkülasyonu
sağlanır. 1 L
suda 5 balıktan fazla balık bulunmamalıdır. Durgun su kullanıldığı takdirde
suyun dolanımının yaptırılması, filtrelenmesi ve sık sık
yenilenmesi gerekir. Test balığı olarak Lebistes Reticulatus kullanılır.
Test balıklarının bekletilmesi sırasında, uygun kuru
yem ile beslenmesi gereklidir. Tercihen dane boyutu 0.0
olan ve genç balıklara verilen yem kullanılır. Test balıklarının bulunduğu
suyun sıcaklığı 18°C
ise, balıklar test suyu sıcaklığı olan 20°C’ye en
az 48 saat (2 gün) süre ile adapte edilmelidir. Test balıklarının
deneylerden önce 1 hafta süre ile bekletme havuzlarında bekletilmesi ve
test için hazırlanması uygun olur. Bekletme sırasında balıkların 1 hafta
içindeki ölüm oranı % 1’i aşmamalıdır.
Uygulama:
Tabloda gösterildiği gibi zehirlilik seyrelme
faktörüne göre belirli hacimde seyreltme suyu ile seyreltilmiş atıksu, test suyunu oluşturacaktır.
Deneyin
yapılışı:
10 L test suyu akvaryuma konur. HCl ve NaOH ile pH 7.0±0.2’ye ayarlanır. Her
akvaryuma 10 balık konur. Sıcaklık (20±1) °C ve çözünmüş oksijen 4 mg/ L
olacak şekilde ayarlanır. Bu değer çoğu kez havalandırmadan sağlanabilir.
Bekleme süresi 48 saattir. Dokunulduğunda, kendiliğinden hareket edemeyen
balıklar ölü sayılır. Sentetik seyreltme suyu ile de aynı şekilde paralel
olarak deney yapılır. Eğer bir veya birden fazla balık ölürse deney geçersizdir.
Deneyden sağ çıkan balıklar, başka deneyde kullanılmaz. Bu şekilde,
balıkların yaşamasını sağlayan en düşük zehirlilik seyrelme faktörü (ZSF)
belirlenir.
10 L test suyu için
(numune+seyreltme suyu) karışım miktarları
Numune/Seyreltme suyu oranları
|
ZSF
|
Alınacak numune hacmi
|
Alınacak seyreltme suyu hacmi
|
1
|
1
|
2
|
5
|
5
|
1
|
2
|
3
|
3.33
|
6.67
|
1
|
3
|
4
|
2.5
|
7.5
|
1
|
4
|
5
|
2
|
8
|
1
|
5
|
6
|
1.66
|
8.34
|
1
|
6
|
7
|
1.42
|
8.58
|
1
|
7
|
8
|
1.25
|
8.75
|
1
|
8
|
9
|
1.11
|
8.89
|
1
|
9
|
10
|
1
|
9
|
EK-2
Tablo 2. Numune
Alma Etiketi
NUMUNE ALMA ETİKETİ
|
Numune Alma Yeri
|
|
Numune Alma Noktası
|
|
Numune Cinsi
|
|
Numuneyi Alan
|
|
Numune Alma Tarihi/Saati
|
|
|