|
Anayasa Mahkemesi Başkanlığından:
Esas Sayısı: 2011/106
Karar Sayısı: 2012/192
Karar Günü: 29.11.2012
İPTAL DAVASINI AÇAN : Türkiye Büyük Millet Meclisi
üyeleri M. Akif HAMZAÇEBİ ve Emine
Ülker TARHAN ile birlikte 115 milletvekili
İPTAL DAVASININ KONUSU : 8.8.2011 günlü, 648 sayılı Çevre ve Şehircilik
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile
Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair
Kanun Hükmünde Kararname’nin;
A- Tümünün ve ayrı ayrı tüm maddeleri ile eki (1)
sayılı cetvelin ve (1), (2) ve (3)
sayılı listelerinin,
B- 1. maddesiyle;
1- Değiştirilen 29.6.2011 günlü, 644 sayılı Çevre
ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde
Kararname’nin 2. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (ç) bendinde yer alan “… Bakanlar Kurulunca yetkilendirilen
alanlar ile…” ve “…mülkiyeti kamuya ait arsa ve araziler
üzerinde yapılacak her türlü yapı, milli güvenliğe dair tesisler, askeri
yasak bölgeler, genel sığınak alanları, özel güvenlik bölgeleri…”
ibarelerinin,
2- 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 2.
maddesinin (1) numaralı fıkrasına eklenen (h) bendinin,
C- 4. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’nin;
1- 7. maddesinin (1) numaralı fıkrasına eklenen (e)
bendinin,
2- 7. maddesinin birinci fıkrasının (j) bendine
eklenen “mülkiyeti kamuya ait arsa ve
araziler üzerinde yapılacak her türlü yapı,” ibaresinin,
D- 10. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’ye eklenen 13/A maddesinin;
1- (1) numaralı fıkrasının,
a - (a) bendindeki “…sulak alanlar…” ibaresinin,
b- (b) bendinin,
c- (c) bendindeki “…doğal sit alanları, sulak alanlar, özel çevre koruma bölgesi…”
ibaresinin,
d- (ç), (d) ve (e) bentlerinin,
2- (2) numaralı fıkrasının birinci cümlesindeki “…ile Bakanlıkça tespit edilen doğal
sit alanları, tabiat varlıkları ve bunların koruma alanlarının…” ile
ikinci cümlesindeki “…Ancak
Bakanlıkça…” ibaresinin,
E- 12. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’nin 25. maddesine eklenen (2) numaralı fıkranın,
F- 15. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’ye eklenen ek 1. maddenin,
G- 17. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’ye eklenen geçici 6. maddenin (1) ve (3) numaralı fıkralarının,
H- 19. maddesinin,
I- 20.
maddesinin,
J- 23. maddesiyle 3.5.1985 günlü, 3194 sayılı İmar
Kanunu’na eklenen ek 4. maddenin birinci fıkrasının,
K- 32. maddesiyle 29.6.2011 günlü, 645 sayılı Orman
ve Su İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde
Kararname’nin 19. maddesine eklenen (2) numaralı fıkranın,
L- 36. maddesiyle değiştirilen 9.8.1983 günlü, 2873
sayılı Milli Parklar Kanunu’nun 5. maddesinin birinci fıkrasındaki “onaylı uygulama imar planına göre
hazırlanacak projelerin” ibaresinin,
M- 40.
maddesiyle değiştirilen 13.12.1978 günlü, 178 sayılı Maliye Bakanlığının
Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 13. maddesinin
birinci fıkrasının (r) bendindeki, “Bakanlar
Kurulunca uygulama usul ve esasları belirlenen projeler kapsamında;”, “ …ve Devlet’in hüküm ve tasarrufu
altında bulunan…” ibareleri, “…kamulaştırma…”
sözcüğü ve ikinci fıkrasının,
N- 41. maddesinin “21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma
Kanununda yer alan ‘Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’
ibareleri ‘Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’ şeklinde ve ‘kültür ve
tabiat varlıklarını koruma bölge kurulu’ ile ‘Kültür ve Tabiat Varlıklarını
Koruma Bölge Kurulu’ İbareleri ‘Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’
şeklinde değiştirilmiş …” bölümü ile (13) numaralı alt bendinin,
O- 42. maddesiyle değiştirilen 21.7.1983 günlü,
2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 17. maddesinin (a) fıkrasının ikinci ve
üçüncü paragraflarının,
P- 47. maddesinin,
R- 49. maddesinin,
S- 50. maddesiyle değiştirilen 2863 sayılı Kanun’un
61. maddesinin ikinci fıkrasındaki “… Bakanlıkça değerlendirilerek gerekli
görüldüğü takdirde …” ibaresinin,
T- 51. maddesiyle 2863 sayılı Kanun’a eklenen ek 4.
maddenin,
U-
52. maddesiyle 2863 sayılı Kanun’a eklenen geçici 9. ve geçici 10.
maddelerinin,
V- 63. maddesinin,
Anayasa’nın Başlangıç’ı ile 2., 5., 6., 7., 8.,
10., 11., 35., 43., 45., 46., 56., 57., 63., 87., 90., 91., 117., 123.,
127. ve 169. maddelerine aykırılıkları ileri sürülerek iptallerine ve iptal
davası sonuçlanıncaya kadar yürürlüklerinin durdurulmasına karar verilmesi istemidir.
I- İPTAL VE YÜRÜRLÜĞÜN DURDURULMASI İSTEMİNİN
GEREKÇESİ
Dava
dilekçesinin gerekçe bölümü şöyledir:
“…
II.
GEREKÇELER
1)
08.08.2011 Tarihli ve 648 Sayılı “Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilât
ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun
Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde
Kararname”nin; Tümünün ve Ayrı Ayrı Tüm Maddeleri ile Eki (1) Sayılı
Cetvel, (1) Sayılı Liste, (2) Sayılı Liste ve (3) Sayılı Listenin Anayasaya
Aykırılığı
a)
Esasa Girmeden Usulden Anayasaya Aykırılığı
…
Parlamenter
demokrasi ve kuvvetler ayrılığı ilkesini kabul eden Anayasanın 7 nci
maddesinde “yasama yetkisi”, Türk Ulusu adına TBMM’ne verilmiş ve bu
yetkinin devredilemeyeceği açıkça belirtilmiştir. Bunun tek istisnası,
Anayasanın 91 inci maddesinde Bakanlar Kurulu’na kanun hükmünde kararname
çıkarma yetkisi verilmesidir. Bu istisnai yetkinin “yetki devri” niteliğine
bürünmemesi için, Anayasa Mahkemesi’nce de belirtildiği üzere, KHK çıkarma
yetkisinin “önemli, ivedi ve zorunlu” durumlarda verilmesi, ayrıca bu
koşulların birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir.
Siyasal iktidarın sayısal çoğunluğa dayalı olarak
yasama organına egemen olduğu, İçtüzük uyarınca muhalefetin yeterince
konuşamadığı ve dolayısıyla yasaların 3-5 gün içinde çıkarılabildiği bir
ortamda, Bakanlar Kurulu’na KHK çıkarma yetkisi verilmesi, anayasal kuralın
amacı ve özüyle bağdaşmamaktadır.
648 sayılı KHK, 6 Nisan 2011 günlü, 6223 sayılı
Yetki Yasası’na dayanılarak Bakanlar Kurulu’nca kabul edilmiştir. 6223
sayılı Yetki Yasası, 3 Mayıs 2011 günlü Resmi Gazete’de yayımlanarak
yürürlüğe girmiştir. Anamuhalefet Partisi (CHP) TBMM Grubu tarafından, bu
Yetki Yasası’nın iptali ve yürürlüğünün durdurulması istemiyle Anayasa
Mahkemesi’ne dava açılmıştır.
Anayasa Mahkemesi, dayandığı yetki yasası Anayasaya
aykırı bulunarak iptal edilen KHK’leri, haklarında dava açılması durumunda,
içeriğine girmeden, salt yetki yasaları iptal edildiği için, aşağıdaki
gerekçeyle iptal etmiştir.
“Olağanüstü hal KHK’leri dayanaklarını doğrudan
doğruya Anayasadan (m. 121) alırlar. Bu tür KHK’lerin bir yetki yasasına
dayanması gerekli değildir. Buna karşılık olağan dönemlerdeki KHK’lerin bir
yetki yasasına dayanması zorunludur. Bu nedenle, KHK’ler ile dayandıkları
yetki yasası arasında çok sıkı bir bağ vardır.
...
KHK’nin Anayasaya uygun bir yetki yasasına
dayanması, geçerliliğinin önkoşuludur. Bir yetki yasasına dayanmadan
çıkartılan veya dayandığı yetki yasası iptal edilen bir KHK’nin
kurallarının, içerikleri yönünden Anayasaya aykırılık oluşturmasalar bile
Anayasaya uygunluğundan söz edilemez.
…
Bir yetki yasasına dayanmadan çıkartılan veya yetki
yasasının kapsamı dışında kalan ya da dayandığı yetki yasası iptal edilen
KHK’lerin anayasal konumları birbirinden farksızdır. Böyle durumlarda,
KHK’ler anayasal dayanaktan yoksun bulunduklarından, içerikleri Anayasaya
aykırı bulunmasa bile, dava açıldığında iptalleri gerekir.
Bu nedenlerle, iptaline karar verilen bir yetki
yasasına dayanılarak çıkarılan KHK’lerin, Anayasanın Başlangıcı’ndaki
‘hiçbir kişi ve kuruluşun, bu Anayasada gösterilen hürriyetçi demokrasi ve bunun
icaplarıyla belirlenmiş hukuk düzeni dışına çıkamayacağı’, 2 nci
maddesindeki ‘hukuk devleti’ ilkeleriyle 6 ncı maddesindeki ‘Hiç kimse veya
organ kaynağını Anayasadan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz’ kuralı ve
KHK çıkarma yetkisine ilişkin 91 inci maddesiyle bağdaştırılmaları
olanaksızdır.”
Anayasa Mahkemesi, yukarıda yer verilen
gerekçelerle, dayandıkları 4588 sayılı Yetki Yasası 05.10.2000 günlü,
E.2000/45, K.2000/27 sayılı kararla iptal edilen 606, 608, 609, 610, 611,
612, 613, 615, 616, 617, 618, 619, 621, 623, 624, 626, 628, 629 sayılı
KHK’leri; içeriklerine girmeden, salt anayasal dayanaktan yoksun kaldıkları
için, Anayasanın başlangıcı ile 6 ncı ve 91 inci maddelerine aykırı duruma
geldiklerini belirterek iptal etmiştir. (Sırasıyla kararlar: K.2000/29,
K.2000/45, K.2000/37, K.2000/40, K.2000/42, K.2000/44, K.2000/39,
K.2000/46, K.2000/38, K.2000/36, K.2000/35, K.2000/34, K.2000/43,
K.2000/41, K.2000/33, K.2000/32, K.2000/30, K.2000/31)
Bu itibarla, 6223 sayılı Yetki Yasası iptal
edildiğinde 648 sayılı Kanun Hükmünde Kararname, yasal dayanaktan yoksun
kalacağından, 08.08.2011 tarihli ve 648 sayılı “Çevre ve Şehircilik
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile
Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair
Kanun Hükmünde Kararname”nin; esasa girmeden usulden tümünün ve ayrı ayrı
tüm maddeleri ile eklerinin Anayasanın Başlangıcı ile 2 nci, 6 ncı, 7 nci,
87 nci ve 91 inci maddelerine aykırı olduğundan iptali gerekir.
b) Esastan Anayasaya Aykırılığı
…
Anayasanın Başlangıç
kısmının dördüncü fıkrasında, “Kuvvetler
ayırımının, Devlet organları arasında üstünlük sıralaması anlamına
gelmeyip, belli Devlet yetkilerinin kullanılmasından ibaret ve bununla sınırlı
medeni bir işbölümü ve işbirliği olduğu ve üstünlüğün ancak Anayasa ve
kanunlarda bulunduğu;” belirtildikten sonra 2 nci maddesinde Cumhuriyetin nitelikleri arasında “hukuk devleti”
ilkesine yer verilmiş; 6 ncı maddesinde, hiç kimse ve hiçbir organın
kaynağını Anayasadan almayan bir Devlet yetkisi kullanamayacağı; 7 nci
maddesinde, Yasama yetkisinin Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet
meclisine ait olduğu ve bu yetkinin devredilemeyeceği; 8 inci maddesinde,
yürütme yetkisi ve görevinin Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından
Anayasa ve yasalara uygun olarak yerine getirileceği kuralları getirilmiş;
87 nci maddesinde, Bakanlar Kuruluna “belli konularda” KHK çıkarma yetkisi
verilmesi TBMM’nin görevleri arasında sayılmış; 91 inci maddesinin ikinci
fıkrasında ise, yetki kanununun, çıkarılacak kanun hükmünde kararnamenin,
amacını, kapsamını, ilkelerini, kullanma süresini ve süresi içinde birden
fazla kararname çıkarılıp çıkarılmayacağını göstereceği hükme bağlanmıştır.
Anayasa Mahkemesinin 05.10.2000 tarih ve E.2000/45,
K.2000/27 sayılı Kararında da vurgulandığı üzere, Anayasanın 7 nci, 87 nci
ve 91 inci maddelerinin birlikte değerlendirilmesi sonucunda, yasama
yetkisinin genel ve asli bir yetki olması, TBMM’ye ait bulunması ve
devredilememesi karşısında KHK çıkarma yetkisinin kendine özgü ve ayrık bir
yetki olduğu anlaşılabilmektedir. Dolayısıyla yetki yasalarının, yasama
yetkisinin devri anlamına gelecek ya da bu izlenimi doğuracak biçimde
yaygınlaştırılıp genelleştirilmemesi gerekir. KHK’ler ancak ivedilik
gerektiren belli konularda, kısa süreli yetki yasaları temel alınarak etkin
önlemler ve zorunlu düzenlemeler için yürürlüğe konulmak durumundadır.
Maddenin Danışma Meclisi’nde görüşülmesi sırasında
KHK çıkarabilmesi için hükümete yetki verilmesinin nedeni, “... çok acele
hallerde hükümetin elinde uygulanacak bir seri kural olmadığı için, acele
olarak çıkarılıp ve hemen olayın üstüne gidilmesi gereken hallerde
çıkarılması için bu düzenleme getirilmiştir ...” biçiminde açıklanırken;
Anayasa Komisyonu Başkanınca da, “Kanun hükmünde kararname, yasama
meclisinin acil bir durumda, kanun yapmak için geçecek sürede çıkaracağı
kanun ihtiyacı, halledilmesi gereken meseleyi çözemeyeceğine; o zaman çok
geç kalınacağı endişesinden kaynaklanan bir müessesedir ve bu müessese
bunun için kurulmuştur.” denilerek aynı doğrultuda görüş bildirilmiştir.
Yetki yasasında Bakanlar Kuruluna verilen yetkinin
“amaç”, “kapsam” ve “ilkeleri”nin belirlenmesinden amaç, bu yetki ile
Bakanlar Kurulunun neleri gerçekleştirebileceğinin açıklığa
kavuşturulmasıdır. KHK’nin, amacı, kapsamı ve ilkeleri de konusu gibi geniş
içerikli, her yöne çekilebilecek, yuvarlak ve genel anlatımlarla
gösterilmemeli, değişik biçimlerde yorumlamaya elverişli olmamalıdır.
Verilen yetkinin konu, amaç, kapsam ve ilkeler yönünden belirgin duruma
getirilmesi, başka bir anlatımla somutlaştırılması, yürürlüğe konulacak
KHK’lerin yetki yasası kapsamı içinde kalıp kalmadıklarının, 91 inci
maddede belirlenen yasak alana girip girmediklerinin, önemli, ivedi ve zorunlu
bir durum için düzenlenip düzenlenmediklerinin saptanabilmesi yönünden
gereklidir.
Anayasa Mahkemesinin 1990’lardan bu yana verdiği
kararlarda, TBMM’nin Bakanlar Kuruluna KHK çıkarma yetkisi vermesi için,
“ivedilik, “zorunluluk” ve “önemlilik” gibi üç koşulun birlikte bulunması
gerekeceğine yönelik içtihat oluşturduğu gözlenmektedir (06.02.1990 günlü
ve E.1988/62, K.1990/3). Yüksek Mahkeme, 16.10.1993 günlü ve E.1993/26,
K.1993/28 sayılı kararında ise, “KHK’lar, ancak ivedilik isteyen belli
konularda, kısa süreli yetki yasaları temel alınarak etkin önlemler ve
zorunlu düzenlemeler için yürürlüğe konur.” demiştir. İvedilik koşulu ile
etkin önlemler ve zorunlu düzenlemeleri taşımayan hususlarda KHK çıkarma
yetkisi verilmesinin yasama yetkisinin devri anlamına geleceği açıktır.
Nitekim, Yüksek Mahkeme; Anamuhalefet (Fazilet)
Partisi TBMM Grubu Adına Grup Başkanı Mehmet Recai KUTAN tarafından,
29.06.2000 günlü, 4588 sayılı “Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Teşkilât, Görev
ve Yetkilerine İlişkin Konularla Kamu Personeli Arasındaki Ücret
Dengesizliklerinin Giderilmesi ve Kamu Malî Yönetiminde Disiplinin
Sağlanması İçin Yapılacak Düzenlemeler Hakkında Yetki Kanunu”nun,
Anayasanın Başlangıç’ının dördüncü paragrafı ile 2 nci, 6 ncı, 7 nci, 11
inci, 87 nci, 91 inci ve 153 üncü maddelerine aykırılığı savıyla iptali ve
yürürlüğünün durdurulması istemiyle açtığı davaya ilişkin 05.10.2000 tarih
ve E.2000/45, K.2000/27 sayılı Kararında;
“Anayasanın 87 nci maddesine göre, ancak, belli
konularda KHK çıkarma yetkisi verilmesi gerekirken dava konusu Yasa’yla her
konuyu kapsayacak biçimde genel bir yetki verilmiştir. Bakanlar Kurulu,
ayrık tutulan iki kurum dışında tüm kamu kurum ve kuruluşlarını yeniden
örgütleyebilecek, bunların görev ve yetkilerini yeniden düzenleyebilecek,
memurlar ve diğer kamu görevlilerinin ücret, aylık, disiplin ve cezaları
ile emeklileri hakkında kanun ve KHK’lerde değişiklik yapabilecek, Devletin
gelirleri ve harcamalarına ilişkin tüm mevzuatı ‘kamu malî yönetimi’
kavramı içinde değerlendirerek yeni kurallar getirebilecektir. Sınırları
geniş ve belirsiz konularda düzenleme yapmak üzere Bakanlar Kurulu’na KHK
çıkarma yetkisi verilmesi, Anayasanın 87 nci maddesinde belirtilen ‘belli
konu’larda verilen yetki olarak değerlendirilemez.
Öte yandan, yasa, Anayasanın 91 inci maddesinde
belirtilen öğeleri de içermemektedir. Yasa’nın 1 inci maddesinde
çıkarılacak KHK’lerin “kapsam” ve konusu içiçe girmiş, kapsamının çok geniş
ve sınırsız olması nedeniyle de verilen yetkinin 91 inci maddede öngörülen
yasak alana girip girmediğinin denetimi olanaksız hale gelmiştir. Konu ve
kapsamdaki bu sınırsızlık ve belirsizlik, TBMM’ne ait olan yasama
yetkisinin yürütme organına devri anlamına gelir. Amaç, konu, ilke ve
kapsamla ilgili sınırların belirli olması gerekirken bunlara uyulmadan KHK
çıkarma yetkisi verilmesi Anayasanın 7 nci maddesine aykırılık oluşturur.
Yasa’nın 2 nci maddesinde, Bakanlar Kuruluna
verilen yetkinin ivedi ve zorunlu hallerde kullanılması gerektiği
belirtilmiştir. Yetkinin “önemli, ivedi ve zorunlu” durumlarla
sınırlandırılması, dava konusu Yetki Yasası’nda olduğu gibi bunun
takdirinin Bakanlar Kuruluna bırakılmasıyla değil, amacın, kapsamın ve
konunun içeriği yönünden ivedi ve zorunlu olduğunun yasakoyucu tarafından
saptanmasıyla olanaklıdır. Niteliği itibariyle uzun süreli ve çok yönlü
çalışmayı gerektiren düzenlemeler ivedi ve zorunlu olarak nitelendirilemez.
Dava konusu Yasa’nın amaç ve kapsamındaki genişlik ve sınırsızlık, verilen
yetkinin önemli, ivedi ve zorunlu durumları içerip içermediğinin tespitine
imkan vermemektedir.
Açıklanan nedenlerle Yetki Yasası’nın 1 inci
maddesiyle 2 nci maddesinin birinci fıkrası Anayasanın Başlangıç’ının
dördüncü paragrafı ile 2 nci, 7 nci, 87 nci ve 91 inci maddelerine
aykırıdır . İptali gerekir.” demiştir.
Dava konusu hukuki olayda ise, Türkiye Büyük Millet
Meclisinin 03.03.2011 tarihli 73 ncü Birleşiminde, Genel Seçim tarihinin
öne alınarak, Genel Seçimin 12 Haziran 2011 tarihinde yapılmasına karar
verilmiştir. Bundan 25 gün sonra, Yetki Yasasına ilişkin “Yasa Tasarısı”
Başbakanlıkça 28.03.2011 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi
Başkanlığına sunulmuştur. Başka bir anlatımla Yetki Yasa Tasarısı, Genel
Seçime 2,5 ay kala TBMM’ye sevk edilmiş; siyasal iktidarın TBMM’deki
sayısal çoğunluğuna dayalı olarak da 06.04.2011 tarihinde kabul edilmiştir.
TBMM’de 06.04.2011 tarihinde kabul edilen Yetki Yasası, 14 gün TBMM’de
bekletildikten sonra Cumhurbaşkanlığına 19.04.2011 tarihinde
sunulabilmiştir.
6223 sayılı Yetki Yasasının çıkarılmasındaki
öncelikli anayasal sorun, “ivedilik” ile ilgilidir. İvedilik, “önemli ve
zorunlu” konunun KHK yoluyla düzenlenmesinin olmazsa olmaz koşuludur ve
yasama dahil bütün süreçleri kapsamaktadır. Yasama organı çıkardığı yasanın
ivediliğine inanıyorsa, söz konusu yasanın ivedi olarak yürürlüğe girmesi
için gereğini yerine getirmek durumundadır. TBMM Genel Kurulunda 06.04.2011
tarihinde kabul edilen 6223 sayılı Yasa, 14 gün TBMM’de bekletilmiş ya da
unutulmuş, ancak 19.04.2011 tarihinde Cumhurbaşkanlığına gönderilebilmiştir.
Bu durum, Yetki Yasası ile düzenlenecek konuların “ivedi” olmadığının açık
kanıtıdır.
Ortada, KHK’lerle düzenlemelere gidilmesi yönünde,
“önemli, zorunlu ve ivedi durum” yok ve yasama organının ve dolayısıyla
yürütme organının yenilenmesine karar verilmiş iken, hem mevcut Bakanlar
Kurulunu hem de seçimden sonra kurulacak Bakanlar Kurulunu kapsayacak ve
aynı zamanda da gelecek yasama organını ipotek altına alacak şekilde,
Bakanlar Kuruluna 6 ay süreyle, KHK çıkarma yetkisi verilmesi, Anayasanın
demokratik hukuk devleti ilkesiyle bağdaşmadığı gibi yasama yetkisinin
devri anlamına da gelmektedir. 6 aylık sürenin uzunca bir bölümü, henüz
kurulu olmayan ve ne zaman kurularak göreve başlayacağı belli olmayan bir
Bakanlar Kurulunu kapsamaktadır ki burada da, hukuk devletinin “belirlilik”
ve “öngörülebilirlik” ilkeleriyle birlikte, KHK’lere ilişkin “önemli,
zorunlu ve ivedi durum” ilkesinin ihlali söz konusudur.
6223 sayılı Yetki Yasasının “Amaç ve kapsam”
başlıklı 1 inci maddesinin (1) numaralı fıkrasının (a) bendinde, “Kamu
hizmetlerinin bakanlıklar arasındaki dağılımının yeniden belirlenerek;”
denildikten sonra;
(1) numaralı alt bendinde, mevcut bakanlıkların
birleştirilmesine veya kaldırılmasına, yeni bakanlıklar kurulmasına, anılan
bakanlıkların bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşlarıyla hiyerarşik
ilişkilerine; (2) numaralı alt bendinde, mevcut bağlı, ilgili ve ilişkili
kuruluşların bağlılık ve ilgilerinin yeniden belirlenmesine veya bunların
mevcut, birleştirilen veya yeni kurulan bakanlıklar bünyesinde hizmet
birimi olarak yeniden düzenlenmesine; (3) numaralı alt bendinde, mevcut
bakanlıklar ile birleştirilen veya yeni kurulan bakanlıkların görev, yetki,
teşkilat ve kadrolarının düzenlenmesine, taşrada ve yurt dışında
teşkilatlanma esaslarına; (b) bendinde ise, kamu kurum ve kuruluşlarında
istihdam edilen memurlar, işçiler, sözleşmeli personel ile diğer kamu
görevlilerinin çalışmalarında etkinliği artırmak üzere, bunların atanma,
nakil, görevlendirilme, seçilme, terfi, yükselme, görevden alınma ve
emekliye sevk edilme usul ve esaslarına; “ilişkin konularda düzenlemelerde
bulunmak üzere Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi
vermektir.” gibi belirsiz ve sınırsız ifadelere yer verilerek Yetki
Yasasının amacı ortaya konmak istenmiştir.
Aynı maddenin (2) numaralı fıkrasında ise, Yetki
Yasasının kapsamına ilişkin olarak, “Bu Kanuna göre çıkarılacak kanun
hükmünde kararnameler;” denilip, (a) bendinde, “Kamu hizmetlerinin
bakanlıklar arasındaki dağılımının yeniden belirlenmesine ilişkin olarak;”
ifadesinden sonra, 19 alt bent halinde 19 yasa ve KHK sayılmış ve (20) numaralı
alt bendinde, “Diğer kanun ve kanun hükmünde kararnamelerin görev, yetki,
merkez, taşra ve yurt dışında teşkilatlanma esasları, kadrolar, bağlı,
ilgili ve ilişkili kuruluşların bağlılık ve ilgilerine ilişkin
hükümlerinde,” denilerek adeta tüm kamu kurum ve kuruluşları kapsama
alınmak istenmiş;
(b) bendinde ise, “Kamu kurum ve kuruluşlarında
istihdam edilen memurlar, işçiler, sözleşmeli personel ile diğer kamu
görevlilerinin atanma, nakil, görevlendirilme, seçilme, terfi, yükselme,
görevden alınma ve emekliye sevk edilme usul ve esaslarına ilişkin olarak;”
denildikten sonra 6 alt bent halinde 5 yasa ve 1 KHK sayılmış ve (7) numaralı
alt bendinde ise, “Diğer kanun ve kanun hükmünde kararnamelerin memurlar,
işçiler, sözleşmeli personel ile diğer kamu görevlilerinin atanma, nakil,
görevlendirme, seçilme, terfi, yükselme, görevden alınma ve emekliye sevk
edilme usul ve esaslarına ilişkin hükümlerinde” ifadesiyle de neredeyse tüm
kamu personeli hakkında Bakanlar Kuruluna her türlü düzenlemede bulunma
yetkisi verilmesi hedeflenmiştir.
Oysa yetki yasalarının, Anayasanın belirlediği
ögeleri belli bir içeriğe kavuşturarak somutlaştırması ve verilen yetkiyi
hiçbir tartışmaya yol açmayacak açıklıkta belirleyerek Bakanlar Kurulu’na
çerçeveyi çizmesi ve niteliği itibariyle uzun süreli ve çok yönlü çalışmayı
gerektiren düzenlemeleri kapsamaması gerekmektedir.
Çünkü, Yetki Yasası’nda Bakanlar Kurulu’na verilen
yetkinin “amaç”, “kapsam” ve “ilkeleri”nin belirlenmesinden amaç, bu yetki
ile Bakanlar Kurulu’nun neleri gerçekleştirebileceğinin açıklığa
kavuşturulmasıdır. Ancak, 6223 sayılı Yetki Yasasının, amacı, kapsamı ve
ilkeleri de konusu gibi geniş içerikli, her yöne çekilebilecek, yuvarlak ve
genel anlatımlarla gösterilerek, her okuyanın değişik şekillerde
yorumlamasına açık hale getirilmiştir. Verilen yetkinin konu, amaç, kapsam
ve ilkeler yönünden belirgin duruma getirilmesi, başka bir anlatımla
somutlaştırılması, yürürlüğe konulacak KHK’lerin yetki yasası kapsamı
içinde kalıp kalmadıklarının, 91 inci maddede belirlenen yasak alana girip
girmediklerinin, önemli, ivedi ve zorunlu bir durum için düzenlenip
düzenlenmediklerinin saptanabilmesi yönünden gereklidir.
Herhangi bir yetki yasasının Anayasaya aykırı
olmaması için Anayasadaki öge ve ölçütlere, Anayasa Mahkemesi kararları ile
getirilen yorumlara uygun olması gerekir. Anayasa Mahkemesi kararlarının
bağlayıcılığı ilkesi kararlarda açıklanan gerekçelerin göz önünde
bulundurulmasını zorunlu kılar.
Bakanlar Kurulu tarafından 6223 sayılı Yetki
Yasasına dayanılarak bu güne kadar;
- 632 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4 üncü
Maddesinin (B) Fıkrası ile 4924 sayılı Kanun Uyarınca Sözleşmeli Personel
Pozisyonlarında Çalıştırılanların Memur Kadrolarına Atanması Amacıyla
Devlet Memurları Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair KHK,
- 633 sayılı Aile ve Sosyal Politikalar
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK,
- 634 sayılı Avrupa Birliği Bakanlığının Teşkilat
ve Görevleri Hakkında KHK,
- 635 sayılı Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının
Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK,
- 636 sayılı Çevre, Orman ve Şehircilik
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK;
- 637 sayılı Ekonomi Bakanlığının Teşkilat ve
Görevleri Hakkında KHK,
- 638 sayılı Gençlik ve Spor Bakanlığının Teşkilat
ve Görevleri Hakkında KHK,
- 639 sayılı Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK,
- 640 sayılı Gümrük ve Ticaret Bakanlığının
Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK,
- 641 sayılı Kalkınma Bakanlığının Teşkilat ve
Görevleri Hakkında KHK,
- 642 sayılı Doğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma
İdaresi ile Konya Ovası Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlıklarının
Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK,
- 643 sayılı 3046 Sayılı Kanun ile Bazı Kanun ve
Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair KHK,
- 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığının
Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK,
- 645 sayılı Orman ve Su İşleri Bakanlığının
Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK,
- 646 sayılı Vergi Denetim Kurulu Başkanlığının
Kurulması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik
Yapılmasına Dair KHK,
- 647 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel
Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair KHK,
- 648 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığının
Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve
Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair KHK,
Olmak üzere 17 adet KHK çıkarılmıştır. Yazılı ve
görsel medyada yer alan haberlerden Bakanlar Kurulunun hızını alamadığı ve
dolayısıyla bunlara yenilerini ekleyeceği anlaşılmaktadır.
Öyle ki, yukarıdaki KHK’lerin içeriğine girmeden
isimlerinden de anlaşılacağı üzere, KHK’lerden bazıları daha bir ay
yürürlükte kalmadan değişikliğe uğramıştır. Bunlardan en ilginci,
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı ile Çevre ve Orman Bakanlığının
birleştirilmesiyle oluşturulan Çevre, Orman ve Şehircilik Bakanlığının
başına gelmiştir.
06.04.2011 tarihli ve
6223 sayılı Yetki Kanunu’na dayanılarak Bakanlar Kurulunca hazırlanan,
03.06.2011 tarihli ve 636 sayılı Çevre, Orman ve Şehircilik Bakanlığının
Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, 08.06.2011 tarihli
ve 27958 Mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş; bir
ay dahi yürürlükte kalmadan Çevre, Orman ve Şehircilik Bakanlığı bu defa,
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı - Orman ve Su İşleri Bakanlığı şeklinde ikiye
bölünerek yine 6223 sayılı Yetki Kanununa dayanılarak Bakanlar Kurulunca,
29.06.2011 tarihli ve 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat
ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile 29.06.2011 tarihli ve
645 sayılı Orman ve Su İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında
Kanun Hükmünde Kararname çıkarılarak KHK’ler 04.07.2011 tarihli ve 27984
Mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Bunu, 17.08.2011 tarih ve
28028 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 648
sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında
Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde
Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname izlemiştir.
Diğer KHK’lerin başına da benzer şeylerin geldiği
göz önüne alındığında, TBMM’nin Bakanlar Kuruluna KHK çıkarma yetkisi
verebilmesi için, “ivedilik”, “zorunluluk” ve “önemlilik” gibi üç Anayasal
koşulun birlikte bulunması şartının gerçekleşmesi şöyle dursun, Bakanlar
Kurulunun yönetmelikle kurallaştırmanın dahi asgari gerekleri olan
araştırma, inceleme, ihtiyaçları tespit etme ve giderme yollarını belirleme
gibi ciddi hiçbir hazırlığının olmadığını ortaya koymaktadır. Bu durum,
niteliği itibariyle uzun süreli ve çok yönlü çalışmayı gerektiren yasal
düzenlemelerin KHK’lere konu oluşturamayacağının en açık, belirgin ve
tartışmasız göstergesidir.
Bakanlar Kurulunun ülkemize yaşattığı kelimenin tam
anlamıyla bir tür “yap-boz oyunu”dur. Yap-boz oyunu olmadığını kimse ileri
süremez. Ancak, yap-boz oyunları, okul öncesi çocukların eğlenerek
öğrenmesini sağlamak için geliştirilmektedir. Yap-boz oyunları ile okul
öncesi çocukların, anlamsız parçaları zihinsel çaba göstererek anlamlı
bütünlere dönüştürmeleri ve dolayısıyla zihinlerinde kurguladıkları bütüne
ulaşabilmeleri için de her defasında yeniden deneyerek düşünme ve çözüm
yolları üretme yetilerini geliştirmeleri amaçlanmaktadır.
Bakanlar Kurulu ise, 6223 sayılı Yasayla aldığı
yetkiye dayanarak, yap-boz oyununu Türkiye’nin hukuk sistemi üzerinde
oynamaktadır. Uzun süreli ve çok yönlü çalışmayı gerektiren alanlarda
hiçbir hazırlığa dayalı olmadan kural koymakta, daha koyduğu kuralı
uygulama ve sonuçlarını izleme ve değerlendirme aşamalarına geçmeden değiştirmekte;
durmamakta, değiştirdiğini de değiştirmektedir. Hiçbir hukuksal
öngörülebilirlik olmadığı için de değiştirdiği değişikliği değiştirdiğinin
üzerinde yarın başka bir değişikliğe gitmeyeceği de belirsizliğini
korumaktadır.
Çünkü, 648 sayılı KHK, Sayın Erdoğan Bayraktarın
Çevre ve Şehircilik Bakanlığına atanmasından sonra hazırlanmıştır. Türkiye,
hukuksal düzenlemelerin toplumun ihtiyaçlarına göre belirlendiği demokratik
ve sosyal hukuk devletinden, Bakanlar Kurulu eliyle bakanın kişisel özellik
ve ihtiraslarına göre şekillendirildiği despotik bir devlete doğru
sürüklenmektedir. Yaşananlar, Çevre ve Şehircilik Bakanının değişmesi
durumunda, yeni bir KHK ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığının teşkilat ve
görevlerinin de değişeceğini ortaya koymaktadır.
Bakanlar Kurulunun hukuksal öngörülebilirliği
ortadan kaldırması ve hukuksal belirsizlik yaratarak, demokratik devlet ve
hukuk devleti ilkelerine aykırı uygulamalar içine girmesini sağlayan ise,
Anayasanın 7 nci maddesiyle Türk Milleti adına TBMM’ye verilen devredilemez
nitelikteki yasama yetkisini kullanıyor olmaktan kaynaklanmaktadır.
Parlamento, Fransızca “parler”, İtalyanca “parlare”
yani “konuşmak” mastarlarından türetilmiş bir sözcüktür ve “konuşulan yer”
anlamına gelmektedir. Demokrasilerde yasalar, uzun süreli ve çok yönlü araştırma,
inceleme ve değerlendirmelere dayalı olarak ihtiyaçlar ve çözüm yolları,
ilgili kurum ve kuruluşlar ile etkilenen toplumsal kesimlerin ve bunların
temsilcisi örgütlerin görüşlerini alınıp tespit edildikten sonra
parlamentoların komisyon ve alt komisyonları ile genel kurulunda
konuşularak, tartışılarak ve üzerinde asgari mutabakat sağlanmaya
çalışılarak yasalaşmaktadır.
Kaldı ki, Anayasa yasama yetkisini Türk Milleti
adına TBMM’ye vermiş ve bu yetkiye -Anayasanın 91 inci maddesindeki ayrık
ve spesifik durum hariç- devredilmezlik atfetmiştir. Anayasanın öngördüğü
“ivedilik”, “zorunluluk” ve “önemlilik” gibi üç koşulun birlikte bulunması
şartının gerçekleşmediği alanlarda 6223 sayılı Yasayla Bakanlar Kuruluna
konu ve kapsamı sınırsızlık ve belirsiz bir düzenleme yetkisi verilmesi ve
Bakanlar Kurulunun da bu yetkiyi “yap-boz oyunu” oynar gibi kullanması,
kuvvetler ayrılığı ilkesine dayanan parlamenter demokratik sisteme karşı
girişilmiş örtülü bir yürütme organı darbesidir. Bu örtülü darbenin siyasal
iktidarın yasama organındaki sayısal üstünlüğüne dayalı olarak yasama
organının bilgisi ve ilgisi dahilinde yapılıyor olması, yapılanın
Anayasanın özü ve sözüyle bağdaşmayan siyasal bir darbe olduğu gerçeğini
ortadan kaldırmaz.
648 sayılı KHK bu göstergelerinden birini
oluşturmaktadır. 08.08.2011 tarihli ve 648 sayılı “Çevre ve Şehircilik
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile
Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair
Kanun Hükmünde Kararname” ile;
- 29.06.2011 tarihli ve 644 sayılı Çevre ve
Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde
Kararnamede;
- 19.10.1989 tarihli ve 383 sayılı Özel Çevre
Koruma Kurumu Başkanlığı Kurulmasına Dair KHK’de;
- 10.12.2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Mali
Yönetimi ve Kontrol Kanununda;
- 27.06.1989 sayılı ve 375 sayılı KHK’de;
- 03.05.1985 tarihli ve 3194 sayılı İmar Kanununda;
- 29.06.2001 tarihli ve 4708 sayılı Yapı Denetimi
Hakkında Kanunda;
- 29.06.2011 tarihli ve 645 sayılı Orman ve Su
İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK’de;
- 09.08.1983 tarihli ve 2873 sayılı Milli Parklar
Kanununda;
- 13.12.1983 tarihli ve 178 sayılı Maliye
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK’de;
- 21.07.1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve
Tabiat Varlıkları Koruma Kanununda;
- 16.04.2003 tarihli ve 4848 sayılı Kültür ve
Turizm Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunda,
- 31.10.1985 tarihli ve 3234 sayılı Orman Genel
Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK’nin Değiştirilerek Kabulü
Hakkında Kanunda,
- 26.01.2011 tarihli ve 6107 sayılı İller Bankası
Kanununda,
- 02.03.1984 tarihli ve 2985 sayılı Toplu Konut
Kanununda,
Doğrudan değişiklikler yapılır ve ek fıkra ve
maddeler eklenirken; 03.07.2005 tarihli ve 5393 sayılı Belediye Kanunu,
10.07.2004 tarihli ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu ve
22.02.2005 tarihli ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununda örtülü
değişiklikler yapılmış; Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı kapatılmış;
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu ise, Kültür Varlıklarını Koruma
Kuruluna dönüştürülmüştür.
Yukarıda sıralanan 17 adet yasa ve yasa gücünde
kararnameden, 29.06.2011 tarihli ve 644 sayılı Çevre ve Şehircilik
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname,
19.10.1989 tarihli ve 383 sayılı Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı
Kurulmasına Dair KHK, 10.12.2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi
ve Kontrol Kanunu, 03.05.1985 tarihli ve 3194 sayılı İmar Kanunu,
29.06.2001 tarihli ve 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanunu, 29.06.2011
tarihli ve 645 sayılı Orman ve Su İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri
Hakkında KHK, 09.08.1983 tarihli ve 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu,
13.12.1983 tarihli ve 178 sayılı Maliye Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri
Hakkında KHK, 21.07.1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkları
Koruma Kanunu, 16.04.2003 tarihli ve 4848 sayılı Kültür ve Turizm Bakanlığı
Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun, 31.10.1985 tarihli ve 3234 sayılı
Orman Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK’nin
Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun, 26.01.2011 tarihli ve 6107 sayılı
İller Bankası Kanunu, 02.03.1984 tarihli ve 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu
ile 03.07.2005 tarihli ve 5393 sayılı Belediye Kanunu, 10.07.2004 tarihli
ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu ve 22.02.2005 tarihli ve 5302
sayılı İl Özel İdaresi Kanunu olmak olmak üzere 16 adedinin, 6223 sayılı
Yetki Yasasının “Amaç ve kapsam” başlıklı 1 inci maddesinin kapsama ilişkin
(2) numaralı fıkrasında 19 alt bent halinde tek tek sayılan yasa ve yasa
gücünde kararnameler arasında sayılmadığı açıktır.
Maddenin (2) numaralı fıkrasının (a) bendinde,
“Kamu hizmetlerinin bakanlıklar arasındaki dağılımının yeniden
belirlenmesine ilişkin olarak” denildiği ve (20) numaralı alt bendinde ise,
“Diğer kanun ve kanun hükmünde kararnamelerin görev, yetki, merkez, taşra
ve yurt dışında teşkilatlanma esasları, kadrolar, bağlı, ilgili ve ilişkili
kuruluşların bağlılık ve ilgilerine ilişkin hükümlerinde,” ifadesine yer verildiği
ve yukarıda sıralanan 17 adet yasa ve yasa gücünden kararnameden 644 ve 645
sayılı KHK’ler hariç 15 adedinde yapılan değişikliklerin kamu hizmetlerinin
bakanlıklar arasındaki dağılımının yeniden belirlenmesine ilişkin olmadığı
gibi, görev, yetki, merkez, taşra ve yurt dışında teşkilatlanma esasları,
kadrolar, bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşların bağlılık ve ilgilerine
ilişkin hükümlerinde de yapılmadıkları ortada olduğundan madenin (2)
numaralı fıkrasının (a) bendi ile (a) bendine ilişkin (20) numaralı alt
bendin kapsamında olmadığı da çok açıktır.
Öte yandan, yukarıda sıralanan 17 adet yasa ve yasa
gücünde kararnameden 16 adedi, 6223 sayılı Yetki Yasasının 1 inci
maddesinin (2) numaralı fıkrasının (b) bendinde 6 alt bent halinde sayılan
6 adet yasa ve yasa gücünde kararname içinde de sayılmadığı ve (7) numaralı
alt bendinde de, “Diğer kanun ve kanun hükmünde kararnamelerin memurlar,
işçiler, sözleşmeli personel ile diğer kamu görevlilerinin atanma, nakil,
görevlendirme, seçilme, terfi, yükselme, görevden alınma ve emekliye sevk
edilme usul ve esaslarına ilişkin hükümlerinde” denildiğinden, 16 adet yasa
ve yasa gücünde kararnamede yapılan değişiklikler, maddedeki esaslar
çerçevesinde sayılamayacağından, yukarıda sıralanan 16 adet yasa ve yasa
gücünde kararnamenin 6223 sayılı Yetki Yasasının kapsamında olmadığı
yeterince açık bir husustur.
Ayrıca, yukarıda sıralı 21 adet yasa ve yasa
gücünde kararnamede yapılan değişiklikler, 6223 sayılı Yetki Yasasının
“İlkeler ve yetki süresi” başlıklı 2 nci maddesinin (1) numaralı fıkrasında
“Bakanlar Kurulu bu Kanuna göre verilen yetkiyi kullanırken;” denilerek (a)
bendinde, “Kamu hizmetlerinin bakanlıklar arasındaki dağılımının yeniden
belirlenmesine ilişkin olarak” ifadesinden sonra dokuz alt bent halinde
sayılan ilkeler içinde sayılamayacağı gibi; (b) bendinde üç alt bent
halinde sayılan ilkeler içinde de değerlendirilemez.
Anayasa Mahkemesi tarafından yapılan yargısal
denetimde KHK’nin, öncelikle yetki yasasına sonra da Anayasaya uygunluğu
sorunlarının çözümlendiği bilinmektedir. Her ne kadar, Anayasanın 148 inci
maddesinde KHK’lerin yetki yasalarına uygunluğunun denetlenmesinden değil,
yalnızca Anayasaya biçim ve esas bakımlarının uygunluğunun denetlenmesinden
söz edilmekte ise de, Anayasaya uygunluk denetiminin içerisine öncelikle
KHK’nin yetki yasasına uygunluğunun denetimi girer. Çünkü, Anayasanın 91
inci maddesinde, Bakanlar Kurulu’na ancak yetki yasasında belirtilen
sınırlar içerisinde KHK çıkarma yetkisi verilmesi öngörülmüştür. Yetkinin
dışına çıkılması, KHK’yi Anayasaya aykırı duruma getirir. Böylece, KHK’nin
yetki yasasına aykırı olması Anayasaya aykırı olmasıyla özdeşleşir.
Bir yetki yasasına dayanmadan çıkartılan veya yetki
yasasının kapsamı dışında kalan ya da dayandığı yetki yasası iptal edilen
KHK’lerin anayasal konumları birbirinden farksızdır. Böyle durumlarda,
KHK’ler anayasal dayanaktan yoksun bulunduklarından, içerikleri Anayasaya
aykırı bulunmasa bile, dava açıldığında iptalleri gerekir.
Bu bağlamda, Bakanlar Kurulunun 6223 sayılı Yetki
Yasasının kapsamında olmayan alanlarda ilkeleriyle uyuşmayan hukuksal
tasarruflara girişerek yasal düzenlemelerde bulunması, Anayasanın
Başlangıcının dördüncü fıkrası ile 2 nci, 6 ncı, 7 nci ve 91 inci
maddelerindeki kurallara aykırıdır.
Öte yandan, Anayasanın 91 inci maddesinin birinci
fıkrasında, sıkıyönetim ve olağanüstü haller saklı kalmak üzere, Anayasanın
ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi
hakları ve ödevleri ile dördüncü bölümünde yer alan siyasi haklar ve
ödevlerin kanun hükmünde kararname ile düzenlenemeyeceği kuralı getirilmiş;
Anayasanın İkinci Kısmının “Kişinin Hakları ve Ödevleri” başlıklı İkinci
Bölümünün “Yerleşme ve seyahat hürriyeti” başlıklı 23 üncü maddesinin
ikinci fıkrasında, devletin “sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi
gerçekleştirmek” görevinden söz edilirken; 35 inci maddesinde ise mülkiyet
hakkı düzenlenmiştir.
648 sayılı KHK’de ise, yerleşme ve kentleşmeye
yönelik düzenlemeler yanında, Hazine ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarının
mülkiyetindeki araziler; Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerler;
mera, yaylak ve kışlaklar ile ormanlara; doğal, tarihi, arkeolojik ve
kentsel sitlere; milli park, tabiat parkı, koruma alanları ve sulak
alanlara ve bunların hukuki rejimleri ile yerleşime açılmalarına ilişkin
düzenlemeler yapılmıştır.
648 sayılı KHK ile yapılan düzenlemeler, Anayasanın
İkinci Kısmının İkinci Bölümündeki, Devletin sağlıklı ve düzenli
kentleşmeyi sağlama görevi ile mülkiyet hakkı kapsamında olduğundan;
Anayasanın 91 inci maddesinde belirtilen KHK ile düzenleme yasağı alanına
girmekte ve dolayısıyla sağlıklı ve düzenli kentleşme ile mülkiyet hakkını
konu alan imar ve çevre düzenlemeleri kanunla yapılacağından, kanun
hükmünde kararname ile düzenlenmesi Anayasanın 91 inci maddesindeki kurala,
bu açıdan da aykırılık oluşturmaktadır.
Yukarıda açıklandığı üzere, 08.08.2011 tarihli ve
648 sayılı “Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında
Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde
Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname”nin tümü ve ayrı ayrı
tüm maddeleri ile eki (1) Sayılı Cetvel, (1) Sayılı Liste, (2) Sayılı Liste
ve (3) Sayılı Liste, Anayasanın Başlangıcının dördüncü fıkrası ile 2 nci, 6
ncı, 7 nci ve 91 inci maddelerine aykırı olduğundan iptali gerekir.
2) 648 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 1 inci
Maddesiyle Değiştirilen 29.06.2011 Tarihli ve 644 Sayılı Çevre ve
Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde
Kararnamenin 2 nci Maddesinin (1) Numaralı Fıkrasının (ç) Bendinde Yer Alan
“… Bakanlar Kurulunca yetkilendirilen alanlar ile …” İbaresi ile “…
mülkiyeti kamuya ait arsa ve araziler üzerinde yapılacak her türlü yapı,
milli güvenliğe dair tesisler, askeri yasak bölgeler, genel sığınak
alanları, özel güvenlik bölgeleri …” İfadesinin ve 4 üncü Maddesi ile 644
Sayılı KHK’nin 7 nci Maddesinin Birinci Fıkrasının (j) Bendine Eklenen
“mülkiyeti kamuya ait arsa ve araziler üzerinde yapılacak her türlü yapı,”
İbaresinin Anayasaya Aykırılığı
…
648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 1 inci
maddesiyle değiştirilen 29.06.2011 tarihli ve 644 sayılı Çevre ve
Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde
Kararnamenin 2 nci maddesinin (1) numaralı fıkrasının (ç) bendinde, her tür
ve ölçekteki fiziki planlara ve bunların uygulanmasına yönelik temel ilke,
strateji ve standartları belirlemek ve bunların uygulanmasını sağlamak ile
merkezi idarenin yetkisi içindeki kamu yatırımları ve enerji ve
telekomünikasyon tesislerine ek olarak, Bakanlar Kurulunca yetkilendirilen
alanlar ile mülkiyeti kamuya ait arsa ve araziler üzerinde yapılacak her
türlü yapı, milli güvenliğe dair tesisler, askeri yasak bölgeler, genel
sığınak alanları ve özel güvenlik bölgelerine ilişkin etütleri, harita, her
tür ve ölçekte çevre düzeni, nazım ve uygulama imar planlarını, parselasyon
planlarını ve değişikliklerini resen yapmak, yaptırmak, onaylamak ve
başvuru tarihinden itibaren iki ay içinde yetkili idarelerce ruhsatlandırma
yapılmaması halinde resen ruhsat ve yapı kullanma izni vermek ile Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı yetkilendirilmekte; 7 nci maddesinin birinci
fıkrasının (j) bendine eklenen mülkiyeti kamuya ait arsa ve araziler
üzerinde yapılacak her türlü yapı ibaresi ile ise her tür ve ölçekte çevre
düzeni, nazım ve uygulama imar planlarını, parselasyon planlarını ve
değişikliklerini resen yapmak, yaptırmak ve onaylamakla Bakanlığın Mekansal
Planlama Genel Müdürlüğü görevlendirilmektedir.
648 sayılı KHK’nin 1 inci maddesiyle değiştirilen
644 sayılı KHK’nin 2 nci maddesinin (1) numaralı fıkrasının (ç) bendiyle,
Çevre ve Şehircilik Bakanlığının görevlerinin düzenlenmesi görüntüsü
altında, 3194 sayılı İmar Kanunu, 5393 sayılı Belediye Kanunu, 5302 sayılı
İl Özel İdaresi Kanunu ve 2565 sayılı Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik
Bölgeleri Kanununda örtülü değişiklikler yapılmaktadır.
Oysa, 3194 sayılı İmar Kanunu, 5393 sayılı Belediye
Kanunu ve 5302 sayılı İl özel İdaresi Kanunu ile 2565 sayılı Askeri Yasak
Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanunu, 6223 sayılı Yetki Yasasının
kapsamında değildir. 6223 sayılı Yetki Yasasının kapsamında olmayan
alanlarda, 648 sayılı KHK ile düzenlemeler yapılması, Anayasanın 91 inci
maddesine aykırıdır.
Öte yandan (c) bendinde, “Bakanlar Kurulunca
yetkilendirilen alanlar ile” denilmekle yetinilmiş; Bakanlar Kuruluna
verilecek yetkinin amacı ve ilkeleri belirtilmediği gibi kapsamı ve
çerçevesi çizilmemiş; amacı olmayan, kapsamı sınırsız ve ilkeleri belirsiz
bir alanla ilgili olarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı her tür ve ölçekte
çevre düzeni, nazım ve uygulama imar planlarını, parselasyon planlarını ve
değişikliklerini resen yapmak, yaptırmak, onaylamak ve başvuru tarihinden
itibaren iki ay içinde yetkili idarelerce ruhsatlandırma yapılmaması
halinde resen ruhsat ve yapı kullanma izni vermek ile yetkilendirilmiştir.
İdarenin kanuniliği ilkesi, idarenin ve
organlarının görev ve yetkilerinin hiçbir duraksamaya yer vermeyecek
şekilde yasayla düzenlenmesini gerekli kılar. Bakanlar Kurulunu yasa ile
yetkilendirme, Anayasanın öngördüğü biçimde yasa ile düzenleme anlamına
gelmez. Bakanlar Kurulunun Çevre ve Şehircilik Bakanlığını hangi alanlarda
hangi projeleri gerçekleştirmek için, ne şekilde ve hangi şartlarla
yetkilendireceği, yetkinin kapsamı, amacı ve ilkelerinin ne olduğunun
yasada açıkça belirtilmesi gerekir. Aksine düzenleme, Anayasanın 2 nci
maddesindeki hukuk devleti ilkesiyle bağdaşmaz.
Öte yandan, Bakanlar Kuruluna, hiçbir ölçü
getirilmeden, amacı ve temel ilkeleri ortaya konulmadan, kapsamı ve
çerçevesi çizilmeden, yürütmenin düzenleme yetkisinin sınırlı, tamamlayıcı
ve bağımlı bir yetki olduğu gözetilmeden, sınırsız ve belirsiz bir alanı
belirleme yetkisi verilmesi, yasama yetkisinin devri sonucunu doğurmakta ve
bu yanıyla Anayasanın 2 nci maddesine ek olarak 6 ncı, 7 nci ve 87 nci maddelerine
de aykırılık oluşturmaktadır.
Mekansal planlamadaki yetkilerin merkezi idare ile
yerel yönetimler arasındaki paylaşımı tarihsel olarak incelendiğinde, 648
sayılı KHK ile yapılan yukarıdaki düzenlemelerin, Türkiye’de 1985 yılından
bu yana mekansal planlamada yerel yönetimlerin yetkisini artıran süreçten
gerekçesiz bir kopuşu ve 1985 öncesinin de gerisine düşüşü ortaya koyduğu
anlaşılmaktadır.
09.07.1956 tarihli ve 6785 sayılı İmar Yasasının 26
ncı ve 29 uncu maddelerinde, Belediye Meclislerince kabul edilen imar ve
yol istikamet planlarını aynen veya değiştirerek onama ya da değiştirilmek
üzere geri çevirme Bakanlığın yetkisine verilmiş; 20.07.1972 tarihli ve
1605 sayılı Yasa ile yapılan değişiklikle Bakanlığın bu konudaki yetkisi
biraz daha genişletilmişti.
Yerel yönetimlere ilişkin olarak 1982 Anayasasının
123 üncü maddesinin ikinci fıkrasındaki, idarenin kuruluş ve görevlerinin
merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına dayanacağı kuralının,
yerel yönetimlerin düzenlendiği 127 nci maddesinin ikinci fıkrasında
““Mahalli idarelerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri yerinden yönetim
ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenir.” şeklinde 1961 Anayasasının 116
ncı maddesinden farklı olarak bir yerel yönetim ilkesi haline
getirilmesiyle birlikte, yerel düzeydeki mekansal planlama, mahalli
müşterek ihtiyaçlar kategorisinde değerlendirilerek, merkezi idarenin
yetkileri, yerel yönetimler lehine sınırlandırılmaya başlanmıştır.
Anayasanın 127 nci maddesinin birinci fıkrasında
sözü edilen mahalli müşterek ihtiyaç kavramının, herhangi
bir yerel yönetim biriminin sınırları içinde yaşayan kişi, aile, zümre ya
da sınıfın özel çıkarlarını değil, aynı yörede birlikte yaşamaktan doğan
eylemli durumların yarattığı, yoğunlaştırdığı ve güncelleştirdiği, özünde
yerel ve kamusal hizmet karakterinin ağır bastığı ortak ihtiyaç ve
beklentileri ifade ettiği göz önüne alındığında, yerelde uygulanacak imar
planları ile parselasyon planlarının, birlikte yaşamaktan ve hemşerilik
ilişkisinden doğan mahalli müşterek bir hizmet olduğu göz ardı edilemez.
Bunun içindir ki, 03.05.1985 tarihli ve 3194 sayılı
İmar Kanunu ile birlikte, merkezi idarenin yereldeki mekansal planlama
konusundaki yetkileri, çağdaş demokratik sistemdeki evrimin, katılımcı
demokrasi anlayışının küresel düzeyde yerleşmesinin ve Anayasamızdaki
“yerinden yönetim” ilkesinin gereği olarak, merkezi idareye göre katılımcı
süreçlere daha açık olan yerel yönetimlere geçmeye başlamış; 22.02.2005
tarihli ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ve 03.07.2005 tarihli ve 5393
sayılı Belediye Kanunu ile süreç tamamlanmıştır.
Mekansal planlama konusunda yürürlükteki
yasalarımızda, bölgesel düzeyde “bölge planı” ile “çevre düzeni planı”;
yerel düzeyde ise, “il çevre düzeni planı” ile “(nazım ve uygulama) imar
planı” öngörülmektedir.
Bölge planları, 3194 sayılı İmar Kanununa göre (md.
8/1-a), sosyo-ekonomik gelişme eğilimlerini, yerleşmelerin gelişme
potansiyelini, sektörel hedefleri, faaliyetlerin ve altyapıların dağılımını
belirlemek üzere gerekli gördüğü hallerde Devlet Planlama Teşkilatı (şimdi
Kalkınma Bakanlığı) tarafından yapılacak veya yaptırılacak;
Çevre düzeni planları, 2872 sayılı Çevre Kanununa
göre (md. 9), çevre kirliliğini önlemek ve nazım ve uygulama imar
palanlarına esas teşkil etmek üzere bölge ve havza bazında 1/50.000-1/100.000
ölçekli olarak Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (şimdi Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı) tarafından yapılacak, yaptırılacak ve onaylanacak;
İl çevre düzeni planları, 5393 sayılı Belediye
Kanununa göre (md. 18/c), belediye sınırları il sınırı olan Büyükşehir
Belediyelerinde ilgili Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılacak ve
doğrudan belediye meclisi tarafından onaylanacak; diğer illerde ise valinin
koordinasyonunda, il belediyesi ve il özel idaresi ile birlikte yapılacak
ve belediye meclisi ile il genel meclisi tarafından onaylanacak;
İmar planları ( nazım ve uygulama) ise, 5393 sayılı
Belediye Kanununa göre (md. 14/1-a ve 18/1-c) belediye sınırları içinde
ilgili belediye tarafından hazırlanıp belediye meclisinin onayıyla, 5302
sayılı İl Özel İdaresi Kanununa göre (md. 6/1-a ve 10/1-c), ilgili il özel
idaresince hazırlanıp il genel meclisinin kararıyla yürürlüğe girecektir.
Bu merkez ile yerel arasındaki yetki paylaşımına
yönelik genel düzenlemelere ek olarak, 3621 sayılı Kıyı Kanununda (md. 7),
kıyıda doldurma ve kurutma yoluyla kazanılan arazilerin imar planlarının
doldurma ve kurutmayı yapan ilgili idare tarafından hazırlanması ve
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından onaylanması; 2634 sayılı Turizmi
Teşvik Kanunu kapsamında kalan alanlardaki planların ise Kültür ve Turizm
Bakanlığı tarafından yapılıp onaylanması öngörülmüş; 2634 sayılı Turizmi
Teşvik Kanununda ise (md. 7), kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgeleri
ile turizm merkezleri içindeki her ölçekte planların yapılması, yaptırılması
ve resen onaylanmasında Kültür ve Turizm Bakanlığı yetkili kılınmıştır.
Bu bağlamda, mekansal planlamanın bölgesel
boyutunda merkezi idare, yerel boyutunda ise yerel yönetimler
yetkilendirilmiştir.
Bakanlar Kurulunca yetkilendirilen alanlar ile
mülkiyeti kamuya ait arsa ve araziler üzerinde yapılacak her türlü yapı,
milli güvenliğe dair tesisler, askeri yasak bölgeler, genel sığınak
alanları ve özel güvenlik bölgelerine ilişkin etütleri, harita, her tür ve
ölçekte çevre düzeni, nazım ve uygulama imar planlarını, parselasyon
planlarını ve değişikliklerini resen yapmak, yaptırmak, onaylamak ve
başvuru tarihinden itibaren iki ay içinde yetkili idarelerce ruhsatlandırma
yapılmaması halinde resen ruhsat ve yapı kullanma izni verme yetkilerinin
Çevre ve Şehircilik Bakanlığına verilmesi, yerel yönetimlerin yetkilerine
Anayasa ile bağdaşmayan açık, gelişigüzel ve ölçüsüz bir müdahale olmanın
yanında, kaynağını Anayasadan almayan bir yetki gaspı anlamına da
gelmektedir.
Yerel yönetimlerin yetkisi içinde bulunan yerel
düzeydeki nazım ve uygulama imar planlarının, merkezi idarenin yetkisi
içinde olması gereken ülke ve bölge düzeyindeki planlarla, çevresel ve
varsa metropoliten alan planlamalarıyla bütünleşik, onlara uygun ve onlarla
uyum içinde olması gerekeceğinde kuşku yoktur. Ancak, Bakanlar Kurulunca
yetkilendirilen alanlar ile mülkiyeti kamuya ait arsa ve araziler üzerinde
yapılacak her türlü yapı, milli güvenliğe dair tesisler, askeri yasak
bölgeler, genel sığınak alanları ve özel güvenlik bölgelerine ilişkin olarak,
her tür ve ölçekteki planlardan parselasyon planlarına ve hatta inşaat
ruhsatı ve yapı kullanma izinlerine kadar yerel yönetimlere yasalarla
verilen yerel planlama ve ruhsatlandırma yetkilerinin hiçbir ölçü ve
sınırlama getirilmeksizin süresiz olarak merkezi idare tarafından
kullanılmasının öngörülmesi, yerel yönetimlerin yasaların verdiği yerel
planlama yetkilerini, bir yandan yerel gereksinimlere göre kullanmalarını
olanaksız hale getirirken, diğer yandan yerel planlamanın ilkesel düzeyde
olmazsa olmazı kabul edilen planlama dengesini bozmakta ve plan bütünlüğünü
ortadan kaldırmaktadır.
Her yerleşim yerinin fiziki, coğrafi, yer bilimsel
ve tarihsel özellikleri yanında, sosyo-ekonomik gelişme eğilimleri, gelişme
potansiyeli, gelişme aksı ve sektörel hedefleri birbirinden farklılık
gösterir. Yerleşim yerlerinin bu özellikleri bağlamında yerleşime ilişkin
imar planlarının yerel özellik taşıdığı ve yerel yönetimler tarafından
yapılması gerekeceği açıktır. Hukuksal zorunluluklar bir yana, ülke ve bölge
bazındaki üst ölçekli mekansal planların merkezi idare tarafından yapılması
ne kadar doğru ve yerinde ise, yerel düzeydeki imar planlarının yerel
yönetimler tarafından yapılması da aynı derecede doğru ve yerindedir. Yerel
düzeydeki imar planları, merkezi idare tarafından da yapılabilir; tercih
nedenidir. Ancak, bu durumda sadece Anayasanın 127 nci maddesinin birinci,
ikinci ve beşinci fıkralarına aykırılıktan söz edilebilirken; yasalarla
yerel yönetimlere verilen yerel planları yapma yetkisinin, merkezi idareye
verilen yetkiler bağlamında yerel gereksinimlere göre kullanılmasının
olanaksız hale getirilmesi ve plan dengesi ve bütünlüğünün bozulması
durumunda ise, Anayasanın 2 nci ve 6 ncı maddelerine de aykırılık söz
konusu olur.
Anayasanın 2 nci maddesinde “hukuk devleti” ilkesi
Cumhuriyetin temel nitelikleri arasında sayılmıştır. Hukuk devleti ilkesi,
yönetimin yetkilerinin belirsizliğe ve sınırsızlığa yol açmayacak açıklıkta
düzenlenmesi yanında, düzenlemelerin kamu yararına olmasını da gerekli
kılar. Yerel yönetimlerin, yerleşme ve yapılaşmaya ilişkin yetkilerine
merkezi idarenin ayrımsız ve dilediğince el koyması, yerleşimlerin plan
bütünlüğünden ayrışık biçimde, parsel ölçeğinde plan kararı üretmesi ve
yapılaşma kararı vermesi, yerleşme planlarında var olan dengenin ve
bütünlüğün bozulmasına yol açacaktır. Yerleşme ve yapılaşmaya ilişkin
planlama ve ruhsatlandırmada merkezi idareye verilen sınırsız ve süresiz
yetki ile yerel yönetimlerin yasal yetkilerini kullanmalarının ortadan
kaldırılmasının hukuk devleti ilkesine aykırılığı açıktır. Öte yandan aynı
yetki ile imar planlarının dengesinin ve bütünlüğünün bozulmasının ise kamu
yararı ilkesiyle bağdaşmazlığı da ortadadır.
Bilindiği üzere, Anayasanın 6 ncı maddesinde,
hiçbir kimse veya organın kaynağını Anayasadan almayan bir devlet yetkisi
kullanamayacağı belirtilmiştir. Oysa iptali istenen düzenleme, merkezi
idareyi Anayasa ile kendisine verilen idari vesayeti aşan yetkilerle
donatmaktadır. Bu durumda, merkezi yönetimce kullanılan yetkinin kaynağını
Anayasadan aldığı ileri sürülemeyeceğinden, Anayasanın 6 ncı maddesine açık
bir aykırılığın varlığını kabul etmek gerekecektir.
Öte yandan, 18.12.1981 tarihli ve 2565 sayılı
Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanununa göre, askeri yasak
bölgeler, Genelkurmay Başkanlığının istemi üzerine Bakanlar Kurulu kararı
ile (md.2); askeri güvenlik bölgeleri, Genelkurmay Başkanlığınca; kamu ve özel kuruluşların çevresindeki özel
güvenlik bölgeleri ise, Genelkurmay Başkanlığının istemi veya Milli
Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinin veya İçişleri Bakanlığının
göstereceği lüzum üzerine Genelkurmay Başkanlığının uygun görmesi üzerine
Bakanlar Kurulunca kuruluyor veya kaldırılıyor (md. 3); askeri yasak
bölgeler ve askeri güvenlik bölgeleri ile özel güvenlik bölgelerinin kurulması
hakkındaki kararlara ekli uygun ölçekli haritalar ve koordinat listelerinde
bu bölgelerin sınırları belirtiliyor (md. 4); birinci ve ikinci derece kara askeri yasak bölgelerin ve içindeki
askeri tesislerin fotoğraf ve filminin çekilmesi, harita, resim ve
krokisinin yapılması, not alınması veya harita uygulaması gibi
faaliyetlerde bulunulması, bölgenin savunma ve güvenlik tedbirlerini
aksatacak, bozacak ve açıklayacak cihazlar kullanılması, bu amaçla
görevlendirilmiş olanlar ile Genelkurmay Başkanlığı tarafından izin
verilmiş olanlar dışındakilere yasaklanmış (md. 7/1-e ve 9/1-h); birinci
derece kara ve deniz askeri yasak bölgesi olarak ilan edilmeyen Silahlı
Kuvvetlere ait kışla, kıta, karargah, kurum, ordugah ve tesisler ile sualtı
ve su üstü tesislerinin, her türlü patlayıcı, yanıcı, akaryakıt ve gizlilik
dereceli maddelerin konmasına tahsis edilmiş sabit ve seyyar depo ve
cephaneliklerle, bu gibi maddeleri dolduran, boşaltan tesisler ve atış
poligonlarının çevresinde; bu yerlerin dış sınırlarından itibaren en fazla
dörtyüz metreye kadar geçen noktaların birleştirilmesi ile tespit edilecek
askeri güvenlik bölgelerinin Genelkurmay Başkanlığınca tesis edilebileceği;
bu bölgelerin çevresinin işaretlenmesine ilişkin esasların yönetmelikte
gösterileceği hüküm altına alınmış (20/1-b); askeri yasak bölge ve güvenlik
bölgesi ilan edilecek yerlerin harita plan ve krokilerinin talepte bulunan
Kuvvet Komutanlıkları ile Jandarma Genel Komutanlığı tarafından yapılacağı
17.01.1983 tarih ve 83/5949 sayılı BKK ile yürürlüğe giren (RG:
30.04.1983/18033) Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri
Yönetmeliğinde belirtilmiş ve 22.04.1925 tarihli ve 657 sayılı Harita Genel
Komutanlığı Kanununun 4 üncü maddesi ile yurdun savunması için gerekli
bütün harita ve planları yapma görevi anılan komutanlığa verilmiş iken;
Yurt savunması için birinci derecede önemli olan ve
gizlilik taşıyan milli güvenliğe dair tesisler, askeri yasak bölgeler,
genel sığınak alanları ve özel güvenlik bölgelerine ilişkin etütleri,
harita, her tür ve ölçekte çevre düzeni, nazım ve uygulama imar planlarını,
parselasyon planlarını ve değişikliklerini resen yapmak, yaptırmak,
onaylamak ve başvuru tarihinden itibaren iki ay içinde yetkili idarelerce
ruhsatlandırma yapılmaması halinde resen ruhsat ve yapı kullanma izni
vermek yetkilerinin, Çevre ve Şehircilik Bakanlığına verilmesini hukuken
anlamak ve hukuk içinde kalarak açıklamak mümkün değildir.
Çünkü, milli güvenliğe dair tesisler, askeri yasak
bölgeler, genel sığınak alanları, özel güvenlik bölgelerinin kurulması,
kaldırılması, harita ve planlarının çıkarılmasındaki görev ve yetkililer,
özel yasayla düzenlenmiş ve söz konusu yasa yürürlükte iken, anılan yerler
herhangi bir yermiş gibi her tür ve ölçekteki harita, etüt, plan ve
parselasyon planlarının yapılmasının Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
görevlilerine ve “yaptırmak” ibaresi üzerinden de özel kişi ve firmalara
açılması, yurt savunmasının gereği olan gizliliği ortadan kaldırmakta;
yurdumuzun milli güvenliğe dair tesisleri, askeri yasak bölgeleri, genel
sığınak alanları ve özel güvenlik bölgelerini yol geçen hanına çevirerek
milli güvenliğimizi tehdit etmektedir.
Anayasanın 5 inci maddesinde, Türk milletinin
bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi
korumak Devletin temel amaç ve görevleri arasında sayılmış; 117 nci
maddesinin ikinci fıkrasında ise, milli güvenliğin sağlanmasından ve
Silahlı Kuvvetlerin yurt savunmasına hazırlanmasından, Türkiye Büyük Millet
Meclisine karşı Bakanlar Kurulunun sorumlu olduğu belirtilmiştir.
Bakanlar Kurulunun hazırladığı 648 sayılı KHK’nin 1
inci maddesiyle değiştirilen 644 sayılı KHK’nin 2 nci maddesinin (1)
numaralı fıkrasının (ç) bendiyle milli güvenliğe dair tesisler, askeri
yasak bölgeler, genel sığınak alanları ve özel güvenlik bölgelerine ilişkin
etütleri, harita, her tür ve ölçekte çevre düzeni, nazım ve uygulama imar
planlarını, parselasyon planlarını ve değişikliklerini resen yapmak,
yaptırmak, onaylamak ve başvuru tarihinden itibaren iki ay içinde yetkili
idarelerce ruhsatlandırma yapılmaması halinde resen ruhsat ve yapı kullanma
izni vermek yetkilerinin, Çevre ve Şehircilik Bakanlığına verilmesine
ilişkin hükümler, Türk milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin
bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi tehdit ettiği için Anayasanın 5
inci maddesine; Bakanlar Kurulunun Türkiye Büyük Millet Meclisine karşı
olan milli güvenliğin sağlanması ve Silahlı Kuvvetlerin yurt savunmasına
hazırlanması sorumluluğuyla bağdaşmadığı için de Anayasanın 117 nci
maddesine aykırıdır.
Öte yandan, milli güvenliğe dair tesisler, askeri
yasak bölgeler, genel sığınak alanları ve özel güvenlik bölgelerinin anılan
statüleri devam ettiği sürece, her tür ve ölçekteki harita, etüt, plan ve
parselasyon planlarına konu oluşturması ve dolayısıyla yapılaşmaya açılması
hukuken olanak dışıdır. Anılan yerlerin, her tür ve ölçekteki planların
yapılmasına ilişkin esasların belirlemesi ile bunlara ilişkin her tür ve
ölçekteki harita, etüt, plan ve parselasyon planlarının gerektiğinde
yapılması, yaptırılması ve onanması işlemlerine konu oluşturabilmesi için,
öncelikle 2565 sayılı Kanun veya çıkarılacak başka bir yasa hükümlerine
göre hukuki statülerinin değiştirilmesi ve dolayısıyla milli güvenliğe dair
tesis, askeri yasak bölge, genel sığınak alanı ve özel güvenlik bölgesi
statülerinden arındırılmaları gerekir. Arındırıldıklarında da ortada milli
güvenliğe dair tesis, askeri yasak bölge, genel sığınak alanı ve özel
güvenlik bölgesi kalmayacağı ve dolayısıyla özelliksiz herhangi bir yer
olacakları için KHK’de anılan ifadelerin yer almaması veya anılan
ifadelerle nitelendirilmemeleri gerekir.
Bakanlar Kurulu, milli güvenliğe dair tesisler,
askeri yasak bölgeler, genel sığınak alanları ve özel güvenlik bölgelerinin
kentlerin merkezlerinde kaldığından hareketle büyük bir rant kapısı
oluşturduğunu düşünüyor ve buraları kent merkezlerinin dışına taşıyıp,
arazilerini satarak kent rantlarını nakte çevirmeyi planlıyorsa, Kararname
hükümlerini niyetlendiği planı açık ve belirgin bir biçimde ortaya koyacak
şekilde düzenlemeli ve hukuki belirsizlik, karmaşa, kargaşa ve yetki
çatışması yaratmaktan kaçınmalıdır.
İptali istenen bentteki, milli güvenliğe dair
tesisler, askeri yasak bölgeler, genel sığınak alanları, özel güvenlik
bölgeleri ile ilgili her tür ve ölçekteki planların yapılmasına ilişkin
esasları belirlemek, bunlara ilişkin her tür ve ölçekteki harita, etüt,
plan ve parselasyon planlarını gerektiğinde yapmak, yaptırmak ve resen
onaylamak yetkilerinin, Çevre ve Şehircilik Bakanlığına verilmesine ilişkin
düzenleme, milli güvenliğin gerekleriyle bağdaşmadığı için kamu yararına
sonuç doğurmayacağı gibi, adalet anlayışıyla bağdaşmamakta ve makul da
bulunmamaktadır. Hukuki karmaşa, yetki çatışması ve hukuki belirsizlik
yaratarak hukuk güvenliğini ortadan kaldırmaktadır.
Hukuk güvenliği, Anayasanın 2 nci maddesinde
belirtilen hukuk devletinin en önemli unsurlarından biridir. Hukuk
güvenliği, kurallarda belirlilik ve öngörülebilirlik gerektirir. Hukuk
devletinde yargı denetiminin sağlanması da yönetimin görev ve yetkilerinin
yasalarda açıkça gösterilmesinden geçmektedir. Bu itibarla söz konusu
düzenleme, hukuki karmaşa, kargaşa, belirsizlik ve yetki çatışması
yarattığı ve kamu yararına sonuç doğurmayacağı için Anayasanın 2 nci
maddesine de aykırıdır.
Yukarıda açıklandığı üzere, 648 sayılı Kanun
Hükmünde Kararnamenin 1 inci maddesiyle değiştirilen 644 sayılı Çevre ve
Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde
Kararnamenin 2 nci maddesinin (1) numaralı fıkrasının (ç) bendindeki, “…
Bakanlar Kurulunca yetkilendirilen alanlar ile …” ibaresi ile “… mülkiyeti
kamuya ait arsa ve araziler üzerinde yapılacak her türlü yapı, milli
güvenliğe dair tesisler, askeri yasak bölgeler, genel sığınak alanları,
özel güvenlik bölgeleri …” ifadesi ve 4 üncü maddesi ile 644 sayılı KHK’nin
7 nci maddesinin birinci fıkrasının (j) bendine eklenen “mülkiyeti kamuya
ait arsa ve araziler üzerinde yapılacak her türlü yapı,” ibaresi,
Anayasanın 2 nci, 5 inci, 6 ncı, 7 nci, 87 nci, 91 inci, 117 nci ve 127 nci
maddelerine aykırı olduğundan iptali gerekir.
3) 648 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 1 inci
Maddesiyle 644 Sayılı KHK’nin 2 nci Maddesinin (1) Numaralı Fıkrasına
Eklenen (h) Bendi ile 4 üncü Maddesiyle 644 Sayılı KHK’nin 7 nci Maddesinin
(1) Numaralı Fıkrasına Eklenen (e) Bendinin Anayasaya Aykırılığı
…
648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 1 inci
maddesiyle 644 sayılı KHK’nin 2 nci maddesinin (1) numaralı fıkrasına
eklenen (h) bendi ile Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan veya
mülkiyeti Hazineye, kamu kurum veya kuruluşlarına ya da kişilere ait olan
taşınmazlar üzerinde yapılacak yatırımlara ilişkin olarak ilgilileri
tarafından hazırlanan veya hazırlattırılan ancak yetkili idarelerce üç ay
içerisinde onaylanmayan etüt, harita, her tür ve ölçekte çevre düzeni,
nazım ve uygulama imar planlarını, parselasyon planlarını ve
değişikliklerini ilgili idarelerin başvurusu üzerine yapmak, yaptırmak,
onaylamak ve başvuru tarihinden itibaren üç ay içinde yetkili idarelerce
ruhsatlandırma yapılmaması halinde resen ruhsat ve yapı kullanma izni
vermek yetkileri Çevre ve Şehircilik Bakanlığına verilirken;
4 üncü maddesiyle 644 sayılı KHK’nin 7 nci
maddesinin (1) numaralı fıkrasına eklenen (e) bendi ile ise, 2 nci maddenin
birinci fıkrasının (h) bendinde belirtilen konularla ilgili olarak 2985
sayılı Toplu Konut Kanununun ek 7 nci maddesi çerçevesinde uygulama yapmak
veya yaptırmak, bu uygulamalara yönelik olarak kentsel dönüşüm, yenileme ve
transfer alanları geliştirmek, bu alanların her ölçekteki imar planı ve
imar uygulamalarını, kentsel tasarım projelerini yapmak, yaptırmak ve
onaylamak, bu çerçevede paylı mülkiyetleri ayırmak, birleştirmek, arsa ve
arazi düzenlemeleri yapmak, imar hakkı transfer etmek, kamulaştırma ve
gerektiğinde usulüne uygun olarak acele kamulaştırma yoluna gitmek, yapı
ruhsatı ve yapı kullanma izinlerini vermek ve kat mülkiyeti tesis ve
tescilini sağlamak yetkileri, Bakanlığın Mekansal Planlama Genel
Müdürlüğüne verilmektedir.
644 sayılı KHK’nin 2 nci maddesinin (1) numaralı
fıkrasına eklenen (h) bendindeki hükümler ile Çevre ve Şehircilik
Bakanlığının görevlerinin düzenlenmesi görüntüsü altında, 3194 sayılı İmar
Kanunu, 5393 sayılı Belediye Kanunu, 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu,
2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu ve 3621 sayılı Kıyı Kanununda; 7 nci
maddesinin (1) numaralı fıkrasına eklenen (e) bendi ile de 5393 sayılı
Belediye Kanunu, 775 sayılı Gecekondu Kanunu ve 2985 sayılı Toplu Konut
Kanununda örtülü değişiklikler yapılmaktadır.
Oysa, 3194 sayılı İmar Kanunu, 5393 sayılı Belediye
Kanunu ve 5302 sayılı İl özel İdaresi Kanunu, 2634 sayılı Turizmi Teşvik
Kanunu, 3621 sayılı Kıyı Kanunu ve 775 sayılı Gecekondu Kanunu ile 2985
sayılı Toplu Konut Kanunu 6223 sayılı Yetki Yasasının kapsamında değildir.
6223 sayılı Yetki Yasasının kapsamında olmayan alanlarda, Bakanlar
Kurulunun 648 sayılı KHK ile düzenlemeler yapılması, Anayasanın 91 inci
maddesine aykırıdır.
Öte yandan, 644 sayılı KHK’nin 2 nci maddesinin (1)
numaralı fıkrasına eklenen (h) bendi ile yatırımcılar lehine Anayasanın 10
uncu maddesine aykırı bir ayrımcılık yapılarak sermaye kesimine imtiyaz
tanınmaktadır.
Yatırımlar, sermaye kesimi tarafından yapıldığına
ve yatırımlar ya kişilere ait taşınmazlar ya da Devletçe sağlanan teşvikler
bağlamında Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan veya mülkiyeti
Hazineye, kamu kurum veya kuruluşlarına ait olan taşınmazlar üzerine
yapılacağına göre, söz konusu taşınmazlar üzerinde yapılacak yatırımlara
ilişkin olarak ilgilileri tarafından hazırlanan veya hazırlattırılan ancak
yetkili idarelerce/yerel yönetimlerce üç ay içerisinde onaylanmayan etüt,
harita, her tür ve ölçekte çevre düzeni, nazım ve uygulama imar planlarını,
parselasyon planlarını ve değişikliklerini ilgili idarelerin başvurusu
üzerine yapmak, yaptırmak, onaylamak ve başvuru tarihinden itibaren üç ay
içinde yetkili idarelerce ruhsatlandırma yapılmaması halinde resen ruhsat
ve yapı kullanma izni vermek yetkilerinin Çevre ve Şehircilik Bakanlığına
verilmesi, sermaye sınıfına tam anlamıyla bir imtiyaz sağlanması anlamına
gelmektedir.
Çünkü, ilgili idareler yani yerel yönetimler
sermayedarların yapacakları yatırımlar için hazırladıkları veya hazırlattıkları
etüt, harita, her tür ve ölçekte çevre düzeni, nazım ve uygulama imar
planlarını, parselasyon planlarını ve değişikliklerini onaylamıyorlar ise,
onaylanmak üzere sunulan planlar, ya ilgili idareler tarafından hazırlanan
yerel planlara (il çevre düzeni planı ile nazım ve uygulama imar planı)
aykırı olduğu veya plan dengesini veya bütünlüğünü bozduğu için ya da keyfi
olarak onaylamıyorlardır. Yine aynı şekilde ilgili yerel yönetimler,
başvuru tarihinden itibaren üç ay içinde inşaat ruhsatı ve yapı kullanma
izni vermiyorlar ise, ya keyfi davrandıklarından ya da planın hatalı,
yanlış, onaylanmamış olmasından dolayı inşaat ruhsatını, yapının plana
aykırı olmasından dolayı da yapı kullanma iznini vermiyorlardır. Başka
olasılık yoktur.
Onaylanmama veya ruhsatlandırmama sebebi ne olursa
olsun, Anayasanın 125 inci maddesine göre, idarenin her türlü eylem ve
işlemlerine karşı yargı yolu açık ve 36 ncı maddesine göre de herkes, meşru
araç ve yollardan yararlanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya
davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahip olduğuna
göre, planı onaylanmayan veya inşaat ruhsatı veya yapı kullanma izni
verilmeyen yatırımcıların, planı onaylanmayan veya ruhsatını alamayan tüm
yurttaşlar gibi, idarenin hukuka aykırı işlemine karşı dava açmaları ve
idarenin hukuka aykırı işlemini iptal ettirerek yatırımlarını yapmaları
gerekir.
Yargı, ilgili idarenin işlemini iptal etmiyor ise,
bu durum yatırımcının yaptığı yada yaptırdığı planın ilgili idarenin
planına aykırı olduğunu veya plan dengesini veya bütünlüğünü bozduğunu
ortaya koymaktadır ki, ilgili idarenin planlarına aykırı olan veya plan
dengelerini yada bütünlüğünü bozan yatırımlara ilişkin planların da
uygulanmaması hukuk devleti olmanın asgari gereğidir. Aynı şeyler
ruhsatlandırma için de geçerlidir.
Sermaye sınıfının, ilgili idarelerin mekansal
planlarına aykırı olan planlarını Çevre ve Şehircilik Bakanlığı üzerinden
uygulanabilir kılmak için ilgili yerel yönetimlerin devre dışı
bırakılmasını ve hukuksal sonuç doğuran onaylamama kararlarının bertaraf
edilmesini amaçlayan söz konusu düzenlemeler, kamu gücü ve otoritesini
kullanarak sermaye sınıfına imtiyaz tanınmasını amaçladığı ve imtiyazla
sonuçlandığı için Anayasanın 10 uncu maddesine aykırıdır. Aynı aykırılık
ruhsatlandırma için de geçerlidir.
Öte yandan, sermaye sınıfına sağlanan imtiyaz,
ilgili yerel yönetimlerin planlarına aykırı olan, plan dengesini veya
bütünlüğünü bozan ve bu yönleriyle de hukuka aykırı olan planları ile plana
aykırı yapılarına, hukuka aykırı olarak hukuksallık kazandırmayı ve kamu
yararını bertaraf etmeyi amaçladığı için Anayasanın 2 nci maddesindeki
hukuk devleti ilkesiyle de bağdaşmamaktadır. Bir yasa kuralının konulmasında kamu yararının bulunduğunun kabulü
için yasanın yalnızca özel çıkar veya belli kişilere yarar sağlamayı değil,
toplumun geneline yönelik yararlar sağlamayı amaçlaması gerekir. Bunun için
de Çevre ve Şehircilik Bakanlığının, yerel yönetimlerin yerleşme ve
yapılaşmaya ilişkin planlarına aykırı olan, plan dengelerini veya
bütünlüğünü bozan hukuka aykırı planlar için devreye girmesi gerekiyor ise,
sadece yatırımcı sermaye sınıfı için değil, tüm yurttaşlar için girmesi
gerekir.
Yerleşmeye ve yapılaşmaya ilişkin yerel planların
Anayasanın 127 nci maddesinde sözü edilen mahalli müşterek ihtiyaç
kapsamında olduğu ve yerinden yönetim ilkesinin gereği olarak yerel
yönetimlerce hazırlanıp onaylanarak yürürlüğe girmesi gerektiğinde kuşku
yoktur.
Nitekim, 5393 sayılı Belediye Kanununda (md. 18/c),
il çevre düzeni planlarının, belediye sınırları il sınırı olan Büyükşehir
Belediyelerinde ilgili Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılması ve
belediye meclisi tarafından onaylanması; diğer illerde ise valinin
koordinasyonunda, il belediyesi ve il özel idaresi ile birlikte yapılarak
belediye meclisi ile il genel meclisi tarafından birlikte onaylanması hüküm
altına alınmıştır. İmar planlarının ise belediye sınırları içinde ilgili belediye
tarafından hazırlanıp belediye meclisinin onayıyla (md. 14/1-a ve 18/1-c);
belediye ve mücavir alan dışında kalan yerlerin imar planlarının ise 5302
sayılı İl Özel İdaresi Kanununa göre (md. 6/1-a ve 10/1-c), ilgili il özel
idaresince hazırlanıp il genel meclisinin kararıyla yürürlüğe girmesi
öngörülmüştür.
Yerel yönetimlerce hazırlanan yerleşme ve
yapılaşmaya ilişkin planlara aykırı veya planların dengesini yada
bütünlüğünü bozan hukuka aykırı planlara, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
üzerinden hukuksallık kazandırılması ve böylece yerel yönetimlerce
hazırlanan planların dengesinin ve bütünlüğünün bozulması, Anayasanın 127
nci maddesine de aykırıdır.
648 sayılı KHK’nin 4 üncü maddesiyle 644 sayılı
KHK’nin 7 nci maddesinin (1) numaralı fıkrasına eklenen (e) bendinde, 2 nci
maddenin birinci fıkrasının (h) bendinde belirtilen konularla ilgili olarak
2985 sayılı Toplu Konut Kanununun ek 7 nci maddesi çerçevesinde uygulama
yapmak veya yaptırmaktan söz edilmektedir.
Göndermede bulunulan 2 nci maddenin birinci
fıkrasının (h) bendi, yukarıda incelendiği üzere, kişilere ait taşınmazlar
ile Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan veya mülkiyeti Hazineye,
kamu kurum veya kuruluşlarına ait olan taşınmazlar üzerine yapılacak
yatırımlarla ilgilidir. 2985 sayılı Toplu Konut Kanununun ek 7 nci maddesi
ise, yatırımları değil, gecekondu bölgelerinin tasfiyesine veya
iyileştirilerek yeniden kazanımına yönelik olarak geliştirilecek gecekondu
dönüşüm projelerini konu almaktadır. Bu bağlamda, (e) bendiyle göndermede
bulunulan 2 nci maddenin birinci fıkrasının (h) bendinde belirtilen konular
ile 2985 sayılı Kanunun ek 7 nci maddesinde düzenlenen konular arasında
tutarsızlığa dayalı açık bir belirsizlik vardır (Söz konusu belirsizlik,
23.08.2011 tarihli ve 653 sayılı KHK’nin 6 ncı maddesiyle değiştirilen 644
sayılı KHK’nin 2 nci maddesinin (1) numaralı fıkrasının (h) bendi ile daha
da belirgin hale gelmiştir. Bu bağlamda, Yüksek Mahkemenin
değerlendirmelerini, 653 sayılı KHK’nin 6 ncı maddesiyle değişik (h)
bendine göre yapması uygun olacaktır).
Anayasanın 2 nci
maddesinde belirtilen hukuk devletinin unsurlarından biri de, vatandaşlara
hukuk güvenliği sağlanmasıdır. Hukuk güvenliği, kurallarda belirlilik ve
öngörülebilirlik gerektirir. Belirlilik, hukuksal kuralların anlamının açık
olmasıyla sağlanır. Hukuk devletinde yargı denetiminin sağlanabilmesi için
yönetimin görev ve yetkilerinin sınırının yasalarda açıkça gösterilmesi bir
zorunluluktur. Bu bağlamda, 648 sayılı
KHK’nin 4 üncü maddesiyle 644 sayılı KHK’nin 7 nci maddesinin (1) numaralı
fıkrasına eklenen (e) bendi, Anayasanın 2 nci maddesine aykırıdır.
Gecekonduların ıslahı, tasfiyesi ve gecekondu
dönüşüm projelerinin hayata geçirilmesi amacına yönelik olarak yürürlükte
20.07.1966 tarihli ve 775 sayılı Gecekondu Kanunu, 02.03.1985 tarihli ve
2985 sayılı Toplu Konut Kanunu bulunmanın yanında, bu konuda 03.07.2005
tarihli ve 5393 sayılı Belediye Kanununun 73 üncü maddesinde hükümler
bulunmaktadır.
Gecekonduların ıslahı, tasfiyesi, gecekondu ve kentsel
dönüşüm projelerinin gerçekleştirilmesi ile ilgili görev ve yetkiler, 775
sayılı Gecekondu Kanununda belediyeler ile Toplu Konut İdaresi
Başkanlığına; 2985 sayılı Toplu Konut Kanununda, Kanunun ek 1 inci
maddesine göre Başbakanlığa bağlı bir tüzel kişilik olarak kurulan Toplu
Konut İdaresi Başkanlığına ve 5393 sayılı Belediye Kanununda ise
belediyelere verilmiştir.
648 sayılı KHK’nin 4 üncü maddesiyle 644 sayılı
KHK’nin 7 nci maddesinin (1) numaralı fıkrasına eklenen (e) bendi ile ise,
2 nci maddenin birinci fıkrasının (h) bendinde belirtilen konularla ilgili
olarak 2985 sayılı Toplu Konut Kanununun ek 7 nci maddesi çerçevesinde
uygulama yapmak veya yaptırmak, bu uygulamalara yönelik olarak kentsel
dönüşüm, yenileme ve transfer alanları geliştirmek, bu alanların her
ölçekteki imar planı ve imar uygulamalarını, kentsel tasarım projelerini
yapmak, yaptırmak ve onaylamak, bu çerçevede paylı mülkiyetleri ayırmak,
birleştirmek, arsa ve arazi düzenlemeleri yapmak, imar hakkı transfer
etmek, kamulaştırma ve gerektiğinde usulüne uygun olarak acele kamulaştırma
yoluna gitmek, yapı ruhsatı ve yapı kullanma izinlerini vermek ve kat
mülkiyeti tesis ve tescilini sağlamak yetkileri, Bakanlığın Mekansal
Planlama Genel Müdürlüğüne verilmektedir.
Ancak, Toplu Konut İdaresi (TOKİ) Başkanlığının
kuruluşunu düzenleyen 2985 sayılı Kanunun ek 1 inci maddesinin birinci
fıkrasının (ı) bendine göre, gecekondu alanlarının dönüşümüne yönelik
uygulamalar yapmak görevi de verilen TOKİ Başkanlığına aynı Kanunun 4 üncü
maddesinin 24.07.2008 tarihli ve 5793 sayılı Kanunun 7 nci maddesiyle
değişik birinci fıkrasında;
“Başkanlık, gecekondu dönüşüm projesi uygulayacağı
alanlarda veya mülkiyeti kendisine ait arsa ve arazilerde veya valiliklerce
toplu konut iskan sahası olarak belirlenen alanlarda çevre ve imar
bütünlüğünü bozmayacak şekilde her tür ve ölçekteki planlar ile imar
planlarını yapmaya, yaptırmaya ve tadil etmeye yetkilidir. Bu planlar;
büyükşehir belediye sınırları içerisinde kalan alanlar için büyükşehir
belediye meclisi tarafından, il ve ilçe belediye sınırları ile mücavir
alanları içerisinde kalan alanlar için ilgili belediye meclisleri
tarafından, beldelerde ve diğer yerlerde ilgili valilik tarafından,
planların belediyelere veya valiliğe intikal ettiği tarihten itibaren üç ay
içerisinde aynen veya değiştirilerek onaylanır. Belediyeler ve valilik
tarafından üç ay içerisinde onaylanmayan planlar Başkanlık tarafından
re’sen onaylanır. Belediyeler, valilik veya Başkanlık tarafından onaylanan
bu planlar; askı, ilan ve itiraza dair kararlar da dahil olmak üzere 3194
sayılı İmar Kanunu hükümlerine göre belediyeler ve ilgili kamu kurumları
tarafından yapılacak tüm işlemler Başkanlık tarafından re’sen yapılmak
suretiyle yürürlüğe konur.”
denilirken;
Göndermede bulunulan 2985 sayılı Toplu Konut
Kanununun ek 7 nci maddesinde ise;
“Başkanlık gecekondu bölgelerinin tasfiyesine veya
iyileştirilerek yeniden kazanımına yönelik olarak gecekondu dönüşüm
projeleri geliştirebilir, inşaat uygulamaları ve finansman düzenlemeleri
yapabilir. Bu amaçla gecekondu bölgelerinde, gerçek kişilerin ve özel hukuk
tüzel kişilerinin mülkiyetinde bulunan gayrimenkuller ile 24.2.1984 tarihli
ve 2981 sayılı İmar ve Gecekondu Mevzuatına Aykırı Yapılara Uygulanacak
Bazı İşlemler ve 6785 Sayılı İmar Kanununun Bir Maddesinin Değiştirilmesi
Hakkında Kanuna göre hak sahibi olan kişilerin haklarına konu
gayrimenkullerin değeri Başkanlık tarafından tespit edilir ve Başkanlık bu
kişilerle proje çerçevesinde anlaşmalar yapabilir. Bu anlaşmaların usul ve
esaslarını belirlemeye Başkanlık yetkilidir.
Gecekondu Dönüşüm Projesi çerçevesinde idare
tarafından yapımı gerçekleştirilen konutların bedelleri proje
uygulamalarının yapıldığı illerdeki mevcut ekonomik durum, doğal afetler,
konut rayiç bedelleri ve gecekondu bölgesindeki kişilerin gelir durumu göz
önünde bulundurularak gerekli görüldüğünde kamuoyuna ilân edilerek yapım
maliyetlerinin altında tespit edilebilir. Bu madde uyarınca konut
bedellerini, ödeme şeklini ve süresini belirlemeye Toplu Konut İdaresi
Başkanının önerisi üzerine Başkanlığın bağlı bulunduğu Bakan yetkilidir.
(Ek fıkra:
24/7/2008-5793/10 md.) Başkanlık,
yukarıda belirtilen hükümler kıyas yoluyla uygulanmak suretiyle depremle
ilgili dönüşüm projeleri de gerçekleştirebilir. Bu projelere dair
işlemlerin usul ve esaslarını belirlemeye Başkanlık yetkilidir.”
denilmiştir.
Konut ve arsa üretimi ve kredilendirme ile
gecekondu dönüşüm projeleri uygulamak üzere özel olarak kurulmuş TOKİ
Başkanlığının uygulayacağı gecekondu dönüşüm projeleri için yapacağı
planlarda, çevre ve imar bütünlüğünü bozmama kaydı getirilir ve yaptığı
planların aynen veya değiştirilerek onaylanması yetkisi yerel yönetimlere
verilirken; Çevre ve Şehircilik Bakanlığının kuruluş, görev, yetki ve
sorumluluklarını düzenleyen 644 sayılı KHK’nin 7 nci maddesine, 648 sayılı
KHK’nin 4 üncü maddesiyle eklenen (d) bendinde, Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı tarafından gerçekleştirilecek kentsel dönüşüm projeleri için
yapılacak planlara ilişkin olarak yerleşim yerlerinin yerleşme ve
yapılaşmaya ilişkin mevcut planlarının, “çevre ve imar bütünlüğünü bozmama”
kaydı dahil hiçbir sınırlama getirilmemesi ve yaptığı planların Anayasal
düzeyde yetkili olan yerel yönetimlerin onayına tabi olmak bir yana
bilgisine dahi sunulmadan ve koordinasyon sağlanmadan yürürlüğe girmesi,
hukuken anlaşılabilir olmanın uzağındadır.
Bu anlayış, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Türkiye
belediyesidir ve belediye sınırları da Türkiye Cumhuriyeti kara
sınırlarıdır demekle eşdeğerdir.
Anayasanın, 123 üncü maddesinin ikinci fıkrasında,
idarenin kuruluş ve görevlerinin merkezden yönetim ve yerinden yönetim
esaslarına dayanacağı; 126 ncı maddesinin birinci fıkrasında, Türkiye’nin
merkezi idare kuruluşu bakımından, coğrafya durumuna, ekonomik şartlara ve
kamu hizmetlerinin gereklerine göre illere, illerin de diğer kademeli
bölümlere ayrılacağı; 127 nci maddesinin ilk fıkrasında, mahalli
idarelerin, il, belediye veya köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını
karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları
kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel
kişileri oldukları; ikinci fıkrasında ise, mahalli idarelerin kuruluş ve
görevleri ile yetkilerinin yerinden yönetim ilkesine uygun olarak kanunla
düzenleneceği kuralları getirilmiştir.
Bu hükümlere göre, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,
Bakanlar Kurulunca çıkarılan 644 ve 648 sayılı KHK’lerdeki düzenlemelerin
aksine, Türkiye’nin mahalli idare değil, merkezi idare kuruluşudur.
Gecekondu veya kentsel dönüşüm projelerini
gerçekleştirerek sağlıklı, düzenli ve çevreyle uyumlu bir kentleşmeyi
sağlama görevinin, belediyeler ve TOKİ Başkanlığı yanında ayrıca Çevre ve
Şehircilik Bakanlığına da verilmesi, kaynak savurganlığına sebep olmakla
birlikte Yasakoyucun yetkisindedir. Ancak, en azından yetkilendirilen kurum
ve kuruluşlar ile yerel yönetimler arasında işbirliği ve koordinasyonun
sağlanması da kamu yararının gereğidir.
İşbirliği ve koordinasyon sağlanmak bir yana, yerel
yönetimlerin yasal yetkileri bağlamında yerleşimlerin özellikleri ve çevre
şartlarına göre hazırladıkları yerleşme ve yapılaşmaya ilişkin planların
dengesi ve bütünlüğü gözetilmeden, yapı ruhsatı ile yapı kullanma izni
verme yetkilerinin yerel yönetimlere ait olduğu dikkate alınmadan, Çevre ve
Şehircilik Bakanlığına, 2985 sayılı Toplu Konut Kanununun ek 7 nci maddesi
çerçevesinde uygulama yapmak veya yaptırmak, bu uygulamalara yönelik olarak
kentsel dönüşüm, yenileme ve transfer alanları geliştirmek, bu alanların
her ölçekteki imar planı ve imar uygulamalarını, kentsel tasarım
projelerini yapmak, yaptırmak ve onaylamak, bu çerçevede paylı mülkiyetleri
ayırmak, birleştirmek, arsa ve arazi düzenlemeleri yapmak, imar hakkı
transfer etmek, kamulaştırma ve gerektiğinde usulüne uygun olarak acele
kamulaştırma yoluna gitmek, yapı ruhsatı ve yapı kullanma izinlerini vermek
ve kat mülkiyeti tesis ve tescilini sağlamak yetkilerinin verilmesi,
Anayasanın 127 nci maddesine aykırıdır.
Anayasanın 23 üncü maddesinde, Devlete sağlıklı ve
düzenli kentleşmeyi gerçekleştirme görevi verilmiş; 56 ncı maddesinde,
herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkından söz edilerek
çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek
devlete ve vatandaşlara ödev olarak yüklenmiş; 57 nci maddesinde ise,
Devletin şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten bir planlama
çerçevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak önlemleri alacağı, toplu konut
teşebbüslerini destekleyeceği belirtilmiştir.
Anayasanın 91 inci maddesinde, Anayasanın ikinci
kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar ve kişi
hakları ve ödevlerinin, kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemeyeceği
kuralı getirildiğinden, kentsel dönüşüm projeleri yoluyla sağlıklı ve
düzenli kentleşmeyi esas alan, 644 sayılı KHK’nin 7 nci maddesine, 648
sayılı KHK’nin 4 ncü maddesiyle eklenen (d) bendi, Anayasanın 91 inci
maddesindeki yasak alan kapsamına girdiğinden yasa ile düzenlenmesi
gerekmekte olup, kanun hükmünde kararname ile düzenlenmesi Anayasanın 91
inci maddesine aykırıdır.
Öte yandan, çevreyi geliştirmek, Devletin Anayasal
görevi olduğuna ve Devletin Anayasal görevi olan konut ihtiyacını,
şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten bir planlama
çerçevesinde karşılayacak önlemleri alması gerekeceğine göre, belediyeler
ile TOKİ Başkanlığına ek olarak ayrıca Çevre ve Şehircilik Bakanlığına da
kentsel dönüşüm projesi uygulama görevi verilecek ise, Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı tarafından yapılacak planların, yerel yönetimlerce kentlerin
özelliklerine ve çevre şartlarına göre yapılmış yerleşme ve yapılaşmaya
ilişkin planlarına uygun olması, mevcut planlarının dengesini ve
bütünlüğünü bozmaması ve bu uygunluğun sağlanması için de yerel yönetimlerin
yetkili organlarının onayına tabi tutulması, Anayasanın 56 ncı ve 57 nci
maddelerinin zorunlu sonucudur. Aksine düzenlemeler, Anayasanın 56 ncı ve
57 nci maddelerine aykırıdır.
Ayrıca, söz konusu (e) bendiyle Çevre ve Şehircilik
Bakanlığına, “paylı mülkiyetleri ayırmak, birleştirmek, arsa ve arazi
düzenlemeleri yapmak, imar hakkı transfer etmek,” gibi Anayasanın 35 inci
maddesinde güvence altına alınan “mülkiyet hakkı”nı hiçe sayan “Bolu Beyi
Yetkileri” verilmektedir. Anayasanın 35 inci maddesine aykırı olan söz konu
düzenleme, hukuk devleti ilkesi ile de bağdaşmamaktadır.
Mülkiyet hakkı, Anayasanın ikinci kısmının ikinci
bölümünde kişinin hakları ve ödevleri içinde yer aldığından, kanun hükmünde
kararname ile düzenleme yasağı alanına girmekte ve aksine düzenleme
Anayasanın 91 inci maddesine aykırılık oluşturmaktadır.
Yukarıda açıklandığı üzere, 648 sayılı Kanun
Hükmünde Kararnamenin; 1 inci maddesiyle 644 sayılı KHK’nin 2 nci
maddesinin (1) numaralı fıkrasına eklenen (h) bendi, Anayasanın 10 uncu, 91
inci ve 127 nci maddelerine; 4 üncü maddesiyle 644 sayılı KHK’nin 7 nci
maddesinin (1) numaralı fıkrasına eklenen (e) bendi ise, Anayasanın 2 nci,
35 inci, 56 ncı, 57 nci, 91 inci ve 127 nci maddelerine aykırı olduğundan
iptali gerekir.
4) 648 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 10 uncu
Maddesiyle 644 Sayılı KHK’ye Eklenen 13/A Maddesinin (1) Numaralı
Fıkrasının (b), (ç), (d) ve (e) Bentleri ile (a) Bendindeki “… sulak
alanlar …”, (c) Bendindeki “… doğal sit alanları, sulak alanlar …”
İbareleri ile “özel çevre koruma bölgeleri …” ibaresinin; (2) Numaralı
Fıkrasının İlk Cümlesindeki “… ile Bakanlıkça tespit edilen doğal sit
alanları, tabiat varlıkları ve bunların koruma alanlarının …” İbaresi ile
İkinci Cümlesindeki “… Ancak Bakanlıkça …” İbaresinin ve 63 üncü Maddesinin
Anayasaya Aykırılığı
…
648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 10 uncu
maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen 13/A maddesinde, yeni kurulan Tabiat
Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğünün görevleri düzenlenmektedir.
Tabiat Varlıkları Koruma Genel Müdürlüğüne verilen
görevler incelendiğinde, Genel Müdürlüğün;
- 09.08.1983 tarihli ve 2873 sayılı Milli Parklar
Kanununda düzenlenen, “milli park”, “tabiat parkı”, “tabiat anıtı” ve
“tabiatı koruma alanı”nın tespiti ve belirlenmesine, “milli park gelişme
planı” ile imar planlarına, ilişkin olarak Tarım ve Orman Bakanlığı/Çevre
ve Orman Bakanlığına verilen görevleri;
- 21.07.1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve
Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununda düzenlenen “tabiat varlıkları” ile
“doğal, sit alanları”nın tespit, tescil, koruma amaçlı imar planı ve
yönetimine ilişkin olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu ve Koruma Bölge Kurullarına verilen
görevleri;
- 19.10.1983 tarihli ve 383 sayılı Özel Çevre
Koruma Kurumu Başkanlığı Kurulmasına Dair KHK ile kurulan Özel Çevre Koruma
Kurulu Başkanlığının 2872 sayılı Çevre Kanununun 9 uncu maddesine göre
“Özel Çevre Koruma Bölgesi” olarak ilan edilen ve edilecek alanlara ilişkin
koruma, koruma ve kullanma esaslarını belirleme, imar planlarını yapma vb.
görevleri;
Yapmakla görevlendirildiği; bu görevleri
yapabilmesi için de 383 sayılı KHK ile Çevre Bakanlığına bağlı tüzel
kişiliğe sahip olarak kurulan Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı
kapatılırken; 2863 sayılı Kanuna göre kurulan “Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu” Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek
Kuruluna, “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu” ise Kültür
Varlıkların Koruma Bölge Kuruluna dönüştürülerek “tabiat varlıkları ve
doğal sitler”in anılan kurulların görev alanından çıkarıldığı ve 51 inci
maddesiyle 2863 sayılı Kanuna eklenen ek 4 üncü maddesiyle Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı bünyesinde oluşturulan Tabiat Varlıklarını Koruma Merkez
Komisyonu ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonlarına verildiği
anlaşılmaktadır.
Bu bağlamda, 13/A maddesinin (1) numaralı
fıkrasının;
- (a) bendinde, milli parklar, tabiat parkları,
tabiat anıtları, tabiatı koruma alanları, sulak alanlar ve benzeri koruma
statüsü bulunan diğer alanların tescil, onay ve ilanına dair usul ve
esasları belirlemek ve bu alanların sınırlarını tescil etmek;
- (b) bendinde, tabiat varlıkları ve doğal sit
alanları ile özel çevre koruma bölgelerinin tespit, tescil, onay, değişiklik
ve ilanına dair usul ve esasları belirlemek ve bu alanların sınırlarını
tespit ve tescil etmek, yönetmek ve yönetilmesini sağlamak;
- (c) bendinde, milli parklar, tabiat parkları,
tabiat anıtları, tabiatı koruma alanları, doğal sit alanları, sulak
alanlar, özel çevre koruma bölgeleri ve benzeri koruma statüsü bulunan
diğer alanların kullanma ve yapılaşmaya yönelik ilke kararlarını belirlemek
ve her tür ve ölçekte çevre düzeni, nazım ve uygulama imar planlarını
yapmak, yaptırmak, değiştirmek, uygulamak veya uygulanmasını sağlamak;
- (ç) bendinde, tabiat varlıkları, doğal, tarihi,
arkeolojik ve kentsel sitler ile koruma statüsü bulunan diğer alanların
çakıştığı yerlerde koruma ve kullanma esaslarını ilgili bakanlıkların
görüşünü alarak belirlemek ve bu alanların kısmen veya tamamen hangi
idarelerce yönetileceğine karar vermek, her tür ve ölçekteki çevre düzeni,
nazım ve uygulama imar planlarını yapmak, yaptırmak ve onaylamak;
- (d) bendinde, orman alanları dışında yer alan
korunması gerekli taşınmaz tabiat varlıkları, koruma alanları ve doğal sit
alanlarının Bakanlıkça belirlenen ilke kararlarına, onaylanan planlara
uygun olarak kullanılmak üzere tahsisini gerçekleştirmek, uygulamaların
tahsis şartlarına uygun olarak gerçekleşmesini izlemek ve denetlemek;
- (e) bendinde, tabiat varlıkları ve doğal sit
alanları ile özel çevre koruma bölgelerine ilişkin olarak; hâlihazır
haritaları aldırmak, gerekli görülen projeleri yapmak, yaptırmak ve
onaylamak, her türlü araştırma ve inceleme yapmak, yaptırmak, izlemek,
eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları yürütmek, kullanım yasağı getirilen
alanların kamulaştırma veya benzer yollarla kamunun eline geçirilmesini
sağlamak, kontrol ve denetim yapmak, gerekli görülen alanların korunması ve
kirliliğin önlenmesi amacıyla yatırım yapmak veya ilgili idarelerin yatırım
projelerini desteklemek, bu alan ve bölgelerde Devletin hüküm ve tasarrufu
altındaki yerlere ilişkin her türlü tasarrufta bulunmak, işletmek,
işlettirmek ve kullanım izinlerini vermek, korunan alanlara ilişkin insan
ve finansman kaynağı sağlamak;
- (f) bendinde, Bakan tarafından verilen benzeri
görevleri yapmak,
Görevleri, Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Tabiat
Varlıkları Koruma Genel Müdürlüğüne verilmekte;
- (2) numaralı fıkrasında ise, orman ve orman
rejimine tabi olmayan yerlerde Orman ve Su İşleri Bakanlığınca tespit
edilen veya ettirilen tabiat parkları, tabiat anıtları, tabiatı koruma
alanları, sulak alanlar ve benzeri diğer koruma alanları ile Bakanlıkça
tespit edilen doğal sit alanları, tabiat varlıkları ve bunların koruma
alanlarının tescil ve ilanı Bakanın onayı ile yapılacağı; ancak Bakanlıkça
yapı yasağı önerilen tabiat varlıkları ve doğal sit alanları dahil orman
rejimine tabi olmayan bütün koruma alanlarının Bakanlar Kurulu kararı ile
tescil ve ilan edileceği; uygulama imar planı kararı ile yapı yasağı
getirilen özel mülkiyete konu alanlara ilişkin arazi ve arsa düzenlemesi ve
trampa veya kamulaştırma işlemlerinin ise, bu alanların yönetimi ve
işletmesini üstlenen kuruluşlarca veya Bakanlıkça gerçekleştirileceği hüküm
altına alınmaktadır.
648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 10 uncu
maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen 13/A maddesinde, 21.07.1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Kanunu, 09.08.1983 tarihli ve 2872
sayılı Çevre Kanunu, 09.08.1983 tarihli ve 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu
ve 19.10.1983 tarihli ve 383 sayılı Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı
Kurulmasına Dair KHK’de örtülü değişiklikler yapılmıştır.
Ancak, kaynağını Anayasadan alan ve düzenledikleri
alana ilişkin temel kanun niteliğinde olan 2863 sayılı Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Kanunu, 2872 sayılı Çevre Kanunu, 2873 sayılı Milli
Parklar Kanunu ve 383 sayılı Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı
Kurulmasına Dair KHK, 6223 sayılı Yetki Yasasının kapsamında değildir.
Bakanlar Kurulunun kendisine verilen yetki içinde bulunmayan alanlarda, KHK
ile düzenleme yapması, Anayasanın 91 inci maddesine aykırıdır.
Öte yandan, Anayasanın 23 üncü maddesinde, Devlete
sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirme görevi verilmiş; 56 ncı
maddesinde, herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkından söz
edilerek çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini
önlemek devlete ve vatandaşlara ödev olarak yüklenmiş; 57 nci maddesinde,
Devletin şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten bir planlama
çerçevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak önlemleri alacağı belirtilmiş;
63 üncü maddesinde ise, Devletin tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve
değerlerinin korunmasını sağlayacağı kuralına yer verilmiştir.
Sağlıklı ve düzenli kentleşmenin ana
bileşenlerinden biri, Devletin, çevreyi, sulak alanları, ormanları, tarih,
kültür ve tabiat varlıklarını koruyup geliştirerek vatandaşların sağlıklı
ve dengeli bir çevrede beden ve ruh sağlığı içinde yaşamalarının
sağlanmasıdır.
Anayasanın 91 inci maddesinde, Anayasanın ikinci
kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar ve kişi
hakları ve ödevlerinin, kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemeyeceği
kuralı getirildiğine göre, sağlıklı ve düzenli kentleşmenin ana
bileşenlerinden biri olan çevrenin, sulak alanların, tarih, kültür ve
tabiat varlıklarının korunmasını esas alan kuralların, KHK ile düzenlenmesi,
Anayasanın 91 inci maddesindeki yasak alan kapsamına girdiğinden, söz
konusu düzenlemeler Anayasanın 91 inci maddesine aykırıdır.
Anayasanın 56 ncı maddesinin birinci fıkrasında,
herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahip olduğu;
ikinci fıkrasında ise, çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve
çevre kirlenmesini önlemenin Devletin ve vatandaşların ödevi olduğu
belirtilmiş;
madde gerekçesinde de,
“Vatandaşın korunmuş çevre şartlarında beden ve ruh
sağlığı içinde yaşamasını sürdürmesini sağlamak Devletin ödevidir.
…
Sanayileşen toplumların son yıllarda
karşılaştıkları önemli sorunlardan biri çevre kirlenmesidir. Sanayileşme ve
bununla gelişen kırsak kesimlerden şehirlere göç, tabiatı kaldıramayacağı
bir yükle karşılaştırmış, sonuçta tabiattaki insan – tabii bitki örtüsü ve
su ilişkilerindeki dengeler bozulmuştur. Flora değişmeye başlamış, tabiat,
sular, topraklar ve hava o derece kirlenmiştir ki, artık bu üç ortamdan
hayat çekilmeye ve insanlar için büyük tehlikeler oluşturmaya başlamıştır.
Eskiden hissedilmeyen fakat son yıllarda hissedilen
çevre kirlenmesi şimdi dengeli ve sağlıklı çevre bilincini yaratmıştır. (…)
Çevreyi koruyan mevzuat kadar eğitim ve Devlet
denetimi de gereklidir.
Çevreyi koruyucu fiili tedbirler ve faaliyetler de
gereklidir. Suların temizlenmesi, atıkların değerlendirilmesi veya
örtülmesi, hava kirliliği için filtreleme, ağaçlandırma ve benzeri
tedbirler böyledir.
Çevre korunmasının bu önemi ve son yıllarda
kazandığı boyutlar, ferde Devlete karşı dengeli ve sağlıklı çevrede yaşama
yolunda bir sosyal hak tanınmasını zorunlu kılmaktadır.
Bu sebeple Devlet hem kirlenmeyi önlemeli hem de
tabii çevrenin korunması ve geliştirilmesi, bu arada ağaçlandırılması için
gereken tedbirleri almalıdır.”
denilmiştir.
1982 Anayasasını yapan kurucu iktidarın ilk defa,
artan nüfus, sanayileşme, kentleşme ve modern tarım teknikleri ile birlikte
ortaya çıkan çevre sorunlarına karşı, dengeli ve sağlıklı çevrede yaşama
hakkına Anayasal sosyal bir hak statüsü kazandırması ve Devlete ve
yurttaşlara, “çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini
önlemek” ödevini yüklemesi ile birlikte, yasakoyucu da Anayasanın öngördüğü
ödevin gereği yasal düzenlemeleri yapmıştır.
Bu bağlamda, 09.08.1983 tarihli ve 2872 sayılı
Çevre Kanununun “Çevrenin korunması” başlıklı 9 uncu maddesinin birinci
fıkrasının;
- (a) bendinde, doğal çevreyi oluşturan biyolojik
çeşitlilik ile bu çeşitliliği barındıran ekosistemin korunmasının esas
olduğu; biyolojik çeşitliliği koruma ve kullanım esaslarının, yerel
yönetimlerin, üniversitelerin, sivil toplum kuruluşlarının ve ilgili diğer
kuruluşların görüşleri alınarak belirleneceği;
- (b) bendinde, ülke fizikî mekânında,
sürdürülebilir kalkınma ilkesi doğrultusunda, koruma-kullanma dengesi gözetilerek
kentsel ve kırsal nüfusun barınma, çalışma, dinlenme, ulaşım gibi
ihtiyaçlarının karşılanması sonucu oluşabilecek çevre kirliliğini önlemek
amacıyla nazım ve uygulama imar plânlarına esas teşkil etmek üzere bölge ve
havza bazında 1/50.000-1/100.000 ölçekli çevre düzeni plânlarının
Bakanlıkça yapılacağı, yaptırılacağı ve onaylanacağı ile bölge ve havza
bazında çevre düzeni plânlarının yapılmasına ilişkin usûl ve esaslar
Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle belirleneceği;
- (c) bendinde, ulusal mevzuat ve taraf olduğumuz
uluslararası sözleşmeler ile koruma altına alınarak koruma statüsü
kazandırılmış alanlar ve ekolojik değeri olan hassas alanların her tür
ölçekteki plânlarda gösterilmesinin zorunlu olduğu ile koruma statüsü
kazandırılmış alanlar ve ekolojik değeri olan alanların, plân kararı
dışında kullanılamayacağı;
- (d) bendinde, ülke ve dünya ölçeğinde ekolojik
önemi olan, çevre kirlenmeleri ve bozulmalarına duyarlı toprak ve su
alanlarını, biyolojik çeşitliliğin, doğal kaynakların ve bunlarla ilgili
kültürel kaynakların gelecek kuşaklara ulaşmasını emniyet altına almak
üzere gerekli düzenlemelerin yapılabilmesi amacıyla, Özel Çevre Koruma
Bölgesi olarak tespit ve ilan etmeye, bu alanlarda uygulanacak koruma ve
kullanma esasları ile plân ve projelerin hangi bakanlıkça hazırlanıp
yürütüleceğini belirlemeye Bakanlar Kurulunun yetkili olduğu;
- (e) bendinde, sulak alanların doğal yapılarının
ve ekolojik dengelerinin korunmasının esas olduğu; sulak alanların
doldurulması ve kurutulması yolu ile arazi kazanılamayacağı; bu hükme
aykırı olarak arazi kazanılması halinde söz konusu alan faaliyet sahibince
eski haline getirileceği;
Hüküm altına alınmıştır.
19.10.1983 tarihli ve 383 sayılı KHK ile de 2872
sayılı Çevre Kanununun 9 uncu maddesinin birinci fıkrasının (d) bendine
göre, Bakanlar Kurulunca “Özel Çevre Koruma Bölgesi” ilan edilen ve
edilecek alanların sahip olduğu çevre değerlerini korumak ve mevcut çevre
sorunlarını gidermek için tüm önlemleri almak, bu alanların koruma ve
kullanma esaslarını belirlemek, imar planlarını yapmak, mevcut her
ölçekteki plan ve plan kararlarını revize etmek ve re’sen onaylamak üzere
Çevre Bakanlığına bağlı tüzel kişiliğe sahip Özel Çevre Koruma Kurumu
Başkanlığı kurulmuştur.
648 sayılı KHK’nin 15 inci maddesiyle 644 sayılı KHK’ye
eklenen ek 1 inci maddesiyle ise, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı
kapatılmakta ve 383 sayılı KHK’nin 10 uncu, 12 nci ve 13 üncü maddelerinde
Başkanlığa verilen görevlerden 10 uncu ve 12 nci maddelerindekilerden bir
kısmı, 648 sayılı KHK’nin 10 uncu maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen 13/A
maddesinde, Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Tabiat Varlıklarını Koruma
Genel Müdürlüğüne verilmektedir.
Anayasanın Devlete yüklediği ödevleri yerine
getirecek teşkilatı istediği biçimde kurma, yasakoyucunun yetkisindedir.
Ancak, söz konusu teşkilatı kurarken, Anayasanın Devlete yüklediği ödevin
önemini ve özelliğini göz önünde bulundurması ve Anayasal görevleri
Anayasanın öngördüğü şekilde yerine getirebilecek teşkilatı kurması, hukuk
devleti olmanın da gereğidir.
Devlet tüzel kişiliğinden ayrı tüzel kişiliğe sahip
özerk kurumlar, yürütme görev ve yetkisinin yatay düzlemde dağıtılarak,
Devlete yüklenen Anayasal görevlerin, güncel siyasal çatışma ve
çekişmelerden bağımsız, tarafsız ve teknik gereklerine uygun bir şekilde
yerine getirilmesi amacıyla kurulmuşlardır.
Piyasaları düzenlemek için kurulan düzenleyici ve
denetleyici özerk kurumların Türkiye’nin gündeminde olmadığı 1980’lerde,
2872 sayılı Çevre Kanununun 9 uncu maddesine göre Bakanlar Kurulu Kararıyla
“Özel Çevre Koruma Bölgesi” ilan edilen yerlerin, çevre değerlerini koruma,
çevre sorunlarını giderme, koruma ve kullanma esaslarını belirleme gibi
teknik görevlerin, Çevre Bakanlığının bir genel müdürlüğüne değil de Çevre
Bakanlığına bağlı ayrı tüzel kişiliğe sahip özerk kurum şeklinde kurulan
“Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı”na verilmesinin nedeni, Anayasada
sosyal bir hak statüsü kazandırılan, “sağlıklı ve dengeli çevrede yaşama
hakkı”nın gereği olan Devletin “çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını
korumak ve kirlenmesini önlemek” ödevinin gereği gibi yerine getirilmesini
sağlamaktır.
Çünkü, çevrenin Anayasanın öngördüğü şekilde
korunması ve geliştirilmesi için, 56 ncı maddenin gerekçesinde de
belirtildiği üzere “Devlet denetimi de gereklidir.” Denetim ise, doğası
gereği bağımsız ve tarafsız bir faaliyettir. Bağımsızlığın ve tarafsızlığın
sağlanmasının yolu da öncelikle teşkilatlanmanın bunu sağlayacak şekilde
yapılandırılmasından geçmektedir.
Bu bağlamda, Çevre Bakanlığına bağlı ayrı tüzel
kişiliğe sahip Özel Çevre Koruma Kurulu Başkanlığının kapatılması ve bu
kurula verilen görevlerin tamamı yerine bir kısmının Çevre ve Şehircilik
Bakanlığının Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğüne verilmesi,
Anayasanın 56 ncı maddesiyle bağdaşmamaktadır.
Öte yandan, tarih, kültür ve tabiat varlıkları ile
sit alanlarının iç içe olması ve çoğu zaman aynı alanda çakışmasına dayalı
bütünlüğü nedeniyle korunması, değerlendirilmesi ve desteklenmesi Anayasada
tek bir maddede düzenlenmiş ve Anayasal görevlere ilişkin tek bir yasa
çıkarılarak bütüncül bir koruma anlayışı benimsenmiştir. Nitekim,
Anayasanın 63 üncü maddesinin birinci fıkrasında, “Devlet, tarih, kültür ve
tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlar, bu amaçla
destekleyici ve teşvik edici tedbirleri alır.” denilirken; taşınır ve
taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının korunmasına ve değerlendirilmesine
ilişkin Devlete yüklenen Anayasal görevler bağlamında, 21.07.1983 tarihli
ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu çıkarılmıştır.
Taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile
sit (doğal, tarihi, arkeolojik ve kentsel) alanları ve ören yerlerinin iç
içeliği ve çoğu zaman aynı alanda çakışmasına dayalı bütünlüğü gerçeği,
2863 sayılı Kanunun “Tanımlar ve Kısaltmalar” başlıklı 3 üncü maddesi ile
10.12.1987 tarih ve 19660 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Korunması
Gerekli Taşınmaz Kültür ve Tabiat
Varlıklarının Tespit ve Tescili Hakkında Yönetmelik’in 3 üncü maddesinde
yapılan tanımlardan da açık bir şekilde anlaşılmaktadır.
648 sayılı KHK’nin 41 inci maddesiyle 2863 sayılı
Kanunda yer alan “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu” ile
“Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu” ibarelerinin sırasıyla
“Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu” ve “Kültür Varlıklarını Koruma
Bölge Kurulu” şeklinde değiştirilip; kültür varlıklarının, tabiat
varlıkları, sit alanları ve ören yerlerinden ayrılarak, 2863 sayılı Kanunda
taşınır ve taşınmaz kültür varlıkları ile kentsel, arkeolojik ve tarihi
sitlere ilişkin görevlerin Kültür ve Turizm Bakanlığı ile koruma kurulları
tarafından yürütülmesi sağlanırken; taşınmaz tabiat varlıkları ile doğal
sit alanlarına ilişkin olarak ise, 2863 sayılı Kanunda yer alan
düzenlemeler de dikkate alınmaksızın, Çevre ve Şehircilik Bakanlığının
Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğünün görevlerinin düzenlendiği
13/A maddesine sıkıştırılması, Anayasanın 63 üncü maddesiyle
bağdaşmamaktadır.
Bu itibarla, 648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin
10 uncu maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen 13/A maddesinin (1) numaralı
fıkrasının (b), (ç), (d) ve (e) bentleri ile (a) bendindeki “… sulak
alanlar …”, (c) bendindeki “… doğal sit alanları, sulak alanlar …”
ibareleri ile “… özel çevre koruma bölgeleri …” ibaresi; (2) numaralı
fıkrasının ilk cümlesindeki “… ile Bakanlıkça tespit edilen doğal sit
alanları, tabiat varlıkları ve bunların koruma alanlarının …” ibaresi ile
ikinci cümlesindeki “… Ancak Bakanlıkça …” ibaresi ve yürürlüğe ilişkin 63
üncü maddesi, Anayasanın 56 ncı ve 63 üncü maddelerine aykırıdır.
2872 sayılı Çevre Kanununun “Çevrenin korunması”
başlıklı 9 uncu maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde, ülke ve dünya
ölçeğinde ekolojik önemi olan, çevre kirlenmeleri ve bozulmalarına duyarlı
toprak ve su alanlarını, biyolojik çeşitliliğin, doğal kaynakların ve
bunlarla ilgili kültürel kaynakların gelecek kuşaklara ulaşmasını emniyet
altına almak üzere gerekli düzenlemelerin yapılabilmesi amacıyla, Özel
Çevre Koruma Bölgesi olarak tespit ve ilan etmeye, Bakanlar Kurulu yetkili
kılınmıştır.
Oysa, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğünün
görevlerinin düzenlendiği 13/A maddesinin (1) numaralı fıkrasının (a)
bendinde “sulak alanların” sınırlarını tescil etmek; (b) bendinde ise,
tabiat varlıkları ve doğal sit alanları ile özel çevre koruma bölgelerinin
tespit, tescil, onay, değişiklik ve ilanına dair usul ve esasları
belirlemek yanında bu alanların sınırlarını tespit ve tescil etmek
görevleri, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğüne verilerek Bakanlar
Kurulu devre dışı bırakılmaktadır.
Bakanlar Kurulunun herhangi bir alanı Özel Çevre
Koruma Bölgesi olarak tespit ve ilanı, o alanın sınırlarının haritalar
üzerinde belirlenmesini ve tescilini de içermektedir. Tabiat Varlıklarını
Koruma Genel Müdürlüğü, sulak alanlar ile özel çevre koruma bölgelerinin
sınırlarını tespit ederek özel kütüğüne kaydedip resmileştirecek yani
tescil edecek ise, o alan sınırları da belirlenmiş bir şekilde resmi olarak
özel çevre koruma bölgesi statüsüne kavuşmuş olacağından, Bakanlar
Kurulunun tespit ve ilan yetkisi fiili ve hukuki olarak sonlandırılmış
demektir. Aksine, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğüne verilen
sulak alanlar ile özel çevre koruma bölgelerinin sınırlarını tespit ve
tescil etme görevleri, Bakanlar Kurulunun o alanı özel çevre koruma bölgesi
olarak tespit ve ilan edebilmesi için idare tarafından yapılması gereken ön
hazırlık işlemleri ise, kurallaştırmanın anlatılmak istendiği şekilde
yazılması gerekir.
Öte yandan, tabiat varlıkları ile sit alanlarının
sınırlarının tespit ve tescili, yönetilmesi ve yönetilmesinin sağlanmasına
ilişkin kurallar, 21.07.1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Kanunu ile bu Kanuna göre hazırlanmış Korunması Gerekli
Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıklarının Tespit ve Tescili Hakkında Yönetmelik’te
düzenlenmiştir.
2863 sayılı Kanunun 7 nci maddesinin birinci
fıkrasında, korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının ve
sit alanlarının tespitinin Kültür ve Turizm Bakanlığının koordinatörlüğünde
ilgili ve faaliyetleri etkilenen kurum ve kuruluşların görüşü alınarak
yapılacağı; üçüncü fıkrasında ise yapılan tespitlere dayalı olarak koruma
bölge kurulu kararı ile tescil olunacağı hüküm altına alınmış ve 10 uncu
maddesinin birinci fıkrasında da taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının
korunmasını sağlamak için gerekli tedbirleri almak, aldırmak ve bunların
her türlü denetimini yapmak veya kamu kurum ve kuruluşları ile belediyeler
ve valiliklere yaptırmak Kültür ve Turizm Bakanlığının yetkisine
verilmiştir.
2863 sayılı Kanunun 7 nci ve 10 uncu maddeleri
halen yürürlükte ve değiştirilmemiş iken; 644 sayılı KHK’ye eklenen 13/A
maddesinin (1) numaralı fıkrasının (b) bendi ile tabiat varlıkları ve doğal
sit alanlarının tespit, tescil, onay, değişiklik ve ilanına dair usul ve
esasları belirlemek ve bu alanların sınırlarını tespit ve tescil etmek,
yönetmek ve yönetilmesini sağlamak görevleri, Çevre ve Şehircilik
Bakanlığının Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğüne verilmesi
Anayasanın 2 nci maddesindeki hukuk devleti ilkesiyle bağdaşmamaktadır.
2863 sayılı Kanunun birinci fıkrasının (a)
bendinin;
- (8) numaralı alt bendinde, koruma amaçlı imar
planı, “bu Kanun uyarınca belirlenen sit alanlarında, alanın
etkileşim-geçiş sahasını da göz önünde bulundurarak, kültür ve tabiat
varlıklarının sürdürülebilirlik ilkesi doğrultusunda korunması amacıyla
arkeolojik, tarihi, doğal, mimarî, demografik, kültürel, sosyo-ekonomik,
mülkiyet ve yapılaşma verilerini içeren alan araştırmasına dayalı olarak;
hali hazır haritalar üzerine, koruma alanı içinde yaşayan hane halkları ve
faaliyet gösteren iş yerlerinin sosyal ve ekonomik yapılarını iyileştiren,
istihdam ve katma değer yaratan stratejileri, koruma esasları ve kullanma
şartları ile yapılaşma sınırlamalarını, sağlıklaştırma, yenileme alan ve
projelerini, uygulama etap ve programlarını, açık alan sistemini, yaya
dolaşımı ve taşıt ulaşımını, alt yapı tesislerinin tasarım esasları,
yoğunluklar ve parsel tasarımlarını, yerel sahiplilik, uygulamanın
finansmanı ilkeleri uyarınca katılımcı alan yönetimi modellerini de içerecek
şekilde hazırlanan, hedefler, araçlar, stratejiler ile plânlama kararları,
tutumları, plân notları ve açıklama raporu ile bir bütün olan nazım ve
uygulama imar plânlarının gerektirdiği ölçekteki plânlardır.”;
- (9) numaralı alt bendinde çevre düzenleme
projesi, “ören yerlerinin arkeolojik potansiyelini koruyacak şekilde,
denetimli olarak ziyarete açmak, tanıtımını sağlamak, mevcut kullanım ve
dolaşımdan kaynaklanan sorunlarını çözmek, alanın ihtiyaçlarını çağdaş,
teknolojik gelişmelerin gerektirdiği donatılarla gidermek amacıyla her ören
yerinin kendi özellikleri göz önüne alınarak hazırlanacak 1/500, 1/200 ve
1/100 ölçekli düzenleme projeleridir.”;
- (10) numaralı alt bendinde yönetim alanı, “sit
alanları, ören yerleri ve etkileşim sahalarının doğal bütünlüğü içerisinde
etkin bir şekilde korunması, yaşatılması, değerlendirilmesi, belli bir
vizyon ve tema etrafında geliştirilmesi, toplumun kültürel ve eğitsel
ihtiyaçlarıyla buluşturulması amacıyla, plânlama ve koruma konusunda
yetkili merkezî ve yerel idareler ile sivil toplum kuruluşları arasında
eşgüdümü sağlamak için oluşturulan ve sınırları ilgili idarelerin görüşleri
alınarak Bakanlıkça belirlenen yerlerdir.”;
- (11) numaralı alt bendinde yönetim plânı, “yönetim alanının korunmasını, yaşatılmasını,
değerlendirilmesini sağlamak amacıyla, işletme projesini, kazı plânı ve
çevre düzenleme projesi veya koruma amaçlı imar plânını dikkate alarak
oluşturulan koruma ve gelişim projesinin, yıllık ve beş yıllık uygulama
etaplarını ve bütçesini de gösteren, her beş yılda bir gözden geçirilen
plânlardır.”;
Şeklinde açıklanmış;
8 inci maddesinin birinci fıkrasında, 7 nci maddeye
göre tescil edilen korunması gerekli kültür ve tabiat varlıklarının korunma
alanlarının tesbiti ve bu alanlar içinde inşaat ve tesisat yapılıp
yapılamayacağı konusunda karar alma yetkisinin Koruma Kurullarına ait
olduğu; Koruma Kurullarının kararına karşı 61 inci maddenin ikinci
fıkrasına göre itiraz edilebileceği hüküm altına alınmış;
Koruma Kurullarının Görev, Yetki ve Çalışma Şekli
başlıklı 57 nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde, Kültür ve
Turizm Bakanlığınca tespit edilen veya ettirilen korunması gerekli kültür
ve tabiat varlıklarının tescilini yapmak; (c) bendinde, sit alanlarının
tescilinden itibaren üç ay içinde geçiş dönemi yapı şartlarını belirlemek;
(d) bendinde, koruma amaçlı imar planları ile bunların her türlü
değişikliklerini inceleyip karar almak; (e) bendinde, korunması gerekli
taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının koruma alanlarının tespitini
yapmak, görev ve yetkileri Koruma Kurullarına verilmiştir.
Söz konusu yasal düzenlemeler yürürlükte ve
değiştirilmemiş iken; 644 sayılı KHK’ye eklenen 13/A maddesinin (1)
numaralı fıkrasının (c) bendinde “doğal sit alanları”nın kullanma ve
yapılaşmaya yönelik ilke kararlarını belirlemek ve her tür ve ölçekte çevre
düzeni, nazım ve uygulama imar planlarını yapmak, yaptırmak, değiştirmek,
uygulamak veya uygulanmasını sağlamak; (ç) bendinde, tabiat varlıkları,
doğal, tarihi, arkeolojik ve kentsel sitler ile koruma statüsü bulunan
diğer alanların çakıştığı yerlerde koruma ve kullanma esaslarını ilgili
bakanlıkların görüşünü alarak belirlemek ve bu alanların kısmen veya
tamamen hangi idarelerce yönetileceğine karar vermek, her tür ve ölçekteki
çevre düzeni, nazım ve uygulama imar planlarını yapmak, yaptırmak ve
onaylamak; (d) bendinde, orman alanları dışında yer alan korunması gerekli
taşınmaz tabiat varlıkları, koruma alanları ve doğal sit alanlarının Bakanlıkça
belirlenen ilke kararlarına, onaylanan planlara uygun olarak kullanılmak
üzere tahsisini gerçekleştirmek, uygulamaların tahsis şartlarına uygun
olarak gerçekleşmesini izlemek ve denetlemek; (e) bendinde, tabiat
varlıkları ve doğal sit alanları ile özel çevre koruma bölgelerine ilişkin
olarak, hâlihazır haritaları aldırmak, gerekli görülen projeleri yapmak,
yaptırmak ve onaylamak, her türlü araştırma ve inceleme yapmak, yaptırmak,
izlemek, eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları yürütmek, kullanım yasağı
getirilen alanların kamulaştırma veya benzer yollarla kamunun eline geçirilmesini
sağlamak, kontrol ve denetim yapmak, gerekli görülen alanların korunması ve
kirliliğin önlenmesi amacıyla yatırım yapmak veya ilgili idarelerin yatırım
projelerini desteklemek, bu alan ve bölgelerde Devletin hüküm ve tasarrufu
altındaki yerlere ilişkin her türlü tasarrufta bulunmak, işletmek,
işlettirmek ve kullanım izinlerini vermek, korunan alanlara ilişkin insan
ve finansman kaynağı sağlamak görev ve yetkileri Çevre ve şehircilik
Bakanlığının Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğüne verilmekte;
(2) numaralı fıkrasında ise, orman ve orman
rejimine tabi olmayan yerlerde Orman ve Su İşleri Bakanlığınca tespit
edilen veya ettirilen tabiat parkları, tabiat anıtları, tabiatı koruma
alanları, sulak alanlar ve benzeri diğer koruma alanları ile Bakanlıkça
tespit edilen doğal sit alanları, tabiat varlıkları ve bunların koruma
alanlarının tescil ve ilanının Bakanın onayı ile yapılacağı; ancak
Bakanlıkça yapı yasağı önerilen tabiat varlıkları ve doğal sit alanları
dahil orman rejimine tabi olmayan bütün koruma alanlarının Bakanlar Kurulu
kararı ile tescil ve ilan edileceği hükmü getirilmektedir.
Anayasanın 2 nci
maddesinde belirtilen hukuk devletinin unsurlarından biri de, vatandaşlara
hukuk güvenliği sağlamasıdır. Hukuk güvenliği, kurallarda “belirlilik” ve
öngörülebilirlik gerektirir. Kurallarda belirlilik, yönetimin görev ve
yetkilerinin, çelişkili, tutarsız, görev ve yetki çatışmasına yol açacak
nitelikte olmamasını, sınırının açıkça gösterilmesini ve herkesin
anlayacağı açıklıkta kurallaştırılmasını gerektirir. Hukuk devletinde yargı
denetiminin sağlanabilmesi için yönetimin görev ve yetkilerinin sınırının
yasalarda açıkça gösterilmesi bir zorunluluktur.
Oysa, 2863 sayılı Kanunda
korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile tarihi, arkeolojik,
doğal ve kentsel sitlere ve ören yerlerine ilişkin kurallar yürürlükte ve
değiştirilmeden, iptali istenen düzenlemelerin yasalaştırılarak hukuk
sistemine girmesi, hukuksal çelişki, tutarsızlık ve yetki çatışmalarına yol
açarak hukuki belirsizlik yarattığı ve “belirlilik” özelliği taşımadığı
için yasama yetkisinin amacına uygun biçimde kullanılmasına elverişli
olmadığı gibi, hukuk devleti ilkesi ile de bağdaşmamaktadır.
Maddenin (ç) bendinde,
tabiat varlıkları, doğal, tarihi, arkeolojik ve kentsel sitler ile koruma
statüsü bulunan diğer alanların çakıştığı yerlerde koruma ve kullanma
esaslarını ilgili bakanlıkların görüşünü alarak belirlemek ve bu alanların
kısmen veya tamamen hangi idarelerce yönetileceğine karar vermek, her tür
ve ölçekteki çevre düzeni, nazım ve uygulama imar planlarını yapmak,
yaptırmak ve onaylamak görevlerinin Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Tabiat
Varlıkları Genel Müdürlüğüne verilmesi anlaşılabilir olmanın uzağındadır.
2863 sayılı Kanunda,
tabiat varlıkları, doğal, tarihi, arkeolojik ve kentsel sitler ile koruma
statüsü bulunan diğer alanların çakıştığı yerlerde koruma ve kullanma
esasları belirlenmiştir ve bu alanların Kültür ve Turizm Bakanlığınca
yönetileceği hüküm altına alınmıştır. 2863 sayılı Kanun yürürlükte
değilmişçesine, “bu alanların kısmen veya tamamen hangi idarelerce
yönetileceğine karar vermek” yetkisinin Çevre ve Şehircilik Bakanlığının
Tabiat Varlıkları Genel Müdürlüğüne verilmesi, Kültür ve Turizm Bakanlığını
söz konusu genel müdürlüğün şube müdürlüğü konumuna indirgemekte ve söz
konusu genel müdürlüğü yasama organının üzerine çıkarmaktadır.
İdarenin kanuniliği
ilkesi, idarenin görev ve yetkilerinin kanunla düzenlenmesini gerektirir.
Hiçbir ölçü getirilmeden, korunması gereken hangi alanların hangi
durumlarda hangi idarelerce yönetileceğinin esas ve usulleri ile ilkeleri
belirlenmeden, Tabiat Varlıkları Genel Müdürlüğüne, tabiat varlıkları,
doğal, tarihi, arkeolojik ve kentsel sitler ile koruma statüsü bulunan
diğer alanların çakıştığı yerlerde bu alanların kısmen veya tamamen hangi
idarelerce yönetileceğine karar vermek yetkisinin tanınması, idarenin
kanuniliği ilkesiyle bağdaşmadığı gibi, yasama yetkisinin idareye devri
anlamına da gelmektedir. Bu itibarla söz konusu düzenleme, Anayasanın 7
nci, 87 nci ve 123 ncü maddelerine aykırıdır.
Öte yandan, Anayasa
Mahkemesinin E.1985/1, K.1986/4 sayılı Kararında, “Yasa koyucuya verilen
düzenleme yetkisi, hiçbir şekilde kamu yararını ortadan kaldıracak veya
engelleyecek... biçimde kullanılamaz” denilmektedir.
Anayasa Mahkemesi
kararında vurgulandığı üzere, hukuk devletinin vazgeçilmez öğeleri içinde
yer alan yasaların kamu yararına dayanması ilkesiyle bütün kamusal
girişimlerin temelinde bulunması doğal olan kamu yararı düşüncesinin
yasalara egemen olması ve özellikle bir ülkenin en önemli doğal, tarihsel
ve kültürel kaynaklarından olan ve Anayasal güvence altında bulunan
çevrenin, sulak alanların, kültür ve tabiat varlıkları ile doğal, tarihi,
arkeolojik ve kentsel sitlerin Anayasanın öngördüğü şekilde korunup,
değerlendirilerek gelecek kuşaklara aktarılması için yasa koyucunun bu
esası gözardı etmemesi ve yasalara bunu en iyi şekilde yansıtması
zorunludur.
Yasama erkinin kamu
yararı amacına yönelik olarak kullanılmaması halinde yasama yetkisinin
saptırılması olayı ortaya çıkar. Anayasada belirtilen amacı ya da kamu
yararını gerçekleştirmek için kanunla yapılacak olan düzenleme, kanun
koyucunun yapacağı tercihlere göre şekillenecektir; yani kanun koyucu,
Anayasada belirtilen amacı veya kamu yararını gerçekleştirmek için getireceği
çözümü seçmekte serbesttir. Burada takdir yetkisi kanun koyucuya aittir.
Fakat kanun koyucunun,
Anayasanın gösterdiği amacın veya kamu yararının dışında kişisel, siyasal
ya da saklı amaç güttüğü; bir başka amaca ulaşmak için bir konuyu kanunla
düzenlediği durumlarda, ‘yetki saptırması’ adı verilen durum ortaya çıkar
ve bu durum, kuşkusuz, Anayasa Mahkemesi’nin denetim alanına girer. Anayasa
Mahkemesi, denetlediği kanunun kamuya yararlı olup olmadığını değil; fakat,
gerçekten kamu yararını gerçekleştirmek için yapılıp yapılmadığını
denetleyebilir.
Üzülerek belirtmek
gerekir ki, 2863 sayılı Yasada yer alan düzenlemelerde kullanılan dil,
üslup, anlatım ve ifadeler ile kurulan sistemler, korunması gerekli
taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile sit alanlarını, Anayasanın öngördüğü
şekilde korumaya, değerlendirmeye ve gelecek kuşaklara aktarmaya yönelik
sofistike bir zihniyetin; 648 sayılı KHK’dekilerin ise tabiat varlıkları
ile sit alanlarını koruyup, değerlendirerek gelecek kuşaklara aktarmak
yerine, imara açarak pazarlamaya yönelik müflis tüccar zihniyetinin eseri
olduğu yukarıda yer verilen yasa maddelerini okuyan herkesin anlayabileceği
açıklıktadır.
Kanun koyucu, takdirine
bırakılmış konularda, düzenleme yetkisini kullanırken, kuşkusuz, Anayasa
kuralları ile kamu yararının ve kamu düzeninin gereklerine ve hukukun genel
ilkelerine de bağlı kalmak durumundadır. (E.1980/1, K.1980/25,
K.t.29.04.1980; E.1963/124, K.1963/243, K.t.11.10.1963 sayılı Anayasa
Mahkemesi Kararları) Bu durum, Anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığı
ilkesinin gereğidir. Ancak, Anayasanın takdirine bırakmadığı emredici
kuralları için ise, Anayasanın 2 nci maddesi ile birlikte 56 ncı ve 63 üncü
maddelerinin gerektirdiği Anayasal bir zorunluluktur.
Yukarıda açıklandığı
üzere, 648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 10 uncu maddesiyle 644 sayılı
KHK’ye eklenen 13/A maddesinin (1) numaralı fıkrasının (b), (ç), (d) ve (e)
bentleri ile (a) bendindeki “… sulak alanlar …”, (c) bendindeki “… doğal
sit alanları, sulak alanlar …” ibareleri ile “… özel çevre koruma bölgeleri
…” ibaresi; (2) numaralı fıkrasının ilk cümlesindeki “… ile Bakanlıkça
tespit edilen doğal sit alanları, tabiat varlıkları ve bunların koruma
alanlarının …” ibaresi ile ikinci cümlesindeki “… Ancak Bakanlıkça …”
ibaresi ve yürürlüğe ilişkin 63 üncü maddesi, Anayasanın 2 nci, 7 nci, 56
ncı ve 63 üncü, 87 nci ve 123 ncü maddelerine aykırı olduğundan iptali
gerekir.
5) 648 Sayılı Kanun
Hükmünde Kararnamenin 12 nci Maddesi ile 644 Sayılı KHK’nin 25 inci
Maddesine Eklenen (2) Numaralı Fıkrası ile 32 nci Maddesiyle 29.06.2011
Tarihli ve 645 Sayılı KHK’nin 19 uncu Maddesine Eklenen (2) Numaralı
Fıkrasının Anayasaya Aykırılığı
…
648 sayılı Kanun Hükmünde
Kararnamenin 12 nci maddesi ile 644 sayılı KHK’nin 25 inci maddesine
eklenen (2) numaralı fıkrası ile 32 nci maddesiyle 29.06.2011 tarihli ve
645 sayılı KHK’nin 19 uncu maddesine eklenen (2) numaralı fıkrasında,
Bakanlık Müşavirlerinin, Bakanın uygun göreceği merkez veya taşra
teşkilatına ait birimlerde çalıştırılabileceği hükmü getirilmektedir.
Bayındırlık ve İskan
Bakanlığının Bayındırlık İl Müdürü ve üstü kadrolarında görev yapanlar, 644
sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında
KHK’nin geçici 3 üncü maddesiyle görevlerinden alınarak halen bulundukları
kadro derecesiyle Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Bakanlık Müşaviri
kadrolarına; Çevre ve Orman Bakanlığının Çevre ve Orman İl Müdürü ve üstü
kadrolarında görev yapanlar ise, 645 sayılı Orman ve Su İşleri Bakanlığının
Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK’nin geçici 3 üncü maddesiyle
görevlerinden alınarak halen bulundukları kadro derecesiyle Orman ve Su
İşleri Bakanlığının Bakanlık Müşaviri kadrolarına atanmışlar; CHP ise söz
konusu yasayla görevden almaların iptali ve yürürlüğünün durdurulması
istemiyle Anayasa Mahkemesine dava açmıştı.
657 sayılı Devlet
Memurları Kanununun kariyer ve liyakat ilkelerine ve atanmalarındaki usule
göre Bayındırlık ve İskan Bakanlığı ile Çevre ve Orman Bakanlığının il
müdürü ve üzeri daire başkan yardımcısı, daire başkanı, genel müdür yardımcısı,
genel müdür, müsteşar yardımcısı, müsteşar gibi hiyerarşik kadro görev
unvanlarına atanan kamu görevlilerinin atanmalarındaki usulün aksine
tamamının Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile bir günde görevlerinden alınarak
ihdas edilen Bakanlık Müşavirliği kadrolarına atanmalarındaki hukuksuzluğa
ek olarak şimdi de Bakanın uygun göreceği merkez veya taşra teşkilatına ait
birimlerde çalıştırılabileceği hükmünün getirilmesi, yürütme organının
haksızlık, hukuksuzluk ve adaletsizlikte sınır tanımadığını ortaya
koymaktadır.
3046 sayılı Bakanlıkların
Kuruluş ve Görev esasları Hakkında Kanunun 27 nci maddesinde,
bakanlıklarda, özel önem ve öncelik taşıyan konularda bakanlık makamına
yardımcı olmak üzere özel yeteneği olanlardan bakanlık müşaviri atanabileceği
ve bakanlık müşavirlerinin bakanlık makamına bağlı olduğu hükmüne yer
verilmiş ve aynı hüküm 644 sayılı KHK’nin 25 inci ve 645 sayılı KHK’nin 19
uncu maddesinde benzer ifadelerle yer almıştır.
Söz konusu bakanlıklarda
il müdürü ve üstü görev yapan kamu görevlileri hukuka aykırı olarak da olsa
Bakanlık Müşavirliği kadrolarına atanmışlardır. 3046 sayılı Kanun ile 644
ve 645 sayılı KHK’lerde Bakanlık Müşavirlerinin, bakanlık makamına yardımcı
olmak üzere bakanlık makamına bağlı çalışacağı hüküm altına alınmıştır.
657 sayılı Kanunda ise,
memuriyet kadroları; kadro unvanı, görev unvanı, hizmet sınıfı ve mesleki
kariyerlerine göre sınıflandırılmış; 33 üncü maddesinde kadrosuz memur
çalıştırılamayacağı; 39 uncu maddesinde, 657 sayılı Kanuna tabi kurumlarda
sınıflar dışında memurluk kadroları ihdas edilemeyeceği; 45 inci maddesinde
ise hiçbir memurun sınıfının dışında ve sınıfının içindeki derecesinin
altında bir derecenin görevinde çalıştırılamayacağı kurallarına yer
verilmiştir.
Hukuksuz bir biçimde,
Bakanlık Müşavirliği kadrolarına atanmış bulunanların, Bakanlığın merkez ve
taşra teşkilatındaki hizmet sınıfları ile meslek kariyerlerinden unvanlı
veya unvansız hangi kadrolara ait hangi görevleri yürüteceği de
belirtilmeden, Bakanın uygun göreceği gibi sınırsız bir yetki kapsamında,
Bakanın uygun göreceği birimlerde çalıştırılabileceği gibi belirsiz bir
görevlendirmeye tabi tutulmaları, Anayasa ve İdare Hukukunun genel ilkeleri
bir yana mantıkla da bağdaşmamaktadır.
Bakana tanınan söz konusu
yetki bağlamında Bayındırlık Bakanlığı Müsteşarı iken, 644 sayılı KHK ile
Bakanlık Müşavirliğine atanan mühendis kariyerli kamu görevlisi, örneğin,
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Manisa İl Müdürlüğünün kontrolünde yapılan
Salihli İlçesi Çaypınar Köyü sağlık ocağı inşaatının kontrol teşkilatında
çalıştırılabilecektir.
Yasa koyucu, Anayasanın 128 inci maddesi uyarınca,
memurların ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve
yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük
işlerini kanunla düzenlerken, Anayasanın 11 inci maddesi gereğince,
Anayasanın diğer hükümlerine de uygun hareket etmek zorundadır.
Böyle bir düzenlemede Anayasanın gözetilmesi
gereken hükümlerinden birisi de, 2 nci maddesi ve bu maddede yer alan hukuk
devleti ilkesidir.
Anayasanın 2 nci maddesinde Türkiye Cumhuriyeti’nin
sosyal bir hukuk devleti olduğu belirtilmiştir. Hukuk devleti, insan
haklarına dayanan, bu hak ve özgürlükleri koruyup güçlendiren, eylem ve
işlemleri hukuka uygun olan, her alanda adaletli bir hukuk düzeni kurup
bunu geliştirerek sürdüren, Anayasaya aykırı durum ve tutumlardan kaçınan,
hukuku tüm devlet organlarına egemen kılan devlettir.
Sosyal hukuk devleti, toplum ve çalışma yaşamında
adalete ve eşitliğe dayalı bir hukuk düzeni kurmak; kazanılmış hakları
korumak durumundadır. Hukukta
kazanılmış hakların korunması, hukuki güvenliğin kanıtı, uygunluğun
ölçüsüdür.
Hukuk devletinin temel unsurları arasında
“kazanılmış haklara saygı” yer almaktadır. Bu nedenle 128 inci maddenin
ikinci fıkrası uyarınca yapılacak tüm düzenlemelerin, memurların ve kamu
görevlilerinin kazanılmış haklarını koruması gerekir. Aksine düzenleme,
Anayasanın 2 nci maddesindeki hukuk devleti ilkesiyle bağdaşmaz.
Yukarıda açıklanan
gerekçelerle, 648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 12 nci maddesi ile 644
sayılı KHK’nin 25 inci maddesine eklenen (2) numaralı fıkrası ile 32 nci
maddesiyle 29.06.2011 tarihli ve 645 sayılı KHK’nin 19 uncu maddesine
eklenen (2) numaralı fıkrası, Anayasanın 2 nci ve 11 inci maddelerine
aykırı olduğundan iptali gerekir.
6) 648 Sayılı Kanun
Hükmünde Kararnamenin 15 inci Maddesiyle 644 Sayılı KHK’ye Eklenen Ek 1
inci Maddesi ile 19 uncu, 20 nci ve 63 üncü Maddelerinin Anayasaya
Aykırılığı
…
648 sayılı Kanun Hükmünde
Kararnamenin 15 inci maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen ek 1 inci maddesinin
(1) numaralı fıkrası ile 383 sayılı KHK ile kurulan Özel Çevre Koruma
Kurumu Başkanlığı kapatılmakta; (2) numaralı fıkrası ile 383 sayılı KHK’de
belirtilen iş ve işlemlerin, Bakan tarafından uygun görülen Çevre ve
Şehircilik Bakanlığının birimlerince yürütüleceği; (3) numaralı fıkrası
ile, kapatılan Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığına ait her türlü taşınır,
taşıt, araç, gereç ve malzeme ile borç ve alacak, hak ve yükümlülük, her
türlü kayıt ve dokümanın hiçbir işleme gerek kalmaksızın Çevre ve
Şehircilik Bakanlığına devredilmiş sayılacağı; mülkiyeti Hazineye ait veya
devletin hüküm ve tasarrufundaki, taşınmazlardan Özel Çevre Koruma Kurumu
Başkanlığına tahsis edilmiş olanların hiçbir işleme gerek kalmaksızın tahsis
amacında kullanılmak üzere Bakanlığa devredilmiş sayılacağı; (4) numaralı
fıkrasında, kapatılan Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığının
harcamalarının, 6091 sayılı 2011 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanununa
istinaden Maliye Bakanlığınca yeni bir düzenleme yapılıncaya kadar, Özel
Çevre Koruma Kurumu Başkanlığının 2011 yılı bütçesinde yer alan
ödeneklerden karşılanacağı; (5) numaralı fıkrasında, Özel Çevre Koruma
Kurumu Başkanlığında Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanı, Başkan Yardımcısı,
I. Hukuk Müşaviri ve Daire Başkanı kadrosunda bulunanların, ekli (3) sayılı
liste ile ihdas edilen Bakanlık Müşaviri kadrolarına, Özel Çevre Koruma
Müdürü ve Özel Çevre Koruma Müdür Yardımcısı kadrolarında bulunanların,
bulundukları illerdeki Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünün şube müdürü
kadrolarına halen bulundukları kadro dereceleriyle atanmış sayılacakları;
geçici 3 üncü maddenin beşinci fıkrası hükümleri bunlar hakkında da
uygulanacağı; bu madde uyarınca ihdas edilen Bakanlık Müşaviri
kadrolarının, herhangi bir sebeple boşalması halinde hiçbir işleme gerek
kalmaksızın iptal edilmiş sayılacağı; bunlar dışında kalan personelin,
hiçbir işleme gerek kalmaksızın kadro ve pozisyonlarıyla birlikte Çevre ve
Şehircilik Bakanlığına devredildiği; devredilen personele ait kadroların, başka
bir işleme gerek kalmaksızın devir tarihi itibarıyla ihdas edilerek 190
sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Çevre ve Şehircilik Bakanlığına ait bölümüne
eklenmiş ve devredilen sözleşmeli pozisyonların aynı Bakanlığa vize edilmiş
sayılacağı;
19 uncu maddesinde, 5018
sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununun eki (II) sayılı cetvelin “B)
Özel Bütçeli Diğer İdareler” bölümünde yer alan “31) Özel Çevre Koruma
Kurumu Başkanlığı” sırasının yürürlükten kaldırıldığı;
20 nci maddesinde, 375
sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin ek 3 üncü maddesinin birinci fıkrasında
yer alan “Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı,” ve sekizinci fıkrasında yer
alan “Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,” ibarelerinin yürürlükten
kaldırıldığı;
63 üncü maddesinde ise
648 sayılı KHK’nin yayımı tarihinde yürürlüğe gireceği;
Hüküm altına alınmıştır.
Anayasanın 56 ncı
maddesinin birinci fıkrasında, herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede
yaşama hakkına sahip olduğu; ikinci fıkrasında ise, çevreyi geliştirmek,
çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemenin Devletin ve
vatandaşların ödevi olduğu belirtilmiş;
madde gerekçesinde de,
“Vatandaşın korunmuş
çevre şartlarında beden ve ruh sağlığı içinde yaşamasını sürdürmesini
sağlamak Devletin ödevidir.
…
Çevreyi koruyan mevzuat
kadar eğitim ve Devlet denetimi de gereklidir.
…
Çevre korunmasının bu
önemi ve son yıllarda kazandığı boyutlar, ferde Devlete karşı dengeli ve
sağlıklı çevrede yaşama yolunda bir sosyal hak tanınmasını zorunlu
kılmaktadır.
Bu sebeple Devlet hem
kirlenmeyi önlemeli hem de tabii çevrenin korunması ve geliştirilmesi, bu
arada ağaçlandırılması için gereken tedbirleri almalıdır.”
denilmiştir.
1982 Anayasasını yapan
kurucu iktidarın ilk defa, artan nüfus, sanayileşme, kentleşme ve modern tarım
teknikleri ile birlikte ortaya çıkan çevre sorunlarına karşı, dengeli ve
sağlıklı çevrede yaşama hakkına Anayasal sosyal bir hak statüsü
kazandırması ve Devlete ve yurttaşlara, “çevreyi geliştirmek, çevre
sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek” ödevini yüklemesi ile
birlikte, yasakoyucu da Anayasanın öngördüğü ödevin gereği yasal
düzenlemeleri yapmıştır.
Bu bağlamda, 09.08.1983
tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu çıkarılmış; 19.10.1983 tarihli ve 383
sayılı KHK ile de 2872
sayılı Çevre Kanununun 9 uncu maddesinin birinci fıkrasının (d) bendine
göre, Bakanlar Kurulunca “Özel Çevre Koruma Bölgesi” ilan edilen ve
edilecek alanların sahip olduğu çevre değerlerini korumak ve mevcut çevre
sorunlarını gidermek için tüm önlemleri almak, bu alanların koruma ve
kullanma esaslarını belirlemek, imar planlarını yapmak, mevcut her
ölçekteki plan ve plan kararlarını revize etmek ve re’sen onaylamak üzere
Çevre Bakanlığına bağlı tüzel kişiliğe sahip Özel Çevre Koruma Kurumu
Başkanlığı kurulmuştur.
648 sayılı KHK’nin 15
inci maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen ek 1 inci maddesiyle ise, Özel
Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı kapatılmakta ve 383 sayılı KHK’nin 10 uncu,
12 nci ve 13 üncü maddelerinde Başkanlığa verilen görevlerden 10 uncu ve 12
nci maddelerindekilerden bir kısmı, 648 sayılı KHK’nin 10 uncu maddesiyle
644 sayılı KHK’ye eklenen 13/A maddesinde, Çevre ve Şehircilik Bakanlığının
Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğüne verilmektedir.
Kaynağını Anayasadan alan
ve düzenledikleri alana ilişkin temel kanun niteliğinde olan 2872 sayılı
Çevre Kanunu ile 383 sayılı Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı Kurulmasına
Dair KHK, 6223 sayılı Yetki Yasasının kapsamında değildir. Bakanlar
Kurulunun kendisine verilen yetki içinde bulunmayan alanlarda, KHK ile
düzenleme yapması, Anayasanın 91 inci maddesine aykırıdır.
Öte yandan, Anayasanın 23
üncü maddesinde, Devlete sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirme
görevi verilmiş; 56 ncı maddesinde, herkesin sağlıklı ve dengeli bir
çevrede yaşama hakkından söz edilerek çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını
korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devlete ve vatandaşlara ödev olarak
yüklenmiş; 57 nci maddesinde, Devletin şehirlerin özelliklerini ve çevre
şartlarını gözeten bir planlama çerçevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak
önlemleri alacağı belirtilmiş; 63 üncü maddesinde ise, Devletin tarih,
kültür ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlayacağı
kuralına yer verilmiştir.
Sağlıklı ve düzenli
kentleşmenin ana bileşenlerinden biri, Devletin, çevreyi, sulak alanları,
ormanları, tarih, kültür ve tabiat varlıklarını koruyup geliştirerek
vatandaşların sağlıklı ve dengeli bir çevrede beden ve ruh sağlığı içinde
yaşamalarının sağlanmasıdır.
Anayasanın 91 inci
maddesinde, Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer
alan temel haklar ve kişi hakları ve ödevlerinin, kanun hükmünde
kararnamelerle düzenlenemeyeceği kuralı getirildiğine göre, sağlıklı ve
düzenli kentleşmenin ana bileşenlerinden biri olan çevrenin, sulak
alanların, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunmasını esas alan
kuralların, KHK ile düzenlenmesi, Anayasanın 91 inci maddesindeki yasak
alan kapsamına girdiğinden, iptali istenen söz konusu düzenlemeler
Anayasanın 91 inci maddesine bu açıdan da aykırılık oluşturmaktadır.
Anayasanın Devlete
yüklediği ödevleri yerine getirecek teşkilatı istediği biçimde kurma,
yasakoyucunun yetkisindedir. Ancak, söz konusu teşkilatı kurarken,
Anayasanın Devlete yüklediği ödevin önemini ve özelliğini göz önünde
bulundurması ve Anayasal görevleri Anayasanın öngördüğü şekilde yerine
getirebilecek teşkilatı kurması, hukuk devleti olmanın da gereğidir.
Devlet tüzel kişiliğinden
ayrı tüzel kişiliğe sahip özerk kurumlar, yürütme görev ve yetkisinin yatay
düzlemde dağıtılarak, Devlete yüklenen Anayasal görevlerin, güncel siyasal
çatışma ve çekişmelerden bağımsız, tarafsız ve teknik gereklerine uygun bir
şekilde yerine getirilmesi amacıyla kurulmuşlardır.
Piyasaları düzenlemek
için kurulan düzenleyici ve denetleyici özerk kurumların Türkiye’nin
gündeminde olmadığı 1980’lerde, 2872 sayılı Çevre Kanununun 9 uncu
maddesine göre Bakanlar Kurulu Kararıyla “Özel Çevre Koruma Bölgesi” ilan
edilen yerlerin, çevre değerlerini koruma, çevre sorunlarını giderme,
koruma ve kullanma esaslarını belirleme gibi teknik görevlerin, Çevre
Bakanlığının bir genel müdürlüğüne değil de Çevre Bakanlığına bağlı ayrı
tüzel kişiliğe sahip özerk kurum şeklinde kurulan “Özel Çevre Koruma Kurumu
Başkanlığı”na verilmesinin nedeni, Anayasada sosyal bir hak statüsü
kazandırılan, “sağlıklı ve dengeli çevrede yaşama hakkı”nın gereği olan
Devletin “çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve kirlenmesini
önlemek” ödevinin gereği gibi yerine getirilmesini sağlamaktır.
Çünkü, çevrenin
Anayasanın öngördüğü şekilde korunması ve geliştirilmesi için, 56 ncı
maddenin gerekçesinde de belirtildiği üzere “Devlet denetimi de
gereklidir.” Denetim ise, doğası gereği bağımsız ve tarafsız bir
faaliyettir. Bağımsızlığın ve tarafsızlığın sağlanmasının yolu da öncelikle
teşkilatlanmanın bunu sağlayacak şekilde yapılandırılmasından geçmektedir.
Bu bağlamda, Çevre
Bakanlığına bağlı ayrı tüzel kişiliğe sahip Özel Çevre Koruma Kurulu
Başkanlığının kapatılması ve bu kurula verilen görevlerin tamamı yerine bir
kısmının Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Tabiat Varlıklarını Koruma Genel
Müdürlüğüne verilmesi, Anayasanın 56 ncı maddesiyle bağdaşmamaktadır.
Anayasanın 2 nci
maddesinde Türkiye Cumhuriyeti’nin sosyal bir hukuk devleti olduğu
belirtilmiştir. Hukuk devleti, insan haklarına dayanan, bu hak ve
özgürlükleri koruyup güçlendiren, eylem ve işlemleri hukuka uygun olan, her
alanda adaletli bir hukuk düzeni kurup bunu geliştirerek sürdüren,
Anayasaya aykırı durum ve tutumlardan kaçınan, hukuku tüm devlet
organlarına egemen kılan devlettir.
Öte yandan, Anayasa
Mahkemesinin E.1985/1, K.1986/4 sayılı Kararında, “Yasa koyucuya verilen
düzenleme yetkisi, hiçbir şekilde kamu yararını ortadan kaldıracak veya
engelleyecek... biçimde kullanılamaz” denilmektedir.
Anayasa Mahkemesi
kararında vurgulandığı üzere, hukuk devletinin vazgeçilmez öğeleri içinde
yer alan yasaların kamu yararına dayanması ilkesiyle bütün kamusal
girişimlerin temelinde bulunması doğal olan kamu yararı düşüncesinin
yasalara egemen olması ve özellikle bir ülkenin en önemli doğal
kaynaklarından olan ve Anayasal güvence altında bulunan çevrenin ve sulak
alanların Anayasanın öngördüğü şekilde korunup, değerlendirilerek gelecek
kuşaklara aktarılması için yasa koyucunun bu esası gözardı etmemesi ve
yasalara bunu en iyi şekilde yansıtması zorunludur.
Yasama erkinin kamu yararı
amacına yönelik olarak kullanılmaması halinde yasama yetkisinin
saptırılması olayı ortaya çıkar. Anayasada belirtilen amacı ya da kamu
yararını gerçekleştirmek için kanunla yapılacak olan düzenleme, kanun
koyucunun yapacağı tercihlere göre şekillenecektir; yani kanun koyucu,
Anayasada belirtilen amacı veya kamu yararını gerçekleştirmek için
getireceği çözümü seçmekte serbesttir. Burada takdir yetkisi kanun koyucuya
aittir.
Fakat kanun koyucunun,
Anayasanın gösterdiği amacın veya kamu yararının dışında kişisel, siyasal
ya da koruma altında bulunan çevresel değerleri satmak gibi saklı amaç
güttüğü; bir başka amaca ulaşmak için bir konuyu kanunla düzenlediği
durumlarda, ‘yetki saptırması’ adı verilen durum ortaya çıkar ve bu durum,
kuşkusuz, Anayasa Mahkemesi’nin denetim alanına girer. Anayasa Mahkemesi,
denetlediği kanunun kamuya yararlı olup olmadığını değil; fakat, gerçekten
kamu yararını gerçekleştirmek için yapılıp yapılmadığını denetleyebilir.
Üzülerek belirtmek
gerekir ki, 2863 sayılı Yasada yer alan düzenlemelerde kullanılan dil,
üslup, anlatım ve ifadeler ile kurulan sistemler, korunması gerekli
çevresel değerleri ve sulak alanları, Anayasanın öngördüğü şekilde
korumaya, değerlendirmeye ve gelecek kuşaklara aktarmaya yönelik sofistike
bir zihniyetin; 648 sayılı KHK’dekilerin ise çevresel değerler ile sulak
alanları koruyup, değerlendirerek gelecek kuşaklara aktarmak yerine, imara
açarak pazarlamaya yönelik müflis tüccar zihniyetinin eseri olduğu, 383
sayılı KHK ile kurulan “Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı”nın yasal
statüsü, görevleri ve görevlerini yerine getiriş biçimi ile 648 sayılı KHK
ile kurulan Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğünün statüsü,
görevleri ve görevlerini yerine getiriş biçiminin karşılaştırılmasından
anlaşılabilecek açıklıktadır.
Kanun koyucu, takdirine
bırakılmış konularda, düzenleme yetkisini kullanırken, kuşkusuz, Anayasa
kuralları ile kamu yararının ve kamu düzeninin gereklerine ve hukukun genel
ilkelerine de bağlı kalmak durumundadır. (E.1980/1, K.1980/25, K.t.29.04.1980;
E.1963/124, K.1963/243, K.t.11.10.1963 sayılı Anayasa Mahkemesi Kararları)
Bu durum, Anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığı ilkesinin gereğidir. Ancak,
Anayasanın takdirine bırakmadığı emredici kuralları için ise, Anayasanın 2
nci maddesi ile birlikte 56 ncı ve maddelerinin gerektirdiği Anayasal bir
zorunluluktur.
Bu itibarla, iptali
istenen düzenlemelerde kamu yararı bulunmadığı, hukuk devleti ilkesiyle
bağdaşmadığı, Devlete yüklenen Anayasal görevleri karşılamadığı için
Anayasanın 2 nci ve 56 ncı maddelerine aykırıdır.
Öte yandan, ek 1 inci
maddenin (2) numaralı fıkrasında, 383 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’de
belirtilen iş ve işlemlerin, Bakan tarafından uygun görülen Çevre ve
Şehircilik Bakanlığının birimlerince yürütüleceği kuralı getirilmiştir.
Bu düzenlemeye göre, 2872
sayılı Çevre Kanununun 9 uncu maddesine göre Bakanlar Kurulu Kararıyla
“Özel Çevre Koruma Bölgesi” ilan edilen yerlerin, çevre değerlerini koruma,
çevre sorunlarını giderme, koruma ve kullanma esaslarını belirleme gibi
teknik görevler, Bakanın uygun görmesi üzerine Çevre ve Şehircilik
Bakanlığının örneğin, Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı veya Dış
İlişkiler Dairesi Başkanlığı veya Mesleki Hizmetler Genel Müdürlüğü
tarafından görülebilecektir.
İdarenin kanuniliği
ilkesi, idarenin ve organlarının görev ve yetkilerinin hiçbir duraksamaya
yer vermeyecek şekilde yasayla düzenlenmesini gerekli kılar. Bakanın yasa
ile yetkilendirilmesi, Anayasanın öngördüğü biçimde yasa ile düzenleme
anlamına gelmez. 2872 sayılı Çevre Kanununun 9 uncu maddesine göre Bakanlar
Kurulu Kararıyla “Özel Çevre Koruma Bölgesi” ilan edilen yerler için, 383
sayılı KHK’de belirtilen iş ve işlemlerin Çevre ve Şehircilik Bakanlığının
hangi birimleri tarafından yürütüleceğinin yasada açıkça belirtilmesi
gerekir. Aksine düzenleme, Anayasanın 2 nci maddesindeki hukuk devleti
ilkesiyle bağdaşmaz.
Yukarıda açıklandığı
üzere, 648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 15 inci maddesiyle 644 sayılı
KHK’ye eklenen ek 1 inci maddesi ile buna dayalı olarak 19 uncu, 20 nci ve
yürürlüğe ilişkin 63 üncü maddeleri Anayasanın 2 nci, 56 ncı ve 91 inci
maddelerine aykırı olduklarından iptali gerekir.
7) 648 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 17 nci
Maddesiyle 644 Sayılı KHK’ye Eklenen Geçici 6 ncı Maddesinin (1) Numaralı
Fıkrası ile (3) Numaralı Fıkrasının ve 41 inci Maddesindeki “21/7/1983
tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununda yer
alan ‘Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’ İbareleri ‘Kültür
Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’ şeklinde ve ‘kültür ve tabiat
varlıklarını koruma bölge kurulu’ ile ‘Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma
Bölge Kurulu’ İbareleri ‘Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’ şeklinde
değiştirilmiş …” İfadesi ile 41 inci Maddesiyle 2863 Sayılı Kanunun 3 üncü
Maddesinin Birinci Fıkrasının (a) Bendine Eklenen (13) Numaralı Alt Bendin
ve 63 üncü Maddesinin Anayasaya Aykırılığı
…
648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 17 nci
maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen geçici 6 ncı maddesinin (1) numaralı
fıkrası ile geçici 6 ncı maddenin yürürlüğe girdiği tarihte, doğal sit
alanı ve tabiat varlığı olarak tespit ve tescil edilmiş alan ve varlıklara
ilişkin her türlü belgenin, bu alan ve varlıkların statülerinin yeniden
değerlendirilmesi için en geç altı ay içinde Bakanlığa devredileceği ve
tabiat varlıkları ve doğal sitlerle ilgili yeni değerlendirme yapılıncaya
kadar bu alanlara ilişkin olarak kültür ve tabiat varlıklarını koruma bölge
kurullarınca alınmış kararların geçerli olacağı; (3) numaralı fıkrasında
ise, Bakanlık tarafından konunun uzmanlarından oluşturulacak komisyonca
yeniden tespit edilen statülerin Çevre ve Şehircilik Bakanının onayı ile,
yapı yasağı öngörülen statülerin ise Bakanlar Kurulunca onaylandıktan sonra
tescil edileceği; bu alanlar ile varlıkların yeni statüsüne, ören
yerlerinin ise mevcut statüsüne uygun koruma-kullanma esaslarına göre
yetkili idarelerce yönetileceği hüküm altına alınmaktadır.
648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 17 nci
maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen geçici 6 ncı maddesi ve 644 sayılı KHK’nin
41 inci maddesiyle 21.07.1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Kanununda örtülü değişiklikler yapılmaktadır.
Ancak, kaynağını Anayasadan alan ve düzenlediği
alana ilişkin temel kanun niteliğinde olan 2863 sayılı Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Kanunu, 6223 sayılı Yetki Yasasının kapsamında
değildir. Bakanlar Kurulunun kendisine verilen yetki içinde bulunmayan
alanlarda, KHK ile düzenleme yapması, Anayasanın 91 inci maddesine
aykırıdır.
Anayasanın 63 üncü maddesinin birinci fıkrasında,
Devletin tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını
sağlayacağı; bu amaçla destekleyici ve teşvik edici önlemleri alacağı
kuralına yer verilmiş; Anayasanın bu emredici kuralının gereği olarak da
yasa koyucu, korunması gerekli taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat
varlıkları ile ilgili tanımları belirlemek, yapılacak işlem ve faaliyetleri
düzenlemek, bu konuda gerekli ilke ve uygulama kararlarını alacak
teşkilatın kuruluş ve görevlerini tespit etmek üzere 21.07.1983 tarihli ve
2863 sayılı Kültür ve tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu çıkarmıştır.
Tarih, kültür ve tabiat varlıkları ile sit
alanlarının ve sit alanlarında kendi içinde iç içe olması ve çoğu zaman
aynı alanda çakışmasına dayalı bütünlüğü nedeniyle de gerek Anayasa da
gerek 2863 sayılı Kanunda bütüncül bir koruma anlayışı benimsenmiştir.
Nitekim, taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile sit (doğal,
tarihi, arkeolojik ve kentsel) alanları ve ören yerlerinin iç içeliği ve
çoğu zaman aynı alanda çakışmasına dayalı bütünlüğü gerçeği, 2863 sayılı
Kanunun “Tanımlar ve Kısaltmalar” başlıklı 3 üncü maddesi ile 10.12.1987
tarih ve 19660 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıklarının
Tespit ve Tescili Hakkında Yönetmelik’in 3 üncü maddesinde yapılan
tanımlardan da açık bir şekilde anlaşılmaktadır.
648 sayılı KHK’nin 41 inci maddesiyle 2863 sayılı
Kanunda yer alan “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu” ile
“Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu” ibarelerinin sırasıyla
“Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu” ve “Kültür Varlıklarını Koruma
Bölge Kurulu” şeklinde değiştirilip; kültür varlıkları ile tarihi,
arkeolojik ve kentsel sit alanlarının, tabiat varlıkları ile doğal sit
alanlarından ayrılarak, 2863 sayılı Kanunda kültür varlıklarına ilişkin
görevlerin Kültür ve Turizm Bakanlığı ile koruma kurulları tarafından
yürütülmesine devam edilirken; tabiat varlıkları ve doğal sit alanlarına
ilişkin olarak ise, 2863 sayılı Kanunda yer alan düzenlemeler de dikkate
alınmaksızın, Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Tabiat Varlıklarını Koruma
Genel Müdürlüğü görevlendirilmektedir.
Bu düzenleme, Anayasanın 63 üncü maddesinde
bütüncül bir koruma anlayışı benimsenmesi ve bilimsel olarak da tarih,
kültür ve tabiat varlıkları ile sit alanlarının ve sit alanlarının da kendi
içinde iç içe olması ve çoğu zaman aynı alanda çakışmasına dayalı
bütünlüğünden dolayı bütüncül bir koruma anlayışını zorunlu kılması
nedeniyle Anayasanın 63 üncü maddesiyle bağdaşmamaktadır.
Öte yandan, doğal sit alanı ve tabiat varlığı
olarak tespit ve tescil edilmiş alan ve varlıklar, yürürlükte bulunan 2863
sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunundaki esas ve usullere
göre, 58 inci maddesindeki üyelerden oluşan Kültür ve Tabiat Varlıklarını
Koruma Bölge Kurulları tarafından 3 üncü maddesindeki tanımlar ile 7 nci ve
57 nci maddesindeki esaslar çerçevesinde tespit ve tescil edilmişlerdir.
Tabiat varlığı ve doğal sit alanı olarak tespit ve
tescili yapılan alanların statülerinin yeniden değerlendirmeye alınabilmesi
için fiilen iki koşuldan en azından birinin değişmesi gerekir. Bunlardan
birincisi, tabiat varlığı ve sit alanları tanımlarının değişmesi; ikincisi
ise, değerlendirmeyi yapacak kurulun değişmesi. Bakanlar Kurulu 648 sayılı KHK
ile 2863 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinde düzenlenen “kültür varlıkları”,
“tabiat varlıkları”, “sit” ve “ören yeri” tanımlarında bir değişiklik
yapmadan, 648 sayılı KHK’nin 41 inci maddesiyle 2863 sayılı Kanunun 3 üncü
maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine (13) numaralı “Doğal (tabii) sit”
tanımını eklemiş ve 644 sayılı KHK’ye eklenen geçici 6 ncı maddenin (3)
numaralı fıkrası ile de tabiat varlığı ve doğal sit alanlarının statülerini
yeniden belirleyecek komisyonun Bakanlık tarafından konunun uzmanlarından
oluşturulacağı hükmünü getirmiştir. Böylece tanımlarda dolaylı, komisyonda
ise esaslı değişiklik yapmıştır.
Ancak, Bakanlar Kurulu tarafından yapılan “Doğal
(tabii) sit” tanımı, hukuksal çelişki ve tutarsızlık yanında bilimsel
açıdan da sorunludur.
Şöyle ki:
2863 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinde halen;
Tabiat varlıkları tanımı; “jeolojik devirlerle,
tarih öncesi ve tarihi devirlere ait olup ender bulunmaları veya
özellikleri ve güzellikleri bakımından korunması gerekli, yer üstünde, yer
altında veya su altında bulunan değerlerdir.”
Sit tanımı ise; “tarih öncesinden günümüze kadar
gelen çeşitli medeniyetlerin ürünü olup, yaşadıkları devirlerin sosyal,
ekonomik mimari ve benzeri özelliklerini yansıtan kent ve kent kalıntıları,
kültür varlıklarının yoğun olarak bulunduğu sosyal yaşama konu olmuş veya
önemli tarihi hadiselerin cereyan ettiği yerler ve tespiti yapılmış tabiat
özellikleri ile korunması gerekli alanlardır.”
Şeklinde iken;
Bakanlar Kurulunun 648 sayılı KHK ile yaptığı,
“Doğal (tabii) sit tanımı, “jeolojik devirlere ait
olup, ender bulunmaları nedeniyle olağan üstü özelliklere sahip yer
üstünde, yer altında veya su altında bulunan korunması gerekli alanlardır.”
Şeklindedir.
Yukarıdaki tanımlar incelendiğinde kentsel sit,
tarihi sit, arkeolojik sit gibi genel “sit” statüsünün alt unsuru veya
çeşidi olan “Doğal (tabii) sit” için Bakanlar
Kurulu tarafından yapılan tanımın, 2863 sayılı Kanundaki “Sit” tanımıyla
hiçbir ilgisi olmamanın ötesinde, kapsamının daraltılarak “tabiat
varlıkları” tanımıyla örtüştürülmeye çalışıldığı görülmektedir.
2863 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinde yapılan sit
tanımının, “doğal sit” alanına karşılık gelen ifadesi, “tarih öncesinden
günümüze kadar gelen … tabiat özellikleri ile korunması gerekli alan”
şeklindedir. Oysa, 648 sayılı KHK de yapılan “doğal (tabii) sit” tanımında,
“tarih öncesinden günümüze kadar gelen” zaman periyodu, “jeolojik devirlere
ait olmak” ile sınırlandırılmış; “tabiat özelliği”ne dayanan niteliği ise,
“ender bulunmaları nedeniyle olağan üstü özelliklere sahip” mertebesine
yükseltilmiştir. Bu bağlamda, 2863 sayılı Kanundaki doğal sit tanımıyla,
648 sayılı KHK’deki doğal sit tanımı arasında hiçbir ilgi ve bağlantı
bulunmamaktadır.
Öte yandan, 648 sayılı KHK’deki “doğal (tabii) sit”
tanımda, “tabiat varlıkları” esas alınmasına rağmen, 2863 sayılı Kanunda
yapılan tabiat varlıkları tanımındaki, “jeolojik devirlerle, tarih öncesi
ve tarihi devirlere ait” olmaya ilişkin zaman periyodu, 648 sayılı KHK’deki
doğal sit tanımında “jeolojik devirlere ait” olmak ile sınırlandırılır ve
dolayısıyla tarih öncesi ve tarihi devirler kapsam dışı bırakılır iken;
“ender bulunmaları veya özellikleri ve güzellikleri bakımından korunması
gerekli” niteliği ise, “ender bulunmaları nedeniyle olağan üstü özellikler
sahip olması” şeklinde daraltılmıştır.
Türkiye’nin 14.04.1982 tarih ve 2658 sayılı Kanunla
katılması uygun bulunan ve 23.05.1982 tarih ve 8/4788 sayılı Bakanlar
Kurulu Kararıyla onaylanan (R.G. 14.02.1983 tarih ve 17959 sayılı) Dünya
Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesinin 1 inci maddesindeki,
“Sitler: Tarihsel, estetik, etnolojik veya antropolojik bakımlardan
istisnaî evrensel değeri olan insan ürünü eserler veya doğa ve insanın
ortak eserleri ve arkeolojik sitleri kapsayan alanlar.”
Şeklindeki tanım ve 2 nci maddesindeki,
“Bu Sözleşmeye göre aşağıdaki eserler ‘doğal miras’
sayılacaktır:
Estetik veya bilimsel açıdan istisnaî evrensel
değeri olan, fiziksel ve biyolojik oluşumlardan veya bu tür oluşum
topluluklarından müteşekkil doğal anıtlar.
Bilim veya muhafaza açısından istisnaî evrensel
değeri olan jeolojik ve fizyografik oluşumlar ve tükenme tehdidi altındaki
hayvan ve bitki türlerinin yetiştiği kesinlikle belirlenmiş alanlar,
Bilim, muhafaza veya doğal güzellik açısından
istisnaî evrensel değeri olan doğal sitler veya kesinlikle belirlenmiş
doğal alanlar.”
Şeklindeki hüküm dikkate alındığında, 648 sayılı
KHK’de yapılan “doğal (tabii) sit” tanımının, 2863 sayılı Kanundaki
tanımlarla hukuksal çelişki yaratan, “doğal sit” alanını daraltan ve
Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşme hükümleriyle bağdaşmayan
yanı bütün yönleriyle açığa çıkmaktadır.
Anayasanın 2 nci
maddesinde belirtilen hukuk devletinin unsurlarından biri hukuk
güvenliğidir. Hukuk güvenliği, kurallarda “belirlilik” ve
“öngörülebilirlik” gerektirir. Kurallarda belirlilik, yönetimin görev ve
yetkilerinin, çelişkili, tutarsız, görev ve yetki çatışmasına yol açacak
nitelikte olmamasını, sınırının açıkça gösterilmesini ve herkesin
anlayacağı açıklıkta kurallaştırılmasını gerektirir. Hukuk devletinde yargı
denetiminin sağlanabilmesi için yönetimin görev ve yetkilerinin sınırının
yasalarda açıkça gösterilmesi bir zorunluluktur.
648 sayılı KHK’nin 41 inci maddesiyle 2863 sayılı
Kanunun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine (13) numaralı alt
bent ile eklenen ve korunması gerekli doğal sit alanlarını daraltmayı
amaçlayan “Doğal (tabii) sit” tanımını, 2863 sayılı Kanunun 3 üncü
maddesindeki “sit” tanımının alt unsuru içinde değerlendirilemeyeceği gibi
iki tanım arasındaki çelişik ve tutarsız yapı hukuki belirsizlik yaratmakta
ve hukuk güvenliğini ihlal ettiğinden, Anayasanın 2 nci maddesine aykırılık
oluşturmaktadır.
Anayasanın 90 ıncı maddesinin beşinci fıkrasında,
usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmaların kanun hükmünde
olduğu ve bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa
Mahkemesine başvurulamayacağı kuralı getirilmiştir.
648 sayılı KHK’nin 41 inci maddesiyle 2863 sayılı
Kanunun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine (13) numaralı alt
bent ile eklenen “Doğal (tabii) sit” tanımını, Türkiye’nin 14.04.1982 tarih
ve 2658 sayılı Kanunla katılması uygun bulunan ve 23.05.1982 tarih ve
8/4788 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla onaylanan Dünya Kültürel ve Doğal
Mirasın Korunması Sözleşmesinin 1 inci maddesindeki sit tanımı ve 2 nci
maddesinde sıralanan doğal miras statüsü ile bağdaşmadığından, iptali
istenen düzenleme Anayasanın 90 ıncı maddesine de aykırıdır.
Yürürlükteki yasalara ve uluslararası sözleşmelere
göre tespit ve tescili yapılmış tabiat varlıkları ile doğal sit
alanlarının, çelişkili ve tutarsız bir “doğal (tabii) sit” tanımı
üzerinden, yeniden belirlenecek olması, hukuk güvenliğini ihlal ettiğinden,
648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 17 nci maddesiyle 644 sayılı KHK’ye
eklenen geçici 6 ncı maddesinin (1) numaralı fıkrası, Anayasanın 2 nci
maddesindeki hukuk devleti ilkesiyle bağdaşmamaktadır.
Öte yandan, 2863 sayılı Kanunun 58 inci maddesinde,
Koruma Kurullarının oluşumu düzenlenmiş ve birinci fıkrasının (a) bendinde,
“Arkeoloji, sanat tarihi, hukuk, mimari ve şehir plancılığı konularında
uzmanlaşmış kişiler arasından Bakanlıkça seçilecek beş temsilci”; (b)
bendinde, “Yükseköğretim Kurulunca, kurumların arkeoloji, sanat tarihi,
mimarlık, şehircilik bilim dallarından aynı daldan olmamak üzere iki
öğretim üyesi” denilmiş; (c), (d), (e), (f), (g) bentlerinde, görüşülecek
konuya göre ilgili kamu kurum ve kuruluşlarından Kurula katılacak üyelere
yer verilmiş; ikinci ve üçüncü fıkralarında ise oy kullanmamak üzere
Kurul’da yer alacak temsilciler düzenlenerek, Kurul üyelerinin
kompozisyonu, “kültür ve tabiat varlıkları ile sit alanları”nın tespitinin
gerektirdiği bilgi ve uzmanlık alanlarına dayalı olarak Yasada açık bir
şekilde belirlenmiştir.
648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 17 nci
maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen geçici 6 ncı maddesinin (3) numaralı
fıkrasında ise, doğal sit alanı ve tabiat varlığı olarak tespit ve tescil
edilmiş olan alan ve varlıkları yeniden tespit edecek komisyonun, Bakanlık
tarafından konunun uzmanlarından oluşturulacağı hüküm altına alınmaktadır.
Konunun uzmanları kimlerdir? 2863 sayılı Kanunun 58
inci maddesi örtülü şekilde değiştirildiğine göre, 58 inci maddede
sayılanların olmayacağı kesindir. Bu bağlamda, tabiat varlıkları ve doğal
(tabii) sitlerin statüsünü tespit edecek komisyon içinde konunun uzmanı
oldukları bilim dünyasında genel kabul gören arkeolog ve sanat tarihçileri
olmayacaktır. Çünkü, 648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 51 inci
maddesiyle 2863 sayılı Kanuna eklenen ek 4 üncü maddesinin ikinci fıkrasıyla
oluşturulan Tabiat Varlıklarını Koruma Merkez Komisyonu ile Bölge Komisyonlarının,
biolog, peyzaj mimarı, ziraat, çevre, orman ve su ürünleri mühendisleri ile
hukukçulardan oluşacağı belirtilmiş ve komisyon içinde arkeolog ve sanat
tarihçilerine yer verilmemiştir. Geriye, inşaat sektöründe yapıların statik
hesabını yapan inşaat mühendisleri, estetize eden mimarlar, yerleşim
alanını düzenleyen şehir plancıları, çevre düzenlemesini yapan peyzaj
mimarları, Türkiye İnşaat Sanayi İşverenler Sendikası ve emlakçilerin
temsilcileri ile modern tarımsal üretim uzmanı ziraat mühendisleri ile su
ürünleri üretimi uzmanı su ürünleri mühendisleri kalmaktadır.
Bu durumda da jeolojik devirlerle tarihsel
çağlardan miras tabiat varlıkları ile doğal sit alanlarını, en başarılıları
en günceli takip eden ve başarı ölçütleri de günümüzün en son
teknolojilerini hayata taşımak olan meslek gruplarından oluşturulacak
komisyon tespit ve tescil edecektir.
Özel Yasanında “jeolojik devirlerle, tarih öncesi
ve tarihi devirlere ait olup ender bulunmaları veya özellikleri ve
güzellikleri bakımından korunması gerekli, yer üstünde, yer altında veya su
altında bulunan değerlerdir.” şeklinde tanımlanan tabiat varlıkları ile
“tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeşitli medeniyetlerin ürünü olup,
yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik mimari ve benzeri özelliklerini
yansıtan kent ve kent kalıntıları, kültür varlıklarının yoğun olarak
bulunduğu sosyal yaşama konu olmuş veya önemli tarihi hadiselerin cereyan
ettiği yerler ve tespiti yapılmış tabiat özellikleri ile korunması gerekli
alanlardır.” biçiminde tanımlanan sitlerin, sözü edilen meslek grupları
tarafından tespit ve tescil edilecek olması, Türk dilini, Türk tarihini ve
Türklerin tarih boyunca ilişkide bulundukları ulusların tarihlerini, dil ve
edebiyatlarını derinlemesine araştırmak; ülkemizin yer altı ve yer üstü
değerlerini ortaya çıkarmak amacıyla 14.06.1935 tarihli ve 2795 sayılı
Yasayla Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesini kuran Türkiye için her açıdan tam
anlamıyla bir garabettir.
İdarenin kanuniliği ilkesi, idarenin ve
organlarının görev ve yetkilerinin hiçbir duraksamaya yer vermeyecek
şekilde yasayla düzenlenmesini gerekli kılar. Çevre ve Şehircilik
Bakanlığını yasa ile yetkilendirme, Anayasanın öngördüğü biçimde yasa ile
düzenleme anlamına gelmez. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının oluşturacağı
komisyonun kaç üyeden ve hangi meslek gruplarından oluşacağı, seçimlerinin
kimler arasından nasıl yapılacağının yasada açıkça belirlenmesi gerekir.
648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 17 nci maddesiyle 644 sayılı KHK’ye
eklenen geçici 6 ncı maddesin (3) numaralı fıkrasındaki aksine düzenleme,
Anayasanın 2 nci maddesindeki hukuk devleti ilkesiyle bağdaşmaz.
Öte yandan, Çevre ve Şehircilik Bakanlığına, hiçbir
ölçü getirilmeden, amacı ve temel ilkeleri ortaya konulmadan, kapsamı ve
çerçevesi çizilmeden, yürütmenin düzenleme yetkisinin sınırlı, tamamlayıcı
ve bağımlı bir yetki olduğu gözetilmeden, Anayasal koruma altındaki tabiat
varlıkları ve doğal sit alanlarını belirleyecek komisyonu oluşturma yetkisi
verilmesi, yasama yetkisinin devri sonucunu doğurmakta ve bu yanıyla
Anayasanın 2 nci maddesine ek olarak 6 ncı, 7 nci ve 87 nci maddelerine de
aykırılık oluşturmaktadır.
Türkiye’de koruma altında olan alanların büyük bir
kısmı, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu çerçevesinde
ilan edilen doğal sit alanı statüsüne sahip alanlardan oluşmaktadır. Doğal
sit alanları, Türkiye’de biyolojik çeşitlilik alanlarını ve doğal yaşamı
korumanın en etkili aracıdır. Örneğin, önemli kuş alanlarının yüzde 46’lık
dilimi doğal sit statüsüyle korunmakta ve bunların yüzde 25’lik kısmının
doğal sitten başka hiçbir koruma statüsü bulunmamaktadır. Dolayısıyla,
doğal sit alanlarının statüsünün yeniden belirlenmesine yönelik her girişim
önemli kuş alanlarının en az yüzde 25’ini tehlike altına sokacaktır.
Birleşmiş Milletler
Eğitim ve Kültür Organizasyonu’na (UNESCO) üye ülkelerle birlikte ülkemizin
de 14.04.1982 tarih ve 2658 sayılı
Kanunla kabul ettiği “Dünya
Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi” hükümlerine göre taraf
devletler toprakları dahilindeki kültürel ve doğal varlıkların korunmasını
taahhüt etmiştir.
Bu bağlamda, Göreme
Ulusal Parkı ve Kapadokya Kaya Şehirleri (1985), Divriği Ulu Camii ve
Darüşşifası (1985), İstanbul’un Tarihi Merkezi (1985), Boğazköy-Hattuşaş
(1986), Nemrut Dağı (1987), Pamukkale-Hierapolis (1988), Xanthos-Letoon
(1988), Safranbolu (1994) ve Troya Arkeolojik Alanı (1998) UNESCO Dünya
Mirası Listesi’ne alınmıştır.
2863 sayılı Kültür ve
Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 7 nci maddesine göre ülkemizde bu güne
kadar 8182 adet sit alanı ve 74.523 adet taşınmaz kültür varlığı (anıt)
tespit ve tescil edilmiştir. 8182 sit alanının 1234’ü doğal sittir ve
bunların büyük bir bölümünün İskenderun Körfezinden Saroz Körfezine kadar olan
Akdeniz ve Ege kıyı şeridinde yoğunlaştığı gözlenmektedir.
Söz konusu 1234 doğal sit
alanının statüsünün, hukuken çelişkili, tutarsız ve belirsiz, bilimselliği
ise tartışmalı bir “doğal (tabii) sit” tanımına dayalı olarak, içlerinde
konunun uzmanları arkeologlar ile sanat tarihçilerinin olmayacağı kesin
olan ve Bakanlıkça kimler arasından ve nasıl belirleneceği de belli olmayan
komisyonlar tarafından yeniden belirlenecek olmasının tek amacı, bir
kısmının doğal sit statüsüne son vermek, bir kısmının ise derecelerini
değiştirmek suretiyle daraltmak ve bu alanları yerleşmeye ve yapılaşmaya
açmaktır. Bunun devamında karşılıklılık şartı aranmadan yabancılara mülk
satışı yasalaştırılacak ve buradan gelecek döviz kazancı ile de cari açık
kapatılacaktır. Hesap budur.
Yaptığı hesapsız
özelleştirmelerle Türkiye’nin koruma altındaki sahil şeridi arazilerinden
başka satacak değerini bırakmayan Siyasal İktidar/Bakanlar Kurulu, izlediği
yanlış iktisat politikalarının sonucu olan cari açığın çözümünü, Anayasanın
166 ncı ve 167 nci maddelerindeki kuralları işletmekte aramak yerine, 63
üncü maddesini ihlal etmekte bulmaktadır.
Bakanlar Kurulunun, 648
sayılı KHK’nin 41 inci maddesiyle 2863 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin
birinci fıkrasının (a) bendine eklenen (13) numaralı ek bentteki, bilimsel
olarak tartışmalı, hukuken ise çelişkili, tutarsız ve belirsiz “doğal
(tabii) sit” tanımına dayalı olarak, 644 sayılı KHK’ye eklenen geçici 6 ncı
maddesinin (3) numaralı fıkrasındaki kimlerden oluşacağı belirsiz bir
komisyon marifetiyle (1) numaralı fıkrasına göre, 2863 sayılı Kanundaki
esas ve usullere göre tespit ve tescili yapılmış tabiat varlıkları ile
doğal sit alanlarının statülerini yeniden belirlemesi, Anayasanın 63 üncü
maddesinde Devlete yüklenen tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve
değerlerinin korunmasını sağlama ve bu amaçla destekleyici ve teşvik edici
önlemleri alma yükümlülüğü ile bağdaşmamaktadır. Söz konusu düzenlemeler
Türkiye’nin 14.04.1982 tarih ve 2658
sayılı Kanunla kabul ettiği “Dünya
Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi” hükümleriyle taahhüt
altına girdiği yükümlülüklerle de uyuşmadığından Anayasanın 90 ıncı
maddesine de aykırılık oluşturmaktadır.
Anayasaya aykırılığı açık
olan düzenlemelerin yürürlüğe girmesi, ise hukuk devleti ilkesiyle bağdaşmamaktadır.
Yukarıda açıklandığı
üzere, 648 sayılı KHK’nin 41 inci maddesiyle 2863 sayılı Kanunun 3 üncü
maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine eklenen (13) numaralı ek bendi ve
41 inci maddesindeki “21/7/1983
tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununda yer
alan ‘Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’ İbareleri ‘Kültür
Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’ şeklinde ve ‘kültür ve tabiat
varlıklarını koruma bölge kurulu’ ile ‘Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma
Bölge Kurulu’ İbareleri ‘Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’ şeklinde
değiştirilmiş …” ifadesi ile 17 nci
maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen geçici 6 ncı maddesinin (1) numaralı
fıkrası ile (3) numaralı fıkrası ve 63 üncü maddesi, Anayasanın 2 nci, 6
ncı, 7 nci, 63 üncü, 87 nci, 90 ıncı ve 91 inci maddelerine aykırı
olduğundan iptali gerekir.
8) 648 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 23 üncü
Maddesiyle 03.05.1985 Tarihli ve 3194 Sayılı İmar Kanununa Eklenen Ek 4
üncü Maddesinin Birinci Fıkrasının Anayasaya Aykırılığı
…
648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 23 üncü
maddesiyle 03.05.1985 tarihli ve 3194 sayılı İmar Kanununa eklenen ek 4
üncü maddesinin birinci fıkrasında, mera, yaylak ve kışlakların geleneksel
kullanım amacıyla geçici yerleşme yeri olarak uygun görülen kısımlarının
valilikçe bu amaçla kurulacak bir komisyon tarafından tespit edileceği; bu
yerlerin ot bedeli alınmaksızın tahsis amacı değiştirilerek tapuda Hazine
adına tescillerinin yapılacağı; bu taşınmazların, bu madde kapsamında
kullanılmak ve değerlendirilmek üzere, belediye ve mücavir alan sınırları
içinde kalanların ilgili belediyelerine, diğer alanlarda kalanların ise il
özel idarelerine veya özel kanunlarla belirlenen ilgili idarelere tahsis
edileceği; özel kanunlar kapsamı dışında kalan alanlarda belediyesince veya
il özel idaresince geçici yerleşme alanının vaziyet planının ve yapılaşma
şartlarının hazırlanıp, onaylanacağı; bu taşınmazlardan kamu hizmetleri
için gerekli olanların dışındakilerin, il özel idaresince veya
belediyesince ve özel kanunlarla belirlenmiş alanlarda ilgili idarece
kadastro verileri işlenmiş hâlihazır haritalar üzerine yapılmış vaziyet
planına veya onaylı imar planına uygun olarak talep sahiplerine bedeli
karşılığında yirmidokuz yıla kadar tahsis edilebileceği; bu yerlerde umumi
ve kamusal yapılar hariç, inşa edilecek yapıların kat adedinin bodrum hariç
olmak üzere ikiyi, yapı inşaat alanının ise 200 metrekareyi geçemeyeceği;
bu yapıların yöresel mimariye uygun ve yöresel malzeme kullanılmak
suretiyle yapılmasının zorunlu olduğu; bu fıkranın uygulanmasına ve bu
fıkra kapsamında tahsis edilecek mera, yaylak ve kışlakların il genelindeki
toplam mera, yaylak ve kışlakların binde beşini geçmemek üzere oranının
belirlenmesine, bu yerlerin kiralanmak ve irtifak hakkı tesis edilmek
suretiyle tahsisine, tahsis sürelerine, tahsis bedellerine, tahsil edilen
bedellerin kullanım şekline, tahsis süresinin sona ermesine, komisyonun
teşkiline ve diğer konulara ilişkin esas ve usullerin, İçişleri Bakanlığı,
Maliye Bakanlığı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Orman ve Su İşleri
Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığının uygun görüşleri alınarak
Bakanlıkça hazırlanan yönetmelikle belirleneceği hüküm altına alınmaktadır.
648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 23 üncü
maddesiyle 03.05.1985 tarihli ve 3194 sayılı İmar Kanununa eklenen ek 4
üncü maddenin birinci fıkrası ile 3194 sayılı İmar Kanununda doğrudan,
25.02.1998 tarihli ve 4342 sayılı Mera Kanununda ise dolaylı şekilde
değişiklik yapılmaktadır.
Ancak, kaynağını Anayasadan alan ve düzenledikleri
alana ilişkin temel kanun niteliğinde olan 3194 sayılı İmar Kanunu ile 4342
sayılı Mera Kanunu, 6223 sayılı Yetki Yasasının kapsamında değildir.
Bakanlar Kurulunun kendisine verilen yetki içinde bulunmayan alanlarda, KHK
ile düzenleme yapması, Anayasanın 91 inci maddesine aykırıdır.
Anayasanın 45 inci maddesinde, Devlete, tarım
arazileri ile çayır ve meraların amaç dışı kullanılmasını ve tahribini
önlemek, tarımsal üretim planlaması ilkelerine uygun olarak bitkisel ve
hayvansal üretimi artırmak maksadıyla, tarım ve hayvancılıkla uğraşanların
işletme araç ve gereçlerinin ve diğer girdilerinin sağlanmasını
kolaylaştırma görevi verilmiştir. Devlete yüklenen Anayasal görevin gereği
olarak da 25.02.1998 tarihli ve 4342 sayılı Mera Kanunu yasalaştırılmıştır.
4342 sayılı Mera Kanununun “Tanımlar” başlıklı 3
üncü maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde mera, “hayvanların
otlatılması ve otundan yararlanılması için tahsis edilen veya kadimden beri
bu amaçla kullanılan yeri”; (e) bendinde yaylak, “çiftçilerin hayvanları
ile birlikte yaz mevsimini geçirmeleri, hayvanlarını otlatmaları ve otundan
yararlanmaları için tahsis edilen veya kadimden beri bu amaçla kullanılan
yeri”; (f) bendinde kışlak, “hayvanların kış mevsiminde barındırılması ve
otundan yararlanılması için tahsis edilen veya kadimden beri bu amaçla
kullanılan yeri” ve (ı) bendinde tahsis, “çayır, mera, yaylak ve
kışlakların kullanımlarının verimlilik ve sosyal adalet ilkelerine uygun
şekilde düzenlenerek, münferiden ya da müştereken yararlanılmak üzere bir
veya birkaç köy ya da belediyeye bırakılmasını”;
İfade eder şeklinde tanımlanmış;
4 üncü maddesinde ise, mera, yaylak ve kışlakların
kullanma hakkının bir veya birden çok köy veya belediyeye ait olduğu; bu
yerlerin Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunduğu; mera, yaylak ve
kışlakların, özel mülkiyete geçirilemeyeceği, amacı dışında
kullanılamayacağı, zaman aşımı uygulanamayacağı ve sınırlarının
daraltılamayacağı; ancak, kullanım hakkının kiralanabileceği; amaç dışı
kullanılmak suretiyle vasıfları bozulan mera, yaylak ve kışlakları tekrar
eski konumuna getirmek amacı ile yapılan masrafların sebebiyet verenlerden
tahsil edileceği hüküm altına alınmıştır.
Bu hükümlere göre, mera, yaylak ve
kışlakların kullanımı, verimlilik ve
sosyal adalet ilkelerine uygun şekilde düzenlenerek, çiftçilerin hayvanlarını otlatmak ve otundan
yararlanmak üzere bir veya birkaç köy ya da belediyeye bırakılması
ile sınırlıdır. Anayasanın 45 inci maddesi ile 4342 sayılı Mera Kanununun
amacı, kamu yararını gerçekleştirmektir. Kamu yayarını gerçekleştirmek
için, bir yandan mera, yaylak ve kışlaklar korunurken, diğer yandan hayvanların
otlatılması ve otundan yararlanılması için çiftçilere tahsis yoluyla
hayvansal üretimin artırılması sağlanmaktadır. Koruma tahsisten geçmekte;
tahsis hayvansal üretimi artırmaktadır. Nitekim 4342 sayılı Kanunun 19 uncu
maddesinde, muhtarlar ve belediye başkanları; mera, yaylak ve kışlakların
ve sınır işaretlerinin korunmasından ve ayrıca tahsis amacına göre en iyi
şekilde kullanılmasının sağlanmasından sorumlu tutulmuşlardır.
Mera, yaylak ve kışların tahsis amacının
değiştirilmesi, ancak daha üstün bir kamu yararını gerçekleştirmek amacıyla
olabilmektedir.
Daha üstün kamu yararını gerçekleştirecek faaliyet,
proje ve zorunluluklar, 4342 sayılı Kanunun 14 üncü maddesinin birinci
fıkrasında (a)’dan (h)’ye dokuz bent halinde
tek tek sayılmıştır. Bunlar;
- Enerji ve Tabiî Kaynaklar
Bakanlığının talebiyle yapılan arama faaliyetleri sonunda rezervi
belirlenen maden ve petrol faaliyetleri için zorunlu olan,
- Kültür ve Turizm Bakanlığının
talebi üzerine, turizm yatırımları için zorunlu olan,
- Kamu yatırımları yapılması için
gerekli bulunan,
- Köy yerleşim yeri ile uygulama imar
plânı veya uygulama plânlarına ilave imar plânlarının hazırlanması, toprak
muhafazası, gen kaynaklarının korunması, millî park ve muhafaza ormanı
kurulması, doğal, tarihî ve kültürel varlıkların korunması, sel kontrolü,
akarsular ve kaynakların düzenlenmesi, bu kaynaklarda yapılması gereken su
ürünleri üretimi ve termale dayalı tarımsal üretim faaliyetleri için
ihtiyaç duyulan,
- 442 sayılı Köy Kanununun 13 üncü
maddesindeki köylünün mecburi işleri ve 14 üncü maddesindeki isteğe bağlı
işleri kapsamındaki kamu hizmetleri için ihtiyaç duyulan,
-
Ülke güvenliği ve olağanüstü hal durumlarında ihtiyaç duyulan,
- Doğal afet bölgelerinde yerleşim
yeri için ihtiyaç duyulan,
- Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun
talebi üzerine, petrol iletim faaliyetleri ile elektrik ve doğal gaz piyasası
faaliyetleri için gerekli bulunan,
- Jeotermal kaynaklı
teknolojik seralar için ihtiyaç duyulan,
Yerler ile sınırlıdır.
Daha üstün kamu yararını gerçekleştirecek yukarıda
sayılan zorunluluklar dışında mera, yaylak ve kışlakların tahsis amacı
değiştirilememekte ve anılan Kanunun “İnşaat
Yasağı” başlıklı 20 nci maddesinde belirtildiği üzere, yaylak ve
kışlaklarda, 442 sayılı Köy Kanununda öngörülen inşaatlar ile valiliklerden
izin alınmak suretiyle imar mevzuatına göre yapılacak kullanma amacına
uygun mandıra, suluk, sundurma ve süreklilik göstermeyen barınak ve ağıllar
ile Turizm Bakanlığının talebi üzerine turizme açılması uygun görülen
bölgelerde ahşap yapılar dışında, ev, ahır ve benzeri inşaatlar
yapılamamaktadır.
4342 sayılı Kanunun 22 nci maddesindeki;
“Çiftçi ailelerinin bir mera, yaylak ve kışlaktan
yararlanabilmeleri için, bu yerin bulunduğu köy veya belediye sınırları
içinde, tahsisin yapıldığı tarihte en az altı aydan beri ikamet ediyor
olmaları gerekir. Ancak, Devletçe naklen yerleştirilenler için bu şart
aranmaz.
Köy ve belediye sınırları içinde arazisi olmakla
birlikte tahsis kararı kapsamına girmeyen çiftçi aileleri, o köy veya
belediyeye tahsis edilen mera, yaylak ve kışlaktan yararlanamazlar.
Başka yere yerleşme amacı ile bulundukları yeri
terkeden çiftçi aileleri, yararlanma hakkını kaybeder. Ancak, bunların
sürekli ikamet amacıyla geri dönmeleri halinde, bu hak komisyon kararı ile
tanınabilir.”
Hükmü dikkate alındığında, mera, yaylak ve
kışlaklarda, 442 sayılı Köy Kanununda öngörülen
inşaatlar ile valiliklerden izin alınmak suretiyle imar mevzuatına göre
yapılacak kullanma amacına uygun mandıra, suluk, sundurma ve süreklilik
göstermeyen barınak ve ağılları yapabilecek olanlar, mera, yaylak ve
kışlakların tahsis edildiği köy ve belediye sınırları içinde yaşayan ve
mera, yaylak ve kışlaktan yararlanma hakkı olan çiftçi aileleridir.
Bu bağlamda, mera, yaylak ve
kışlakların tahsis edildiği köy ve belediye sınırları içinde yaşayan ve
mera, yaylak ve kışlaktan yararlanma hakkı olan çiftçi aileleri,
hayvanlarını otlattıkları ve otundan yararlandıkları mera, yaylak ve
kışlaklara yaşayacakları konut ve ahırlar ile kullanma amacına uygun
mandıra, suluk, sundurma ve süreklilik göstermeyen barınak ve ağıllar
yapabileceklerdir. Mera, yaylak ve kışlaklarda hayvanlarını otlatan ve
buraların otundan yaralanan çiftçi ailelerinin yaşamaları ve hayvanlarının
barınması için zorunlu olan yapıları yapmalarında, herhangi bir hukuki
sorun olmadığı gibi, Anayasal bir hak olan “sağlıklı ve dengeli bir çevrede
yaşama hakkı” bağlamında üstün kamu yararı da bulunmaktadır.
Ancak, 648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 23 üncü maddesiyle 03.05.1985
tarihli ve 3194 sayılı İmar Kanununa eklenen ek 4 üncü maddesinin birinci
fıkrası, tahsisli mera, yaylak ve kışlakların, korunurken hayvansal
üretimin artırılmasını değil; tam tersine, imara açılarak toplumun varsıl
kesimlerinin yaşam kalitelerinin yükseltilmesi, renklendirilmesi ve
çeşitlendirilmesi için, “geçici yerleşme yeri olarak” amaç dışı
kullanılması yoluyla tahrip edilmesini amaçlamaktadır.
Amaç dışı kullanılacak alan, “ne olacak ki canım, o
il genelindeki toplam mera, yaylak ve kışlakların binde beşini aşmayacak ve
inşa edilecek yapıların kat adedi bodrum hariç iki katı ve 200 metrekareyi
geçmeyecek” şeklinde tahribatı önemsizleştiren bir gerekçeyle
geçiştirilemez. Çünkü, Anayasal denetim niceliğe değil, niteliğe odaklanır
ve nicelik de olduğu gibi yerinde kalmayacak, bir kez başladı mı her
iktidar döneminde artış gösterecektir. İmara ve yapılaşmaya açılan mera,
yaylak ve kışlakların her metrekaresi, bir veya daha fazla köy ya da
belediyeye tahsis edilmiş hayvan otlatılacak alanı tahrip ederek
daraltacak, bu da çiftçilerin gelirlerinde ve hayvansal üretimde azalmayla
sonuçlanacaktır.
Öte yandan, iptali istenen düzenleme, “tahsis
yirmidokuz yıl ile sınırlı, nasıl olsa yirmidokuz yıl sonra tahsis
kaldırılacak ve tahsisli yerler eski statüsüne kavuşacak” denilecek türden
de değildir. Çünkü, imara ve dolayısıyla yapılaşmaya açılan yerlere,
sağlıklı ve dengeli bir çevre de yaşama hakkının gereği olarak yol, su,
kanalizasyon, elektrik, telefon gibi kamu alt yapı hizmetleri de götürülmek
durumunda kalınacak; bunlara tahsis edilecek kamu kaynakları bir yana,
mera, yaylak ve kışlaklarda bunların yol açacağı tahribat kalıcı olmanın yanında,
yirmidokuzyıl sonra bunlarla beraber yapılmış yapılar da yerlerinde sabit
kalacağından, tahsis süresi istenmese de uzatılmak durumunda kalınacaktır.
Anayasanın 2 nci maddesinde, sosyal hukuk devleti
ilkesi Cumhuriyetin nitelikleri arasında sayılmış; 45 inci maddesinde ise,
Devlete, tarım arazileri ile çayır ve meraların amaç dışı kullanılmasını ve
tahribini önlemek, tarımsal üretim planlaması ilkelerine uygun olarak
bitkisel ve hayvansal üretimi artırmak görevleri verilmiştir.
Anayasanın 2 nci maddesindeki
hukuk devleti, insan haklarına dayanan, bu hak ve özgürlükleri koruyup güçlendiren,
eylem ve işlemleri hukuka uygun olan, her alanda adaletli bir hukuk düzeni
kurup bunu geliştirerek sürdüren, Anayasaya aykırı durum ve tutumlardan
kaçınan, hukuku tüm devlet organlarına egemen kılan devlettir.
Öte yandan, Anayasa
Mahkemesinin E.1985/1, K.1986/4 sayılı Kararında, “Yasa koyucuya verilen
düzenleme yetkisi, hiçbir şekilde kamu yararını ortadan kaldıracak veya
engelleyecek... biçimde kullanılamaz” denilmiştir.
Anayasa Mahkemesi
kararında vurgulandığı üzere, hukuk devletinin vazgeçilmez öğeleri içinde
yer alan yasaların kamu yararına dayanması ilkesiyle bütün kamusal
girişimlerin temelinde bulunması doğal olan kamu yararı düşüncesinin
yasalara egemen olması ve özellikle bir ülkenin en önemli doğal
kaynaklarından olan ve Anayasal güvence altında bulunan mera, yaylak ve
kışlakların, bir yandan Anayasanın öngördüğü şekilde korunup, değerlendirilerek
gelecek kuşaklara aktarılırken,diğer yandan hayvansal üretimin artırılması
amacını, yasa koyucunun gözardı etmemesi ve yasalara bunu en iyi şekilde
yansıtması zorunludur.
Anayasada belirtilen
amacı ya da kamu yararını gerçekleştirmek için yasayla yapılacak olan
düzenleme, yasakoyucunun tercihlerine göre şekillenecektir; yani
yasakoyucu, Anayasada belirtilen amacı veya kamu yararını gerçekleştirmek
için getireceği çözümü serbestçe seçecektir. Burada takdir yetkisi
yasakoyucuya aittir.
Ancak Anayasa Mahkemesi,
denetlediği kanunun kamuya yararlı olup olmadığını değil; fakat, gerçekten
kamu yararını gerçekleştirmek için yapılıp yapılmadığını denetleyebilir.
Yasakoyucu, takdirine
bırakılmış konularda, düzenleme yetkisini kullanırken, kuşkusuz, Anayasa
kuralları ile kamu yararının ve kamu düzeninin gereklerine ve hukukun genel
ilkelerine de bağlı kalmak durumundadır. (E.1980/1, K.1980/25,
K.t.29.04.1980; E.1963/124, K.1963/243, K.t.11.10.1963 sayılı Anayasa
Mahkemesi Kararları) Bu durum, Anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığı
ilkesinin gereğidir. Ancak, Anayasanın takdirine bırakmadığı emredici
kuralları için yapacağı düzenlemeleri ise, Anayasanın 2 nci maddesi ile
birlikte 45 inci maddesindeki kurallara uygun yapması Anayasal bir
zorunluluktur.
Yukarıda açıklandığı
üzere, 648 sayılı Kanun Hükmünde
Kararnamenin 23 üncü maddesiyle 03.05.1985 tarihli ve 3194 sayılı İmar
Kanununa eklenen ek 4 üncü maddesinin birinci fıkrası, kamu yararı ve hukuk devleti ilkesiyle
bağdaşmadığı ve Devlete yüklenen Anayasal görevleri ortadan kaldırmayı
amaçladığı için Anayasanın 2 nci ve 45 inci maddelerine ve ayrıca 91 inci
maddesine aykırı olduğundan iptali gerekir.
9) 648 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 36 ncı
Maddesiyle Değiştirilen 2873 Sayılı Kanunun 5 inci Maddesinin Birinci
Fıkrasındaki, “onaylı uygulama imar planına göre hazırlanacak projelerin”
İbaresinin Anayasaya Aykırılığı
…
648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 36 ncı
maddesi ile 2873 sayılı Kanunun “Kamulaştırma” başlıklı 5 inci maddesindeki
“hazırlanacak planın” ibaresi, “onaylı uygulama imar planına göre
hazırlanacak projelerin” şeklinde değiştirilerek; maddenin “Milli park,
tabiat parkı, tabiat anıtı ve tabiatı koruma alanı sınırları içinde kalan
yerlerdeki gerçek ve tüzel kişilere ait taşınmaz mallar ile her türlü
tesisler, hazırlanacak planın gerçekleşmesi için, gerekli görüldüğünde,
6830 sayılı İstimlak Kanunu hükümlerine göre, Tarım ve Orman Bakanlığınca
kamulaştırılır.” şeklindeki mevcut hükmü, “Milli park, tabiat parkı, tabiat
anıtı ve tabiatı koruma alanı sınırları içinde kalan yerlerdeki gerçek ve
tüzel kişilere ait taşınmaz mallar ile her türlü tesisler, onaylı uygulama
imar planına göre hazırlanacak projelerin gerçekleşmesi için, gerekli
görüldüğünde, 6830 sayılı İstimlak Kanunu hükümlerine göre, Tarım ve Orman
Bakanlığınca kamulaştırılır.” biçimine dönüştürülmektedir.
Kaynağını Anayasanın 169
uncu maddesinden alan ve düzenlediği alana ilişkin temel kanun niteliğinde
olan 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu 6223 sayılı Yetki Yasasının
kapsamında değildir. Bakanlar Kurulunun kendisine verilen yetki içinde
bulunmayan alanlarda, KHK ile düzenleme yapması, Anayasanın 91 inci
maddesine aykırıdır.
Öte yandan, Anayasanın 35
inci maddesinde, herkesin mülkiyet haklarına sahip olduğu ve bu hakların
ancak, kamu yararı amacıyla kanunla sınırlanabileceği kuralına yer
verilmiştir.
Anayasanın 91 inci
maddesinde ise, Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde
yer alan temel haklar ile kişi hakları ve ödevlerinin, kanun hükmünde
kararnamelerle düzenlenemeyeceği kuralı getirildiğine ve 648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 36 ncı
maddesi ile 2873 sayılı Kanunun “Kamulaştırma” başlıklı 5 inci maddesinde
yapılan değişiklikle, milli
park, tabiat parkı, tabiat anıtı ve tabiatı koruma alanı sınırları içinde
kalan yerlerdeki gerçek ve tüzel kişilere ait taşınmaz mallar ile her türlü
tesislerin, onaylı uygulama imar planına göre hazırlanacak projelerin
gerçekleşmesi için, kamulaştırılacağı öngörüldüğüne göre, Anayasal güvence
altındaki mülkiyet hakkının kamulaştırılmasına ilişkin düzenlemelerin KHK ile yapılması, Anayasanın 91 inci maddesindeki
yasak alan kapsamına girdiğinden, iptali istenen söz konusu düzenleme,
Anayasanın 91 inci maddesine bu açıdan da aykırılık oluşturmaktadır.
Anayasanın 35 inci
maddesinin ikinci fıkrasında, mülkiyet haklarının ancak kamu yararı
amacıyla kanunla sınırlanabileceği; 46 ncı maddesinin birinci fıkrasında,
kamulaştırmanın ancak kamu yararının gerektirdiği hallerde yapılabileceği
kurallarına yer verilmiş; 169 uncu maddesinde ise, Devletin, ormanların
korunması ve sahalarının genişletilmesi için gerekli yasaları koyacağı ve
önlemleri alacağı; bütün ormanların gözetimi görevinin Devlete ait olduğu;
Devlet ormanlarının mülkiyetinin devrolunamayacağı, kanuna göre devletçe
yönetilip işletileceği, bunların zamanaşımı yoluyla mülk edinilemeyeceği,
kamu yararı dışında irtifak hakkına konu olamayacağı ve ormanlara zarar verebilecek
hiçbir faaliyet ve eyleme müsaade edilemeyeceği hüküm altına alınmıştır.
Öte yandan, 2873 sayılı
Milli Parklar Kanununun “Planlama” başlıklı 4 üncü maddesinde;
“Bu Kanun hükümlerine göre milli park
olarak belirlenen yerlerin özellik ve nitelikleri gözönünde tutularak,
koruma ve kullanma amaçlarını gerçekleştirmek üzere, kuruluş, geliştirme ve
işletilmelerini kapsayan gelişme planı, ilgili bakanlıkların olumlu
görüşleri ve gerektiğinde fiili katkılarıyla, Tarım ve Orman Bakanlığınca
hazırlanır ve yürürlüğe konur.
Gelişme planı uyarınca iskan ve
yapılaşmaya konu olacak yerler için, imar mevzuatına göre imar uygulama
planları, milli park gelişme planı hüküm ve kararlarına uygun olarak hazırlanır
veya hazırlattırılarak İmar ve İskan Bakanlığının onayı ile yürürlüğe
konulur.
3 üncü madde hükümleri uyarınca
tabiat parkı, tabiat anıtı ve tabiatı koruma alanı olarak belirlenen yerler
için gerekli “planlar”, Kültür ve Turizm Bakanlığının görüşü alınarak Tarım
ve Orman Bakanlığınca hazırlanır ve yürürlüğe konur.
Bu Kanun kapsamına giren yerlerdeki
turizm bölge, alan ve merkezlerinde, turizm yatırımlarına ilişkin plan
kararları Tarım ve Orman Bakanlığının görüşü alınarak sonuçlandırılır.”
denilmiştir.
Bu bağlamda 4 üncü maddede sözü
edilen gelişme planı, milli park olarak belirlenen yerlerin özellik ve nitelikleri
gözönünde tutularak, koruma ve kullanma amaçlarını gerçekleştirmek üzere
hazırlanacak ve kuruluş, geliştirme ve işletilmelerini kapsayacaktır.
Gelişme planı uyarınca iskan ve yapılaşmaya konu olacak yerler için,
hazırlanacak imar uygulama planları ise, milli park gelişme planı hüküm ve
kararlarına uygun olarak hazırlanacaktır.
Kanunun 5 inci maddesinde belirtilen,
“Milli park, tabiat parkı, tabiat anıtı ve tabiatı koruma alanı sınırları
içinde kalan yerlerdeki gerçek ve tüzel kişilere ait taşınmaz mallar ile
her türlü tesisler, hazırlanacak planın gerçekleşmesi için” ifadesindeki
“planın” ibaresi, “gelişme planı”dır.
Çünkü, Anayasanın 35 inci maddesine
göre, mülkiyet hakları ancak kamu yararı ile sınırlandırılabileceğine ve 46
ncı maddesine göre de sadece kamu yararının gerektirdiği hallerde
kamulaştırma yapılabileceğine göre; milli park, tabiat parkı, tabiat anıtı
ve tabiatı koruma alanı sınırları içinde kalan yerlerdeki gerçek ve tüzel
kişilere ait taşınmaz mallar ile her türlü tesisler, ancak söz konusu
yerlerin koruma ve kullanma amaçlarını gerçekleştirmek üzere kuruluş,
geliştirme ve işletilmesi gibi kamu yararı bulunan hedefleri içeren gelişme
planı kapsamında kamulaştırılabilirler. Çünkü, gelişme planı, söz konusu
yerlerin koruma ve kullanma amaçları yanında kuruluş, geliştirme ve
işletmelerini de kapsamakta, gelişme planı içinde kalan gerçek ve tüzel
kişilere ait yerlerin koruma ya da kullanma veya geliştirme ve işletme
alanlarından hangisi içinde yer alacağı ve nasıl değerlendirileceği gelişme
planı aşamasında belirsizliğini korumaktadır.
Ancak, gelişme planı uyarınca gelişme
planı hüküm ve kararlarına göre hazırlanacak imar uygulama planı aşamasında
ise, gerçek ve tüzel kişilere ait arazilerin, koruma alanı - kullanma alanı
ve geliştirme alanı – işletme alanından hangileri içinde yer aldığı
belirgin hale gelmekte; “Onaylı uygulama imar planına göre hazırlanacak
proje” aşamasında ise, yapılacak yapı veya tesislerin kendisinin ve
oturacağı arazinin bütün ayrıntıları bilinmektedir.
Milli park, tabiat parkı, tabiat
anıtı ve tabiatı koruma alanı sınırları içinde kalan yerlerdeki gerçek ve
tüzel kişilere ait taşınmaz malların, koruma ve geliştirme amacıyla değil
de kullanma ve işletme amacıyla kullanılacağı ile üzerine yapılacak yapı ve
tesislerin bütün ayrıntıları biliniyor ise, buraların kamulaştırılmasıyla
Devlet kamu yararını gerçekleştirmeyi değil, kamu gücünü kullanarak arazi
ticareti yapmayı ve arazi sahiplerinden yatırımcılara imar rantı transfer
etmeyi amaçlıyor demektir. Bu durumun, Anayasanın 2 nci maddesindeki hukuk
devleti ilkesi ile 35 inci ve 46 ncı maddelerindeki kurallarla
bağdaşmazlığı apaçıktır.
Yukarıda açıklandığı üzere, 648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 36 ncı
maddesi ile 2873 sayılı Kanunun “Kamulaştırma” başlıklı 5 inci maddesindeki
“hazırlanacak planın” ibaresini değiştiren, “onaylı uygulama imar planına
göre hazırlanacak projelerin” ifadesi, Anayasanın 2 nci, 35 inci, 46 ncı ve
91 inci maddelerine aykırı olduğundan iptali gerekir.
10) 648 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 40 ıncı
Maddesi ile Değiştirilen 13.12.1978 Tarihli ve 178 Sayılı Maliye
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 13
üncü Maddesinin Birinci Fıkrasının (r) Bendindeki, “Bakanlar Kurulunca
uygulama usul ve esasları belirlenen projeler kapsamında …” ve “ … ve
Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan …” İfadeleri ile “…
kamulaştırma …” İbaresinin ve İkinci Fıkrasının Anayasaya Aykırılığı
…
648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 40 ıncı
maddesi ile değiştirilen 178 sayılı Maliye Bakanlığının Teşkilat ve
Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 13 üncü maddesinin birinci fıkrasının
(r) bendinde, Bakanlar Kurulunca uygulama usul ve esasları belirlenen
projeler kapsamında; Hazinenin özel mülkiyetinde ve Devletin hüküm ve
tasarrufu altında bulunan taşınmazları geliştirmek, değerlendirmek,
kişilerin mülkiyetinde bulunan taşınmazları satın almak, trampa etmek,
kamulaştırma ve toplulaştırma yapmak görevleri Milli Emlak Genel Müdürlüğüne
verilmekte; ikinci fıkrasında ise, (r) bendi kapsamındaki tüm taşınmazlara
ilişkin her tür ve ölçekteki etüt, harita, plan, imar planları, imar plan
tadilatları ve imar uygulamalarının Maliye Bakanlığının talebi üzerine
Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca yapılacağı ve onaylanarak yürürlüğe
konulacağı hüküm altına alınmaktadır.
Maddenin (r) bendinde, “Bakanlar Kurulunca uygulama
usul ve esasları belirlenen projeler kapsamında” denilmekle yetinilmiş;
ancak, söz konusu projelerin hangi tür projeler olacakları, neleri
gerçekleştirmeyi amaçlayacakları vb. hususlar açıklanmamıştır.
İdarenin kanuniliği
ilkesi, idarenin ve organlarının görev ve yetkilerinin hiçbir duraksamaya
yer vermeyecek şekilde yasayla düzenlenmesini gerekli kılar. Bakanlar
Kuruluna yasa ile içeriği belirsiz projelerin uygulama usul ve esaslarını
belirleme yetkisi verilmesi, Anayasanın öngördüğü biçimde yasa ile
düzenleme anlamına gelmez. Bakanlar Kurulunun usul ve esaslarını
belirleyeceği projelerin, neler ve hangi tür projeler olduklarının ve bu
projelerle nelerin amaçlandığının yasada açıkça belirtilmesi gerekir.
Aksine düzenleme, Anayasanın 2 nci maddesindeki hukuk devleti ilkesiyle bağdaşmaz.
Öte yandan, Bakanlar Kurulunca uygulama usul ve
esasları belirlenen projeler kapsamında; değerlendirilecek ve
geliştirilecek alanlar içine Hazinenin özel mülkiyetindeki yerlere ek
olarak Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerler de dahil edilmiştir.
Bendin düzenlenişi ile ikinci fıkrasındaki
hükümlerden, değerlendirme ve geliştirmenin, söz konusu taşınmazları satışa
hazır hale getirmek için değerini/bedelini yükseltmeye yönelik arsa ve
arazi spekülasyonu çalışmaları olduğu anlaşılmaktadır.
22.11.2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medeni
Kanununun 715 inci maddesinin birinci fıkrasında, sahipsiz yerler ile
yararı kamuya ait malların Devletin hüküm ve tasarrufu altında olduğu;
ikinci fıkrasında ise aksi ispatlanmadıkça, yararı kamuya ait sular ile
kayalar, tepeler, dağlar, buzullar gibi tarıma elverişli olmayan yerlerin
ve bunlardan çıkan kaynakların kimsenin mülkiyetinde olmadığı ve hiçbir
şekilde mülkiyete konu olamayacağı hüküm altına alınmıştır.
Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlere ilişkin
bu genel düzenlemeye ek olarak Anayasada ve özel kanunlarda da hükümler
bulunmaktadır.
Bu bağlamda, Anayasanın 43 üncü maddesinin birinci
fıkrasında kıyıların devletin hüküm ve tasarrufu altında olduğu kurala
bağlanmış ve 3621 sayılı Kıyı Kanununun 5 inci maddesinde bu kural
yinelenirken; 7 nci maddesinin ikinci fıkrasında kıyıda denizden doldurma
suretiyle elde edilecek arazilerin Devletin hüküm ve tasarrufu altında
olduğu ve özel mülkiyete konu oluşturmayacağı hüküm altına alınmıştır. 4342
sayılı Mera Kanununun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasında, mera, yaylak ve
kışlakların devletin hüküm ve tasarrufu altında olduğu belirtilmiştir. Öte
yandan, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ve 2873
sayılı Milli Parklar Kanunu kapsamındaki taşınmazlar ile 6381 sayılı Orman
Kanunu kapsamındaki Devlet ormanları da bu kapsamdadır.
Kamu yararına özgülenen ve mülkiyete konu
oluşturmayan Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki kıyılar, denizden
doldurma suretiyle edinilen araziler, dağlar, tepeler, mera, yaylak ve
kışlaklar ile Devlet ormanları ve içindeki milli park, tabiat parkı, tabiat
varlığı ve benzerler, “Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan” ifadesi
üzerinden Bakanlar Kurulunca uygulama usul ve esasları belirlenen projeler
kapsamında geliştirilecek ve değerlendirilecek araziler arasına dahil
edilerek, maddenin ikinci fıkrasında düzenlenen Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı tarafından yapılacak yapılaşma ve yerleşmeye ilişkin her türlü
planın kapsamı içine alınmaktadır. Daha özlü bir anlatımla, bu düzenlemeyle
dağların, tepelerin, kıyıların, kıyıda denizden doldurma yoluyla elde
edilen arazilerin, mera, yaylak ve kışlaklar ile Devlet ormanları ve
içindeki koruma altında bulunan alanların, yerleşme ve yapılaşmaya açılması
hedeflenmektedir.
Bu durum, Anayasanın 43 üncü, 45 inci, 63 üncü ve
169 uncu maddeleriyle bağdaşmamaktadır.
Diğer yandan, Bakanlar Kurulunca uygulama usul ve
esasları belirlenen projeler kapsamında; taşınmazları geliştirmek ve
değerlendirmek için, Milli Emlak Genel Müdürlüğüne kişilerin mülkiyetinde
bulunan taşınmazları kamulaştırma yetkisi verilmektedir.
Öncelikle, mülkiyet hakkının Anayasanın İkinci
kısmının ikinci bölümünde düzenlendiğini ve kanun hükmünde kararname ile
düzenleme yasağı kapsamında bulunduğundan, düzenlemenin Anayasanın 91 inci
maddesine aykırı olduğunu belirtmek gerekir.
Anayasanın 35 inci maddesinde herkesin mülkiyet
haklarına sahip olduğu ve bu hakların ancak kamu yararı amacıyla kanunla
sınırlandırılabileceği; 46 ncı maddesinde ise, kamulaştırmanın kamu yararının
gerektirdiği hallerde yapılabileceği kurallarına yer verilmiştir.
Milli Emlak Genel Müdürlüğüne (r) bendiyle, arazi
değerlendirmesi ve geliştirmesi yapmak için verilen kişilerin
mülkiyetindeki taşınmazları kamulaştırma yetkisi ile ikinci fıkrasında
Çevre ve şehircilik Bakanlığına verilen yerleşme ve yapılaşmaya ilişkin her
türlü planlama yetkisi birlikte değerlendirildiğinde, Milli Emlak Genel
Müdürlüğüne verilen kamulaştırma yetkisinin, kamu yararını gerçekleştirmeyi
amaçlamak yerine, arazi ticareti ile arazi ve arsa spekülasyonu yaparak
yaratılan imar rantlarına el koymayı hedeflediği görülmektedir. Oysa
Devlete arazi ve arsa spekülasyonu yapmak değil, tam tersine Anayasanın 57
nci maddesinde, konut ihtiyacını karşılayacak önlemleri alma ve bu bağlamda
arsa üretme görevleri verilmiştir.
Bu itibarla, maddenin (r) bendinde yer alan
“kamulaştırma” ibaresi Anayasanın 2 nci, 35 inci, 46 ncı ve 57 nci
maddelerine aykırıdır.
Maddenin ikinci fıkrasında, (r) bendi kapsamındaki
tüm taşınmazlara ilişkin her tür ve ölçekteki etüt, harita, plan, imar
planları, imar plan tadilatları ve imar uygulamalarının Maliye Bakanlığının
talebi üzerine Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca yapılacağı ve onaylanarak
yürürlüğe konulacağı hüküm altına alınmaktadır.
Anayasanın 123 üncü maddesinin ikinci fıkrasında,
idarenin kuruluş ve görevlerinin merkezden yönetim ve yerinden yönetin
esaslarına dayanacağı; 127 nci maddesinin birinci fıkrasında, mahalli
idarelerin, il, belediye ve köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını
karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları,
gene kanunda gösterilen seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu
tüzel kişileri oldukları; ikinci fıkrasında ise, mahalli idarelerin kuruluş
ve görevleri ile yetkilerinin yerinden yönetim ilkesine uygun olarak
kanunla düzenleneceği kurallarına yer verilmiştir.
Anayasanın 127 nci maddesinin birinci fıkrasında
sözü edilen mahalli müşterek ihtiyaç kavramının, herhangi bir yerel yönetim
biriminin sınırları içinde yaşayan kişi, aile, zümre ya da sınıfın özel
çıkarlarını değil, aynı yörede birlikte yaşamaktan doğan eylemli durumların
yarattığı, yoğunlaştırdığı ve güncelleştirdiği, özünde yerel ve kamusal
hizmet karakterinin ağır bastığı ortak ihtiyaç ve beklentileri ifade ettiği
göz önüne alındığında, yerelde uygulanacak imar planları ile parselasyon
planlarının, birlikte yaşamaktan ve hemşerilik ilişkisinden doğan mahalli
müşterek bir hizmet olduğu göz ardı edilemez.
Bunun içindir ki, 03.05.1985 tarihli ve 3194 sayılı
İmar Kanunu ile birlikte, merkezi idarenin yereldeki mekansal planlama
konusundaki yetkileri, çağdaş demokratik sistemdeki evrimin, katılımcı
demokrasi anlayışının küresel düzeyde yerleşmesinin ve Anayasamızdaki
“yerinden yönetim” ilkesinin gereği olarak, merkezi idareye göre katılımcı
süreçlere daha açık olan yerel yönetimlere geçmeye başlamış; 22.02.2005
tarihli ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ve 03.07.2005 tarihli ve 5393
sayılı Belediye Kanunu ile süreç tamamlanmıştır.
Bakanlar Kurulunca uygulama usul ve esasları belirlenen
projeler kapsamında; Hazinenin özel mülkiyetinde ve Devletin hüküm ve
tasarrufu altında bulunan taşınmazlara ek olarak satın alma, trampa etme,
kamulaştırma ve toplulaştırma yoluyla kişilerin mülkiyetinde bulunan
taşınmazların, her tür ve ölçekteki etüt, harita, plan, imar planları, imar
plan tadilatları ve imar uygulamalarının yapılması ve onaylanması
yetkilerinin Maliye Bakanlığının talebi üzerine Çevre ve Şehircilik
Bakanlığına verilmesi, yerel yönetimlerin yetkilerine Anayasa ile
bağdaşmayan açık, gelişigüzel ve ölçüsüz bir müdahale olmanın yanında,
kaynağını Anayasadan almayan bir yetki gaspı anlamına da gelmektedir.
Yerel yönetimlerin yetkisi içinde bulunan yerel
düzeydeki nazım ve uygulama imar planlarının, merkezi idarenin yetkisi
içinde olması gereken ülke ve bölge düzeyindeki planlarla, çevresel ve
varsa metropoliten alan planlamalarıyla bütünleşik, onlara uygun ve onlarla
uyum içinde olması gerekeceğinde kuşku yoktur. Bakanlar Kurulunca uygulama
usul ve esasları belirlenen projeler kapsamında; Hazinenin özel
mülkiyetinde ve Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan taşınmazlara ek
olarak satın alma, trampa etme, kamulaştırma ve toplulaştırma yoluyla
kişilerin mülkiyetinde bulunan taşınmazların, her tür ve ölçekteki etüt,
harita, plan, imar planları, imar plan tadilatları ve imar uygulamalarının
yapılması ve onaylanmasına kadar, yerel yönetimlere yasalarla verilen yerel
planlama ve ruhsatlandırma yetkilerinin hiçbir ölçü ve sınırlama
getirilmeksizin süresiz olarak merkezi idare tarafından kullanılmasının
öngörülmesi, yerel yönetimlerin yasaların verdiği yerel planlama
yetkilerini, bir yandan yerel gereksinimlere göre kullanmalarını olanaksız
hale getirirken, diğer yandan yerel planlamanın ilkesel düzeyde olmazsa
olmazı kabul edilen planlama dengesini bozmakta ve plan bütünlüğünü ortadan
kaldırmaktadır.
Her yerleşim yerinin fiziki, coğrafi, yer bilimsel
ve tarihsel özellikleri yanında, sosyo-ekonomik gelişme eğilimleri, gelişme
potansiyeli, gelişme aksı ve sektörel hedefleri birbirinden farklılık
gösterir. Yerleşim yerlerinin bu özellikleri bağlamında yerleşime ilişkin
imar planlarının yerel özellik taşıdığı ve yerel yönetimler tarafından
yapılması gerekeceği açıktır. Hukuksal zorunluluklar bir yana, ülke ve
bölge bazındaki üst ölçekli mekansal planların merkezi idare tarafından
yapılması ne kadar doğru ve yerinde ise, yerel düzeydeki imar planlarının
yerel yönetimler tarafından yapılması da aynı derecede doğru ve yerindedir.
Yerel düzeydeki imar planları, merkezi idare tarafından da yapılabilir; tercih
nedenidir. Ancak, bu durumda sadece Anayasanın 127 nci maddesinin birinci,
ikinci ve beşinci fıkralarına aykırılıktan söz edilebilirken; yasalarla
yerel yönetimlere verilen yerel planları yapma yetkisinin, merkezi idareye
verilen yetkiler bağlamında yerel gereksinimlere göre kullanılmasının
olanaksız hale getirilmesi ve plan dengesi ve bütünlüğünün bozulması
durumunda ise, Anayasanın 2 nci ve 6 ncı maddelerine de aykırılık söz
konusu olur.
Anayasanın 2 nci maddesinde “hukuk devleti” ilkesi
Cumhuriyetin temel nitelikleri arasında sayılmıştır. Hukuk devleti ilkesi,
yönetimin yetkilerinin belirsizliğe ve sınırsızlığa yol açmayacak açıklıkta
düzenlenmesi yanında, düzenlemelerin kamu yararına olmasını da gerekli
kılar. Yerel yönetimlerin, yerleşme ve yapılaşmaya ilişkin yetkilerine
merkezi idarenin ayrımsız ve dilediğince el koyması, yerleşimlerin plan
bütünlüğünden ayrışık biçimde, parsel ölçeğinde plan kararı üretmesi ve
yapılaşma kararı vermesi, yerleşme planlarında var olan dengenin ve
bütünlüğün bozulmasına yol açacaktır. Yerleşme ve yapılaşmaya ilişkin
planlama ve ruhsatlandırmada merkezi idareye verilen sınırsız ve süresiz
yetki ile yerel yönetimlerin yasal yetkilerini kullanmalarının ortadan
kaldırılmasının hukuk devleti ilkesine aykırılığı açıktır. Öte yandan aynı
yetki ile imar planlarının dengesinin ve bütünlüğünün bozulmasının ise kamu
yararı ilkesiyle bağdaşmazlığı da ortadadır.
Bilindiği üzere, Anayasanın 6 ncı maddesinde,
hiçbir kimse veya organın kaynağını Anayasadan almayan bir devlet yetkisi
kullanamayacağı belirtilmiştir. Oysa iptali istenen düzenleme, merkezi
idareyi Anayasa ile kendisine verilen idari vesayeti aşan yetkilerle
donatmaktadır. Bu durumda, merkezi yönetimce kullanılan yetkinin kaynağını
Anayasadan aldığı ileri sürülemeyeceğinden, Anayasanın 6 ncı maddesine açık
bir aykırılığın varlığını kabul etmek gerekecektir.
Yukarıda açıklandığı üzere, 648 sayılı Kanun
Hükmünde Kararnamenin 40 ıncı maddesi ile değiştirilen 178 sayılı Maliye
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 13
üncü maddesinin birinci fıkrasının (r) bendindeki, “Bakanlar Kurulunca
uygulama usul ve esasları belirlenen projeler kapsamında …” ve “ … ve
Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan …” ifadeleri ile “…
kamulaştırma …” ibaresi ve ikinci fıkrası, Anayasanın 2 nci, 6 ncı, 35
inci, 43 üncü, 45 inci, 46 ncı, 57 nci, 63 üncü, 91 inci, 127 nci ve 169
uncu maddelerine aykırı olduğundan iptali gerekir.
11) 648 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 42 nci
Maddesiyle Değiştirilen 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma
Kanununun 17 nci Maddesinin (a) Fıkrasının İkinci ve Üçüncü Paragrafları
ile 63 üncü Maddesinin Anayasaya Aykırılığı
…
2863 sayılı Kanunun 17 nci maddesinin (a)
fıkrasının ikinci paragrafındaki;
“Koruma amaçlı imar plânı yapılıncaya
kadar, koruma bölge kurulu tarafından üç ay içinde geçiş dönemi koruma
esasları ve kullanma şartları belirlenir. Belediyeler, valilikler ve ilgili
kurumlar söz konusu alanda ilgili meslek odaları, sivil toplum kuruluşları
ve plândan etkilenen hemşerilerin katılımı ile toplantılar düzenleyerek
koruma amaçlı imar plânını hazırlatıp, incelenmek ve sonuçlandırılmak üzere
koruma bölge kuruluna vermek zorundadır. İki yıl içinde koruma amaçlı imar
plânı yapılmadığı takdirde, geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma
şartlarının uygulanması, koruma amaçlı imar plânı yapılıncaya kadar
durdurulur.”
şeklindeki hüküm, 648 sayılı KHK’nin 42
nci maddesiyle;
“Koruma amaçlı imar planı yapılıncaya kadar, koruma
bölge kurulu tarafından üç ay içinde geçiş dönemi koruma esasları ve
kullanma şartları belirlenir. Belediyeler, valilikler ve ilgili kurumlar
söz konusu alanda üç yıl içinde koruma amaçlı imar planı hazırlatıp
incelenmek ve sonuçlandırılmak üzere koruma bölge kuruluna vermek zorundadır.
Üç yıllık süre içinde zorunlu nedenlerle plan yapılamadığı takdirde koruma
bölge kurulunca gerekçeli olarak bu süre uzatılabilir. Uzatılan süre
içerisinde geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma şartları uygulanır.”
şeklinde;
Üçüncü paragrafındaki,
“Bu iki yıllık süre içinde zorunlu
nedenlerle plân yapılamadığı takdirde koruma bölge kurulunca bu süre bir
yıl daha uzatılabilir.”
şeklindeki hüküm ise,
“Sit alanlarına ilişkin tüm ölçeklerde yapılmış;
koruma bölge kurullarının uygun görüşü alınarak yürürlüğe giren planların
yargı kararları ile uygulamasının durdurulması veya iptal edilmesi halinde
ilgili koruma bölge kurulunca geçiş dönemi yapılanma şartları yeniden
belirlenir.”
şeklinde,
Değiştirilmektedir.
İkinci paragrafta yapılan değişiklikte
dikkatlerden kaçmayan birinci husus, Belediyeler, valilikler ve ilgili kurumlar
tarafından hazırlanacak koruma amaçlı imar planı hazırlama sürecinden,
“ilgili meslek odaları, sivil toplum kuruluşları ve plândan etkilenen
hemşerilerin” katılımının dışlanmasıdır.
“Mahallî idareler, temsilî demokraside halkın yerel
kamusal menfaatlerinin teminatıdır. Diğer taraftan, demokratik sistemin
önemli bir unsuru olarak çoğulculuğun, katılımın sağlanmasında, yerel ve
ulusal menfaatlerin uzlaştırılmasında, halkın tercihleri ile talep ve
beklentilerinin yönetime yansıtılmasında, mahallî idarelerin önemli rolleri
bulunmaktadır. Mahallî idareler, halkın katılımını sağlamada merkezî
idareye göre çok daha fazla imkân ve yeteneklere sahiptir ve böylece tüm
sistemin yönetim kapasitesini de güçlendirmektedir.
Mahallî idareler vatandaşlara ilave seçme ve
seçilme imkânı sağlamakta, sivil toplum örgütleri de dahil olmak üzere
onlara daha fazla katılım imkânı vermektedir. Böylece adeta demokrasi için
eğitim merkezleri işlevini görmektedir.”
Yukarıdaki ifadeler, mahalli idareleri konu alan
herhangi bir kitap veya makaleden ya da yargı kararından alınmamıştır.
Yukarıdaki ifadeler, 648 sayılı KHK’yi çıkaran Siyasal İktidar tarafından
yasalaştırılan, 03.07.2005 tarihli ve 5393 sayılı Belediye Kanununun “Genel
Gerekçe”sinden alınmıştır.
5393 sayılı Kanunun Genel Gerekçesine
yukarıdaki ifadeleri koyan Siyasal İktidar için, “Demokrasi bir tramvaydır;
gittiğimiz yere kadar gider, orada ineriz.” den ibaret olmalı ki, beş yıl
sonra koruma amaçlı imar planı hazırlama sürecinden, “ilgili meslek
odaları, sivil toplum kuruluşları ve plândan etkilenen hemşerilerin”
katılımına son verilmiştir.
Anayasanın 2 nci maddesinde “demokratik devlet” Cumhuriyetin
temel nitelikleri arasında sayılmıştır. Demokrasi, kavramsal olarak halkın
kendi kendini yönettiği rejimdir. Temsili demokrasi ise, temsil edenin
temsil yetkisini seçmenin rızası ve onayından almasıdır. Temsili demokrasi
seçimlere dayanır; ancak seçimlere indirgenemez. Çağımızın temsili
demokrasileri gücünü, sadece seçimlerden değil, çoğulculuğa ve
katılımcılığa dayanmasından alır.
Yerel yönetimler, katılımcılığın sağlanmasında,
merkezi idareye göre daha uygun ölçekler sunar.
Öte yandan, mahallin yerleşme ve yapılaşmasına
ilişkin planlar, mahalli müşterek ihtiyaçların prototipini oluşturur.
Çünkü, yerleşim yerinin fiziki, coğrafi, jeolojik ve tarihsel özelliklerine
göre, sosyo-ekonomik gelişme eğilimi, gelişme aksı, sektörel hedefleri,
nüfus ve yapılaşma yoğunluğu imar planları ile belirlenir. Koruma amaçlı
imar planları ise daha fazlasını içerdiğinden, yerleşme yerinde
yaşayanları, ekonomik, sosyal ve kültürel yönden doğrudan etkilemektedir.
Kaldı ki, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının
sadece Devlet tarafından korunması ve değerlendirilmesi, etkin bir koruma
için yetmez; bu sürece halkın katılımının sağlanarak sahiplenme duygusunun
geliştirilmesi de gerekir.
Nitekim, 2863 sayılı Kanunun 17 nci maddesinin (a)
fıkrasının ikinci paragrafında, belediyeler,
valilikler ve ilgili kurumlar tarafından hazırlanacak koruma amaçlı imar
planının hazırlama sürecinde, ilgili meslek odaları, sivil toplum
kuruluşları ve plândan etkilenen hemşerilerin” katılımının sağlanmasının
gerekçesinde bu olgular yatmaktadır.
Bu gerekçeler ortada dururken, koruma
amaçlı imar planının hazırlanma sürecinden, “ilgili meslek odaları, sivil
toplum kuruluşları ve plândan etkilenen hemşerilerin” katılımının
dışlanması, Anayasanın 2 nci, 63 üncü ve 127 nci maddeleri ile bağdaşmaz.
Öte yandan, sit alanı olarak ilan
edilen yerler için, koruma bölge kurulları tarafından koruma amaçlı imar
planı değil, koruma amaçlı imar planı hazırlanıncaya kadar ki süreçte geçiş
dönemi koruma esasları ve kullanma şartları belirlendiği için, yetkili yerel
yönetimler tarafından süresi içinde koruma amaçlı imar planının
yapılamaması durumunda, yerel yönetimleri görevlerini yapmaya zorlamak
amacıyla, paragrafta koruma amaçlı imar planı yapılıncaya kadar geçiş
dönemi koruma esasları ve kullanma şartlarının durdurulması esası
benimsenerek sit alanının plansız kalması üzerinden yapılaşma
durdurulmuştur.
Yapılan değişiklikte ise, “Üç yıllık süre içinde zorunlu nedenlerle plan
yapılamadığı takdirde koruma bölge kurulunca gerekçeli olarak bu süre
uzatılabilir. Uzatılan süre içerisinde geçiş dönemi koruma esasları ve
kullanma şartları uygulanır.” denilerek; bir yandan, iki yıllık koruma
amaçlı imar planı yapılma süresi iki yıldan üç yıla çıkarılır ve üç yıl
içinde yapılamaması durumunda verilecek ek süreye sınırlama getirilmez
iken, diğer yandan uzatılan geçiş süresi içinde geçiş dönemi koruma
esasları ve kullanma şartlarının uygulanacağı belirtilmektedir. Böylece
koruma esaslı imar planı yapılmayan/yapılmak istenmeyen yerleşimlerde,
plansız yapılaşmanın önü süresiz olarak açılırken; tabiat varlıkları ve
sitlerin korunması, geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma şartlarına
terkedilmektedir.
Devlete, Anayasanın 57 nci maddesinde, şehirlerin
özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten planlama yapma; 63 üncü maddesinde,
kültür ve tabiat varlıklarını ve değerlerini koruma ve bu amaçla
destekleyici ve teşvik edici önlemleri alma; 127 nci maddesinde ise yerel
yönetimlere mahalli müşterek ihtiyaçları yerinden yönetim ilkesi gereği
karşılama görevleri verilmiş; belediye ve mücavir alan sınırları içinde
imar planlarını yapma yetkisi, 5393 sayılı Belediye Kanununda belediyelere;
il çevre düzeni planını yapma yetkisi ise 5302 sayılı İl Özel İdaresi
Kanunu ile il özel idarelerine verilmiştir.
Koruma amaçlı imar planının üç yıllık süre içinde
yapılamaması durumunda, yapılma süresinin sınırsız bir şekilde uzatılmasını
ve bu süre içinde geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma şartlarının
uygulanmasını öngören düzenleme, plansız yapılaşmayı teşvik ettiği;
korunması gerekli tabiat varlıkları ile sitlerin etkin korumasını içermediği
ve yerel yönetimlerin yerleşme planı yapma yetkisini, koruma kurulları
kararları ile ikame ettiği için Anayasanın 57 nci, 63 üncü ve 127 nci
maddeleriyle bağdaşmamaktadır.
17 nci maddenin (a) fıkrasının üçüncü paragrafında
yapılan değişiklikle ise, sit alanlarına ilişkin tüm ölçeklerde yapılmış;
koruma bölge kurullarının uygun görüşü alınarak yürürlüğe giren planların
yargı kararları ile uygulamasının durdurulması veya iptal edilmesi halinde
ilgili koruma bölge kurulunca geçiş dönemi yapılanma şartlarının yeniden
belirlenmesi öngörülmektedir.
Bu düzenleme ile koruma amaçlı imar planlarının,
yargı kararları ile iptal edilmesi halinde, sit alanlarının plansız
kalmamasını sağlamak amaçlanmamaktadır. Çünkü, yeni bir koruma amaçlı imar
planı hazırlanıncaya kadar, geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma
şartlarının olmaması, korunması gerekli tabiat varlıkları ve sitler için
tehdit oluşturmamakta; tam tersine, yeni yapılaşmaları ve mekanın
düzenlenmesi girişimlerini, koruma amaçlı imar planı yapılıncaya kadar
ertelemektedir. Getirilen değişiklik ile söz konusu yerler için yargı
kararı ile duran yeni yapılaşma ve mekan düzenleme uygulamalarının, yeni
yapılacak geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma şartları bağlamında
kesintiye uğramaksızın devamının sağlanması amaçlanmaktadır.
Oysa, koruma amaçlı imar planları da 3194 sayılı
İmar Kanununda düzenlenen imar planlarının bir türü olduğundan, imar
planlarının iptali halinde süreç nasıl işliyor ise, koruma amaçlı imar
planının iptali halinde de aynı sürecin işlemesi gerekir. Hatta, Anayasanın
63 üncü maddesi bağlamında bu bir zorunluluktur.
Gerek geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma
şartları, gerek koruma amaçlı imar planları, hem korunması gerekli kültür
ve tabiat varlıkları ile sit alanlarına, hem de yeni yerleşme ve
yapılaşmalara ilişkin kurallar getirmektedir. Dolayısıyla yeni yapılaşmanın
amaçlandığı durumlarda, yapılaşmayı kolaylaştırıcı ve korumayı zorlaştırıcı
düzenlemeler getirmek, Anayasal koruma ve değerlendirme ilkesiyle
bağdaşmamaktadır. Bu düzenleme ile koruma amaçlı imar planı ile
düzenlenmesi gereken yeni yerleşme, yapılaşma ve mekânsal düzenleme
süreçlerinin, plana gerek kalmaksızın süresiz bir şekilde münferit kararlarla
yönetilmesi amaçlanmaktadır.
Yasaların öngördüğü süre içinde ilgili idarelerce
hazırlanması gereken koruma amaçlı imar planlarının, “koruma ve kullanma”
süreçlerini yönetmesi gerekirken, bu sürecin münferit kararlarla
sürdürülmesine yasallık kazandırılması, evrensel koruma ilkeleriyle de
uyuşmamaktadır.
Yukarıda açıklandığı üzere, korunması gerekli
kültür ve tabiat varlıkları ile sitleri korumayı, değerlendirmeyi ve
gelecek kuşaklara aktarmayı değil, plansız yapılaşma ve yerleşmenin önünü
açan söz konusu değişiklik Anayasanın 57 nci, 63 üncü ve 127 nci
maddelerine aykırıdır.
Söz konusu KHK’nin yürürlüğe ilişkin 63 üncü
maddesi de aynı gerekçelerle Anayasanın 2 nci, 57 nci, 63 üncü ve 127 nci
maddelerine aykırıdır.
Yukarıda açıklandığı üzere, 648 sayılı Kanun
Hükmünde Kararnamenin 42 nci maddesiyle değiştirilen 2863 sayılı Kültür ve
Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 17 nci maddesinin (a) fıkrasının
ikinci ve üçüncü paragrafları ile 63 üncü maddesi, Anayasanın 2 nci, 57
nci, 63 üncü ve 127 nci maddelerine aykırı olduğundan iptali gerekir.
12) 648 Sayılı Kanun
Hükmünde Kararnamenin 47 nci ve 49 uncu Maddeleri ile 50 nci Maddesiyle Değiştirilen
2863 Sayılı Kanunun 61 inci Maddesinin İkinci Fıkrasındaki “… Bakanlıkça değerlendirilerek gerekli
görüldüğü takdirde …” İbaresinin ve 63 üncü Maddesinin
Anayasaya Aykırılığı
…
648 sayılı Kanun Hükmünde
Kararnamenin 47 nci maddesi ile 2863
sayılı Kanunun 55 inci maddesinin ikinci ve dördüncü fıkralarında yer alan
“ve Yükseköğretim Kurulunca” ibareleri yürürlükten kaldırılmakta; 49 uncu
maddesi ile, 2863 sayılı Kanunun 58 inci maddesinin birinci fıkrasının (a)
bendinde yer alan “beş” ibaresi “yedi” şeklinde değiştirilmekte, aynı
fıkranın (b) bendi yürürlükten kaldırılmakta ve üçüncü fıkrası “Koruma
bölge kurulunun gündemiyle ilgili meslek odaları, koruma bölge kurulu
müdürlüğünün davetiyle toplantılara gözlemci olarak katılabilir.” şeklinde
değiştirilmekte; 50 nci maddesiyle değiştirilen 2863 sayılı Kanunun 61 inci
maddesinin ikinci fıkrasında, “Koruma bölge kurullarınca alınan kararlara
kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişilerce yapılan itirazlar,
Bakanlıkça değerlendirilerek gerekli görüldüğü takdirde Koruma Yüksek
Kurulu gündemine alınır.” denilmekte ve 63 üncü maddesinde ise 648 sayılı
KHK’nin yayımı tarihinde yürürlüğe gireceği belirtilmektedir.
Kaynağını Anayasanın 163
üncü maddesinden alan ve düzenlediği alana ilişkin temel kanun niteliğinde
olan 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu 6223 sayılı
Yetki Yasasının kapsamında değildir. Bakanlar Kurulunun kendisine verilen
yetki içinde bulunmayan alanlarda, KHK ile düzenleme yapması, Anayasanın 91
inci maddesine aykırıdır.
648 sayılı KHK’nin 41 inci maddesi ile 2863 sayılı
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununda yer alan ‘Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’ İbareleri ‘Kültür Varlıklarını Koruma
Yüksek Kurulu’ şeklinde ve ‘kültür ve tabiat varlıklarını koruma bölge
kurulu’ ile ‘Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’ İbareleri
‘Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’ şeklinde değiştirilmiş; 10 uncu
maddesi ile 648 sayılı KHK’ye eklenen 13/A maddesinin (1) numaralı
fıkrasının (b) bendi ile 2863 sayılı Kanunun kapsamındaki tabiat varlıkları
ile doğal sit alanlarının tespit ve tescilini sağlamak Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Bölge Kurullarının yetkisinden alınarak, Tabiat
Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğüne verilmiş; 17 nci maddesiyle 644
sayılı KHK’ye eklenen geçici 6 ncı maddenin (3) numaralı fıkrası ile 2863
sayılı Kanuna göre de tespit ve tescili yapılmış tabiat varlıkları ile
doğal sit alanlarının ikinci defa tespitini yapma görevi Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı tarafından konunun uzmanlarından oluşturulacak
komisyona verilmiştir. Bu bağlamda, 2863 sayılı Kanunun 57 nci maddesinde
Koruma Kurullarına verilen görevler, tabiat varlıkları ile doğal sit
alanlarının dışında kalan görevlerdir.
648 sayılı KHK’nin 49 uncu maddesi ile ise 2863
sayılı Kanunun “Koruma Kurullarının Oluşumu” başlıklı 58 inci maddesinin
birinci fıkrasının (a) bendindeki, “Arkeoloji, sanat tarihi, hukuk, mimari
ve şehir plancılığı konularda uzmanlaşmış kişiler arasından Bakanlıkça
seçilen beş temsilci” ifadesindeki “beş” ibaresi, “yedi” şeklinde değiştirilmekte;
(b) bendindeki, “Yükseköğretim Kurulunca, kurumların arkeoloji, sanat tarihi,
mimarlık, şehircilik bilim dallarından aynı daldan olmamak üzere iki
öğretim üyesi” ifadesi yürürlükten kaldırılmakta ve bunun sonucu olarak da 47 nci maddesi ile 2863 sayılı Kanunun 55 inci maddesinin
ikinci ve dördüncü fıkralarında yer alan “ve Yükseköğretim Kurulunca”
ibareleri yürürlükten kaldırılmaktadır.
Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları, 2863
sayılı Kanunun 57 nci maddesine göre, kültür varlıklarının tescilini
yapmak; korunması gerekli kültür varlıklarının gruplandırılmasını yapmak;
doğal sit alanı dışındaki tarihi, kentsel ve arkeolojik sit alanlarının
tescilinden itibaren üç ay içinde geçiş dönemi yapı şartlarını belirlemek;
korunması gerekli taşınmaz kültür varlıklarının koruma alanlarının
tespitini yapmak; korunması gerekli taşınmaz kültür varlıklarından
özelliklerini kaybetmiş olanların tescil kaydını kaldırmak; korunması
gerekli taşınmaz kültür varlıkları ile tarihi, kentsel ve arkeolojik sit
alanlarına ilişkin uygulamaya yönelik kararlar almak görevlerini
yürütecektir.
Bu görevlerin yürütülmesi, arkeoloji, sanat tarihi,
mimari ve şehircilik bilim dallarındaki en son gelişmeleri ve dünya
uygulamaları ile uluslararası kuruluşlardaki anlayış ve uygulama
değişimlerini izlemeyi gerektirmektedir. Bunu en iyi şekilde takip ederek
analiz edecek olanların da söz konusu bilim dallarıyla akademik düzeyde
ilgilenen öğretim üyeleri olacağını teorik olarak kabul etmek gerekir.
Çünkü, üniversiteler, bilimin ve bilimsel gelişmelerin evrensel düzeyde
takip edildiği ve üretildiği merkezlerdir. Nitekim, 2863 sayılı Kanunun 51
inci maddesinin birinci fıkrasında, “Yurtiçinde bulunan ve bu Kanun
kapsamına giren korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile
ilgili hizmetlerin bilimsel esaslara göre yürütülmesini sağlamak üzere …”
denilerek bilimselliğe özel bir vurgu yapılmıştır.
Anayasanın 2 nci
maddesinde Türkiye Cumhuriyeti’nin sosyal bir hukuk devleti olduğu
belirtilmiştir. Hukuk devleti, insan haklarına dayanan, bu hak ve
özgürlükleri koruyup güçlendiren, eylem ve işlemleri hukuka uygun olan, her
alanda adaletli bir hukuk düzeni kurup bunu geliştirerek sürdüren,
Anayasaya aykırı durum ve tutumlardan kaçınan, hukuku tüm devlet
organlarına egemen kılan devlettir.
Öte yandan, Anayasa
Mahkemesinin E.1985/1, K.1986/4 sayılı Kararında, “Yasa koyucuya verilen
düzenleme yetkisi, hiçbir şekilde kamu yararını ortadan kaldıracak veya
engelleyecek... biçimde kullanılamaz” denilmektedir.
Anayasa
Mahkemesi kararında vurgulandığı üzere, hukuk devletinin vazgeçilmez
öğeleri içinde yer alan yasaların kamu yararına dayanması ilkesiyle bütün
kamusal girişimlerin temelinde bulunması doğal olan kamu yararı
düşüncesinin yasalara egemen olması ve özellikle bir ülkenin en önemli varlık ve değerlerinden olan
ve Anayasal güvence altında bulunan tarih, kültür ve tabiat varlıklarının
ve değerlerinin Anayasanın öngördüğü şekilde korunup, değerlendirilerek
gelecek kuşaklara aktarılması için
yasa koyucunun bu esası gözardı etmemesi ve yasalara bunu
en iyi şekilde yansıtması zorunludur.
Anayasada
belirtilen amacı ya da kamu yararını gerçekleştirmek için kanunla yapılacak
olan düzenleme, kanun koyucunun yapacağı tercihlere göre şekillenecektir;
yani kanun koyucu, Anayasada belirtilen amacı veya kamu yararını
gerçekleştirmek için getireceği çözümü seçmekte serbesttir. Burada takdir
yetkisi kanun koyucuya aittir.
Bununla birlikte yasakoyucu, takdirine bırakılmış konularda, düzenleme yetkisini
kullanırken, kuşkusuz, Anayasa kuralları ile kamu yararının ve kamu
düzeninin gereklerine ve hukukun genel ilkelerine de bağlı kalmak durumundadır
(E.1980/1, K.1980/25, K.t.29.04.1980; E.1963/124, K.1963/243,
K.t.11.10.1963 sayılı Anayasa Mahkemesi Kararları). Yasakoyucunun kamu
yararının dışında bir amaç gütmesi Anayasaya aykırılık oluşturur. Bu
durum, Anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığı ilkesinin
gereğidir.
Ancak, Anayasanın takdirine bırakmadığı emredici kurallar için ise,
Anayasanın 2 nci maddesi ile birlikte 63 üncü maddesinin gerektirdiği
düzenlemeleri yapmak Anayasal bir zorunluluktur.
Öte yandan, 2863 sayılı
Kanunun 58 inci maddesinin üçüncü fıkrasındaki, “İlgili meslek odaları
koruma bölge kurulu toplantılarına gözlemci olarak katılabilirler.” hükmü,
648 sayılı KHK’nin 48 inci maddesi ile “Koruma bölge kurulunun gündemiyle
ilgili meslek odaları, koruma bölge kurulu müdürlüğünün davetiyle
toplantılara gözlemci olarak katılabilir.” şeklinde değiştirilmektedir.
Böylece, koruma bölge
kurulu toplantılarına katılacak “ilgili meslek odaları”, “kurumun
gündemiyle ilgili meslek odaları” şeklinde daraltılırken; meslek odalarının
koruma bölge kurulu toplantılarına koşulsuz katılmaları da “koruma bölge
kurulu müdürlüğünün davetiyle” katılma şartına bağlanmaktadır. Bu bağlamda,
korunması gerekli tarih ve kültür varlıklarıyla tarihi, kentsel ve
arkeolojik sitlerin görüşüldüğü ve bağlayıcı kararların alındığı
toplantılara, koruma bölge kurulu müdürlüğü lütfedip davetiye gönderirse,
davetiye gönderilen meslek odaları katılabilecek; lütfetmez ise hiçbir
meslek odası katılamayacak ve o yerdeki yerleşik hemşeriler yanında tüm
Dünyayı ilgilendiren görüşme ve kararlar kapalı kapılar ardında gizlice
alınacaktır. Koruma Bölge Kurulu toplantılarına sivil alanı temsil eden
meslek odalarının katılımı engellemeyi amaçlayan düzenleme, kamu yararıyla
bağdaşmadığı gibi günümüzün katılımcı demokrasi anlayışıyla da örtüşmemektedir.
Bu itibarla, Kültür
Varlıklarını Koruma Kurullarına, Yükseköğretim Kurulunca, kurumların
arkeoloji, sanat tarihi, mimarlık, şehircilik bilim dallarından aynı daldan
olmamak üzere iki öğretim üyesi seçiminin yürürlükten kaldırılarak, iki üyenin
Bakanlıkça seçilecek beş üyeye ilave edilip yediye çıkarılarak Kültür
Varlıklarını Koruma Bölge Kurullarının tüm üyelerinin Bakanlık tarafından
seçiminin sağlanması ile koruma kurulu toplantılarına meslek odalarının
katılımının şarta bağlanmasında, kamu yararı bulunmadığı, demokratik hukuk
devleti ilkesiyle bağdaşmadığı ve Devlete yüklenen Anayasal görevleri
karşılamadığı için, söz konusu düzenlemeler Anayasanın 2 nci ve 63 üncü maddelerine
aykırıdır.
Öte yandan, 2863 sayılı Kanunun 61 inci maddesinin ikinci
fıkrasındaki, “Planlama yetkisi bulunan kamu kurum ve kuruluşları ile
valilik ve belediyeler, kurullarca alınmış ve alınacak sit alanı,
derecelendirilmesi, sit geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma şartları,
koruma amaçlı imar planları ve revizyonlarına ilişkin kararlara karşı
altmış gün içerisinde Koruma Yüksek Kuruluna itiraz edebilirler.” hükmü,
648 sayılı KHK’nin 50 nci maddesiyle, “Koruma bölge kurullarınca alınan
kararlara kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişilerce yapılan
itirazlar, Bakanlıkça değerlendirilerek gerekli görüldüğü takdirde Koruma
Yüksek Kurulu gündemine alınır.” şeklinde değiştirilmektedir.
Koruma Bölge Kurulu kararlarına karşı itirazlar
Koruma Yüksek Kuruluna yapılmaktadır ve itirazları karara bağlama yetkisi
de Koruma Yüksek Kuruluna aittir. Bakanlığa, yapılan itirazları
değerlendirme ve uygun gördüğünü Koruma Yüksek Kurulu gündemine alma
yetkisi verilmesi, Bakanlığı bir karar alma merci haline getirmektedir. Koruma
Bölge Kurulları, Bakanlığın taşradaki şube müdürlükleri değildir ve verdiği
kararlar da şube müdürlüklerinin hiyerarşik denetime bağlı idari kararları
değil, bir kurul kararı olduğundan, kurul kararlarının değerlendirilmesi de
ancak daha yüksek bir kurul tarafından yapılabilir. Kaldı ki Bakanlığa böylesine
bir yetki verilirken, Bakanlığının bu değerlendirmeyi hangi uzman birimi
eliyle, hangi ölçütlere göre, ne şekilde ve ne amaçla yapacağı maddede
belirlenmemiştir.
İdarenin kanuniliği ilkesi, idarenin ve
organlarının görev ve yetkilerinin hiçbir duraksamaya yer vermeyecek
şekilde yasayla düzenlenmesini gerekli kılar. Kültür ve Turizm Bakanlığını
yasa ile yetkilendirme, Anayasanın öngördüğü biçimde yasa ile düzenleme
anlamına gelmez. Kültür ve Turizm Bakanlığının Çevre ve Şehircilik
Bakanlığının yapılan itirazları değerlendirme ve gerekli görülenleri Yüksek
Kurulun gündemine getirme yetkisini hangi uzman birimi eliyle, hangi
ölçütlere göre, ne şekilde ve hangi amaçlara ulaşmak için yürüteceğinin
yasada açıkça belirlenmesi gerekir. Aksine düzenleme, Anayasanın 2 nci
maddesindeki hukuk devleti ilkesiyle bağdaşmaz.
Koruma Yüksek Kurulunun neleri görüşüp neleri
görüşemeyeceğine Bakanlığın karar vermesi ve Yüksek Kurulun gündeminin
Bakanlık tarafından belirlenmesi, Yüksek Kurulu işlevsiz kılarak göstermelik
bir kurul haline getirir. Kamu yararıyla bağdaşmayan bu durum Anayasanın 2
nci maddesine bu açıdan da aykırılık oluşturur.
Öte yandan, Bakanlığa böylesine ölçüsüz ve sınırsız
bir yetki verilmesi, bir yandan Bakanlığı Koruma Bölge Kurulu kararlarının
temyiz mercii haline getirir ve Kurul kararlarının bağımsızlığı ve
tarafsızlığını ortadan kaldırarak bilimselliğini tartışmalı kılarken; diğer
yandan, Bakanlığa, itirazın konusuna, itirazın yapıldığı mahalle ve itirazı
yapanlara göre ayrımcılık yapma olanağı sunar. Aynı konuda (A)
Belediyesinin yaptığı itirazı Kurul gündemine alma, B Belediyesininkini ise
almama gibi sonuçlar doğurmaya olanak sunan söz konusu düzenleme,
Anayasanın 10 uncu maddesindeki eşitlik ilkesiyle de bağdaşmaz.
648 sayılı KHK’nin yürürlüğe ilişkin 63 üncü
maddesi de aynı gerekçelerle Anayasanın 2 nci, 10 uncu ve 63 üncü
maddelerine aykırıdır.
Yukarıda açıklandığı üzere, 648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 47 nci ve 49 uncu maddeleri ile
50 nci maddesiyle değiştirilen 2863 sayılı Kanunun 61 inci maddesinin ikinci fıkrasındaki
“… Bakanlıkça değerlendirilerek gerekli görüldüğü takdirde …” ibaresi ve 63 üncü maddesi, Anayasanın 2 nci, 10 uncu, 63 üncü ve 91 inci
maddelerine aykırı olduğundan iptali gerekir.
13) 648 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 51 inci
Maddesiyle 2863 Sayılı Kanuna Eklenen Ek 4 üncü Maddesi ile 52 nci
Maddesiyle 2863 Sayılı Kanuna Eklenen Geçici 9 uncu ve Geçici 10 uncu
Maddelerin ve 63 üncü Maddesinin Anayasaya Aykırılığı
…
648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 51 inci
maddesiyle 2863 sayılı Kanuna eklenen ek 4 üncü maddesinin;
Birinci fıkrasında, taşınır tabiat varlıkları hariç
tabiat varlıkları, doğal sit alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları
ile ilgili olarak bu Kanunda öngörülen iş, işlem ve kararlar bakımından
görevli ve yetkili bakanlığın Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olduğu;
İkinci fıkrasında, tabiat varlıkları, doğal sit
alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları ile ilgili hususlarda karar
almak ve bu Kanunda öngörülen diğer iş ve işlemlerde Çevre ve Şehircilik
Bakanlığına yardımcı olmak üzere; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı merkez
teşkilatı bünyesinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarının veya ilgili
Müsteşar Yardımcısının başkanlığında, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel
Müdürü, söz konusu varlıkların ve alanların özelliklerine göre konusunda
uzmanlaşmış biolog, peyzaj mimarı, ziraat, çevre, orman ve su ürünleri
mühendisleri ve hukukçular ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca uygun
görülecek uzmanlardan Tabiat Varlıklarını Koruma Merkez Komisyonu ve
taşrada Çevre ve Şehircilik Bakanlığı temsilcisinin başkanlığında, aynı
meslek alanlarından yeterli sayıda uzmanın katılması suretiyle yeteri kadar
Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonu oluşturulacağı; bu komisyonların
iş, işlem ve kararları konusunda, bu Kanunun Koruma Yüksek Kurulu ve koruma
bölge kurulları ile ilgili hükümlerinin, Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca
alınan ilke kararları çerçevesinde kıyasen uygulanacağı;
Üçüncü fıkrasında, bu Kanunda Koruma Yüksek
Kurulunca alınması öngörülen kararların, tabiat varlıkları, doğal sit
alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları bakımından Koruma Merkez
Komisyonunca, koruma bölge kurullarınca alınması öngörülen kararların ise
koruma bölge komisyonlarınca alınacağı ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığının
onayıyla yürürlüğe konulacağı;
Dördüncü fıkrasında, bu Kanunda ve diğer mevzuatta
tabiat varlıkları, doğal sit alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları
bakımından Koruma Yüksek Kuruluna ve koruma bölge kurullarına yapılan
atıfların ilgisine göre Koruma Merkez Komisyonuna ve koruma bölge
komisyonlarına yapılmış sayılacağı ve ilgili maddelerde geçen Koruma Yüksek
Kurulundan Koruma Merkez Komisyonu ve koruma bölge kurullarından koruma
bölge komisyonlarının anlaşılacağı;
Beşinci fıkrasında, tabiat varlıkları, doğal sit
alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları ile ilgili iş, işlem ve
kararlara ilişkin usul ve esaslar ile bu konularda görev yapacak
komisyonların teşkili ile çalışma usul ve esaslarının Çevre ve Şehircilik
Bakanlığınca hazırlanan yönetmelikle düzenleneceği;
Hükümlerine yer verilmiş;
52 nci maddesiyle 2863 sayılı Kanuna eklenen;
Geçici 9 uncu maddesinde, tabiat varlıkları, doğal
sit alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları ile ilgili olarak Çevre ve
Şehircilik Bakanlığınca hazırlanması öngörülen yönetmelikler yürürlüğe
girinceye kadar, bu maddenin yürürlüğe girmesinden önce yürürlüğe girmiş
olan yönetmeliklerin bu Kanun Hükmünde Kararnameye aykırı olmayan
hükümlerinin uygulanmasına devam edileceği;
Geçici 10 uncu maddesinde, koruma bölge kurullarının
mevcut üyelerinin görevlerinin bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihte sona
ereceği;
63 üncü maddesinde ise, 648 sayılı Kanun Hükmünde
Kararnamenin yayımı tarihinde yürürlüğe gireceği;
Hüküm altına alınmıştır.
Kaynağını Anayasanın 163
üncü maddesinden alan ve düzenlediği alana ilişkin temel kanun niteliğinde
olan 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 6223 sayılı
Yetki Yasasının kapsamında değildir. Bakanlar Kurulunun kendisine verilen
yetki içinde bulunmayan alanlarda, KHK ile düzenleme yapması, Anayasanın 91
inci maddesine aykırıdır.
648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 51 inci
maddesiyle 2863 sayılı Kanuna eklenen ek 4 üncü maddesinin birinci
fıkrasında, taşınır tabiat varlıkları hariç tabiat varlıkları, doğal sit
alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları ile ilgili olarak bu Kanunda
öngörülen iş, işlem ve kararlar bakımından görevli ve yetkili bakanlığın
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olduğu belirtilmiştir.
Tarih, kültür ve tabiat varlıkları ile doğal,
tarihi, arkeolojik ve kentsel sit alanlarının iç içe olması ve çoğu zaman
aynı alanda çakışmasına dayalı bütünlüğü nedeniyle korunması,
değerlendirilmesi ve desteklenmesi Anayasada tek bir maddede düzenlenmiş ve
Anayasal görevlere ilişkin tek bir yasa çıkarılarak bütüncül bir koruma
anlayışı benimsenmiştir. Nitekim, Anayasanın 63 üncü maddesinin birinci
fıkrasında, “Devlet, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin
korunmasını sağlar, bu amaçla destekleyici ve teşvik edici tedbirleri
alır.” denilirken; taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının
korunmasına ve değerlendirilmesine ilişkin Devlete yüklenen Anayasal
görevler bağlamında, 21.07.1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Kanunu çıkarılmıştır.
Taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile
sit (doğal, tarihi, arkeolojik ve kentsel) alanları ve ören yerlerinin iç
içeliği ve çoğu zaman aynı alanda çakışmasına dayalı bütünlüğü gerçeği,
2863 sayılı Kanunun “Tanımlar ve Kısaltmalar” başlıklı 3 üncü maddesi ile
10.12.1987 tarih ve 19660 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Korunması
Gerekli Taşınmaz Kültür ve Tabiat
Varlıklarının Tespit ve Tescili Hakkında Yönetmelik’in 3 üncü maddesinde
yapılan tanımlardan da açık bir şekilde anlaşılmaktadır.
2863 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin birinci
fıkrasının (a) bendinin (2) numaralı alt bendinde tabiat varlıkları,
“jeolojik devirlerle, tarih öncesi ve tarihi devirlere ait olup ender
bulunmaları veya özellikleri ve güzellikleri bakımından korunması gerekli,
yer üstünde, yer altında veya su altında bulunan değerlerdir.” şeklinde
tanımlanırken; (3) numaralı alt bendinde ise sit, “tarih öncesinden
günümüze kadar gelen çeşitli medeniyetlerin ürünü olup, yaşadıkları
devirlerin sosyal, ekonomik mimari ve benzeri özelliklerini yansıtan kent
ve kent kalıntıları, kültür varlıklarının yoğun olarak bulunduğu sosyal
yaşama konu olmuş veya önemli tarihi hadiselerin cereyan ettiği yerler ve
tespiti yapılmış tabiat özellikleri ile korunması gerekli alanlardır.”
şeklinde tanımlanmıştır.
Bakanlar Kurulunun tabiat varlıkları ile doğal sit
alanlarına ilişkin görev yetkileri Çevre ve Şehircilik Bakanlığına vermek
amacıyla 648 sayılı KHK ile yaptığı bilimsellikle ilgisi olmayan ve hukukla
bağdaşmayan çelişkili “Doğal (tabii) sit tanımı ise, “jeolojik devirlere
ait olup, ender bulunmaları nedeniyle olağan üstü özelliklere sahip yer
üstünde, yer altında veya su altında bulunan korunması gerekli alanlardır.”
şeklindedir.
Yukarıdaki tanımlar incelendiğinde, taşınır ve
taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile doğal, kentsel, tarihi ve
arkeolojik sitlerin bütünlüğü ve içiçeliği kendiliğinden ortaya
çıkmaktadır.
Nitekim, 648 sayılı KHK’yi hazırlayan irade de bu
gerçeğin bilincinde olmalı ki, 648 sayılı KHK’nin 10 uncu maddesiyle 644 sayılı
KHK’ye eklenen 13/A maddesinin (1) numaralı fıkrasının (ç) bendinde,
“Tabiat varlıkları, doğal, tarihi, arkeolojik ve kentsel sitler ile koruma
statüsü bulunan diğer alanların çakıştığı yerlerde koruma ve kullanma
esaslarını ilgili bakanlıkların görüşünü alarak belirlemek” ten söz
edilmiştir.
Taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile
doğal, kentsel, arkeolojik ve tarihi sitlerin bütünlüğü ve içiçeliği
yadsınamaz bilimsel bir gerçek olmanın yanında, Anayasanın 63 üncü
maddesinde, “Devlet, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunmasını
sağlar, bu amaçla destekleyici ve teşvik edici tedbirleri alır.” kuralı ile
bütüncül bir koruma anlayışı benimsenmiş iken; bilimsel gerçekliği ve
Anayasal kuralı yok sayarak içiçeliğe dayalı bütünlüğün bozulması ve tabiat
varlıkları ile doğal sitlere ilişkin görev ve yetkilerin, Çevre ve
Şehircilik Bakanlığına verilerek, kültür varlıkları ile tarihi, kentsel ve
arkeolojik sitlere ilişkin görev ve yetkilerin ise Kültür ve Turizm
Bakanlığına bırakılması, Anayasanın 63 üncü maddesindeki bütüncül koruma ve
değerlendirme ilkesiyle bağdaşmamaktadır.
Maddenin ikinci fıkrasında ise, tabiat varlıkları,
doğal sit alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları ile ilgili hususlarda
karar almak ve bu Kanunda öngörülen diğer iş ve işlemlerde Çevre ve
Şehircilik Bakanlığına yardımcı olmak üzere; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
merkez teşkilatı bünyesinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarının veya
ilgili Müsteşar Yardımcısının başkanlığında, Tabiat Varlıklarını Koruma
Genel Müdürü, söz konusu varlıkların ve alanların özelliklerine göre
konusunda uzmanlaşmış biolog, peyzaj mimarı, ziraat, çevre, orman ve su
ürünleri mühendisleri ve hukukçular ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca
uygun görülecek uzmanlardan Tabiat Varlıklarını Koruma Merkez Komisyonu ve
taşrada Çevre ve Şehircilik Bakanlığı temsilcisinin başkanlığında, aynı
meslek alanlarından yeterli sayıda uzmanın katılması suretiyle yeteri kadar
Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonu oluşturulacağı belirtilmekte; bu
komisyonların iş, işlem ve kararları konusunda, bu Kanunun Koruma Yüksek
Kurulu ve koruma bölge kurulları ile ilgili hükümlerinin, Çevre ve
Şehircilik Bakanlığınca alınan ilke kararları çerçevesinde kıyasen
uygulanacağı hüküm altına alınmaktadır.
Yasal tanımı, “jeolojik devirlerle, tarih öncesi ve
tarihi devirlere ait olup ender bulunmaları veya özellikleri ve
güzellikleri bakımından korunması gerekli, yer üstünde, yer altında veya su
altında bulunan değerlerdir.” şeklinde olan tabiat varlıkları ile
bilimselliği bulunmayan ve hukuksal olarak da çelişkili olan, “jeolojik
devirlere ait olup, ender bulunmaları nedeniyle olağan üstü özelliklere
sahip yer üstünde, yer altında veya su altında bulunan korunması gerekli
alanlardır.” şeklindeki doğal (tabii) sitlerin, tespit ve tescili ile
korunmasına ve gelecek kuşaklara aktarılmasına ilişkin kararları içlerinde
uzman olarak, peyzaj mimarı ile ziraat, çevre, orman ve su ürünleri
mühendislerinden oluşan komisyonların verecek olması, Aziz Nesin
öykülerinde dahi rastlanmayan “komik” liğin ötesinde, tam anlamıyla bir
“trajedi” dir.
Çünkü;
Peyzaj mimarları, inşa edilmiş veya edilecek olan bir binanın veya
bina gruplarının içinde, dışında veya çevresinde yer alan alanları estetik
bir tasarımla düzenleme işini yaparlar. Bu tasarlama sürecinde ağaç, çalı,
çiçek vb. canlı bitkiler yanında, doğal yada yapay taban döşeme
malzemeleri, heykel, sütun vb cansız malzemeleri kullanırlar. Peyzaj
mimarlığı, bugüne, şimdiye ait bir mühendislik dalıdır. Jeolojik, tarih
öncesi veya tarihi devirlerle ilgisi ve akademik bilgisi, çevre düzenleme
işinde bu devirlerde oluşmuş mermer, bazalt, andezit vb. doğal
malzemelerden hangisini, ne şekilde ve nereye kullanacağı ile sınırlıdır.
Ziraat mühendisleri, tarla bitkileri, endüstri bitkileri, çayır ve
meralar, meyvecilik, sebzecilik, bağcılık, tohumculuk, fidancılık, ekolojik
tarım, bitki hastalıkları ve zararlıları ile bunlara karşı mücadele
yöntemleri, tarımsal yapıların projelendirilmesi ve geliştirilmesi, sulama,
drenaj, toprak ve su muhafaza sistemlerinin projelendirilmesi ve planlanması,
bitki besleme ve gübreleme, tarım alet ve makinaları, arıcılık, popülasyon
genetiği, tarım ekonomisi, tarım politikası, tarımsal yayım alanlarında
faaliyette bulunurlar. Bütün dertleri ve uğraşları, şimdi ve şu anda
yaşayan nüfusun dengeli, düzenli, yeterli ve sağlıklı beslenmesini
sağlayacak bitkisel üretimi gerçekleştirmektir.
Çevre mühendisleri, doğal
kaynakların kullanımı ve çevrenin
insan sağlığına uygun hale getirilmesi alanında çalışırlar. Genel olarak
başlıca çalışma ve uzmanlık alanları; su ve atık su arıtma, hava kirliliği
kontrolü, katı atık bertarafı, toprak kirliliği vb. dir. Bu bağlamda, evsel
ve sanayi atık su arıtma tesislerinin tasarımı, inşası ve işletilmesi, su
şebekeleri, içme suyu arıtımı, atık suların geri çevrimi ve yeniden
kullanılması, isale hatları, kanalizasyon tesislerinin tasarımı ve inşası,
çevresel etkilerin değerlendirilmesi raporu hazırlanması, hava ve toprak
kirliliği, tesis içi proses kontrolu ve temiz üretim teknolojilerinin
araştırılması gibi alanlarda hizmet üretirler.
Orman mühendisleri, genel olarak orman alanlarının
saptanması, sınırlandırılması, ağaçlandırılması, korunması, işletilmesi ve
geliştirilmesi gibi konularda hizmet yürütürler. Bu bağlamda, orman ağaç ve
florasına uygun tohum üretimi, aşılama, tohum ve ağaç ıslahı, fidanlık ve
sertifikasyon faaliyetleri, ağaçlandırma, erozyonla mücadele, orman
amenajman, yaban hayatı, orman işletme ve koruma faaliyetlerini yaparlar.
Su ürünleri mühendisleri, denizlerde, göllerde ve
akarsularda yaşayan ve besin olarak yararlanılabilecek hayvan ve bitkilerin
yaşamlarının incelenmesi, üreme ve av dönemlerinin belirlenmesi, balık
biyolojisi, sürdürülebilir balıkçılık, balık hastalıkları, balık ve yem
üretimi ve pazarlanması ve tüketimin son halkası olan işleme teknolojileri
ve besin değerinin korunması faaliyetlerini yürütürler.
Bu mesleklerin tamamı, şimdiye, şu ana aittir.
Faaliyetleri ve uzmanlık alanları insanların şu andaki biyolojik, barınma
ve çevresel ihtiyaçlarını karşılamaktır.
Buna karşın, Arkeoloji, Eski Yunancada
“arkheos/eski” ile “logos/bilim” sözcüklerinin birleştirilmesinden türetilmiştir
ve “eskinin bilimi” anlamına gelmektedir. Arkeologlar, tarihi ve kültürel
eserlerle tabiat varlıklarını ortaya çıkarma, tarihsel, kültürel ve
sanatsal yönden inceleme ve eserleri insanlığın kültürel geçmişi,
kültürlerin değişimi ve birbirleriyle ilişkileri bağlamında irdeleme
faaliyetlerinde bulunurlar. Arkeologlar, yazılı tarihten önce ve sonra yaşamış
insanlara ait araç, gereç, eşya ve kalıntıları inceleyerek bunların hangi
uygarlığa ait olduklarını ve insanların hangi fizyolojik şartlarda nasıl
yaşadıklarını ortaya koymaya çalışırlar.
Sanat tarihçileri ise, görsel sanatların evrimini
inceler ve sanattaki değişimlere bir sistem çerçevesinde yaklaşarak, sanat
yapıtlarını sınıflandırmayı, şekillendirilmelerini anlamayı ve yorumlamayı
amaç edinir. Bunun yapılabilmesi de yapıtı üreten sanatçının içinde
yaşadığı ve çalıştığı tarihsel, kültürel ve fiziksel ortamın ayrıntılarıyla
bilinmesini ve sanatçının düşünce, esin ve kavrayışlarını yönlendiren
etmenlerin anlaşılmasını gerekli kılar.
Peyzaj mimarları ile ziraat, çevre, orman ve su
ürünleri mühendislerinin jeolojik devirlerle, tarih öncesi ve tarihi devirlere
ait tabiat varlıkları ve jeolojik dönemlere ait doğal sit alanları ile
ilgileri, ele geçirdikleri haritalarla hazine arayan hayalperestlerin kahve
sohbetlerine kulak misafiri olan okey oyuncuları kadar, bilgi ve
uzmanlıkları da yaşayan insanların şu andaki beslenme, barınma ve çevresel
ihtiyaçlarını karşılamak üzerine iken; arkeologlar ile sanat tarihçilerinin
ilgi, bilgi ve uzmanlık alanları, jeolojik devirlerle tarih öncesi ve
tarihi devirlere ait taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile doğal,
tarihi, kentsel ve arkeolojik sitler üzerinedir.
Bu eğilip bükülemeyecek apaçık gerçeklere rağmen,
tabiat varlıkları ile doğal sit alanlarının, tespit ve tescili ile koruma
amaçlı imar planı ve koruma ve yapılaşmaya ilişkin ilke kararlarını yapacak
Tabiat Varlıklarını Koruma Merkez Komisyonunun, Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı Müsteşarının veya ilgili Müsteşar Yardımcısının başkanlığında,
Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürü ile biolog, peyzaj mimarı, ziraat,
çevre, orman ve su ürünleri mühendisleri ve hukukçular ile Çevre ve
Şehircilik Bakanlığınca uygun görülecek uzmanlardan; Tabiat Varlıklarını
Koruma Bölge Komisyonlarının ise Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
temsilcisinin başkanlığında, aynı meslek alanlarından yeterli sayıda
uzmanın katılması suretiyle oluşturulması ve söz konusu komisyonlarda 6863
sayılı Kanunun 58 inci maddesinde düzenlenen koruma kurullarında yer alan
arkeolog ve sanat tarihçilerine bilinçli olarak yer verilmemesi, gerçek anlamda
bir trajedidir.
Amaçlananın, tabiat varlıkları ile doğal sit
alanlarını ve bunlara ilişkin koruma alanlarını, Anayasanın 63 üncü
maddesinde belirtildiği şekilde korumak, değerlendirmek ve gelecek
kuşaklara aktarmak değil; yerleşme ve yapılaşmaya açmak olduğu apaçık bir
gerçekliktir. Yasaların amaç öğesindeki sakatlık, başlıbaşına Anayasaya
aykırılık nedeni oluşturur.
Anayasanın 2 nci
maddesinde Türkiye Cumhuriyeti’nin sosyal bir hukuk devleti olduğu
belirtilmiştir. Hukuk devleti, insan haklarına dayanan, bu hak ve
özgürlükleri koruyup güçlendiren, eylem ve işlemleri hukuka uygun olan, her
alanda adaletli bir hukuk düzeni kurup bunu geliştirerek sürdüren,
Anayasaya aykırı durum ve tutumlardan kaçınan, hukuku tüm devlet
organlarına egemen kılan devlettir.
Öte yandan, Anayasa
Mahkemesinin E.1985/1, K.1986/4 sayılı Kararında, “Yasa koyucuya verilen
düzenleme yetkisi, hiçbir şekilde kamu yararını ortadan kaldıracak veya
engelleyecek... biçimde kullanılamaz” denilmektedir.
Anayasa Mahkemesi
kararında vurgulandığı üzere, hukuk devletinin vazgeçilmez öğeleri içinde yer
alan yasaların kamu yararına dayanması ilkesiyle bütün kamusal girişimlerin
temelinde bulunması doğal olan kamu yararı düşüncesinin yasalara egemen
olması ve özellikle bir ülkenin en önemli varlık ve değerlerinden olan ve
Anayasal güvence altında bulunan tabiat varlıkları ve doğal sit alanları
ile bunlara ilişkin koruma alanlarının ve değerlerinin Anayasanın öngördüğü
şekilde korunup, değerlendirilerek gelecek kuşaklara aktarılması için yasa
koyucunun bu esası gözardı etmemesi ve yasalara bunu en iyi şekilde
yansıtması zorunludur.
Yasal düzenlemeler, kanun
koyucunun yapacağı tercihlere göre şekillenecektir; yani kanun koyucu,
Anayasada belirtilen amacı veya kamu yararını gerçekleştirmek için
getireceği çözümü seçmekte serbesttir. Burada takdir yetkisi kanun koyucuya
aittir.
Bununla birlikte
yasakoyucu, takdirine bırakılmış konularda, düzenleme yetkisini
kullanırken, kuşkusuz, Anayasa kuralları ile kamu yararının ve kamu
düzeninin gereklerine ve hukukun genel ilkelerine de bağlı kalmak durumundadır
(E.1980/1, K.1980/25, K.t.29.04.1980; E.1963/124, K.1963/243,
K.t.11.10.1963 sayılı Anayasa Mahkemesi Kararları). Yasakoyucunun kamu
yararının dışında bir amaç gütmesi Anayasaya aykırılık oluşturur. Çünkü,
yasaların amaç öğesindeki sakatlık başlıbaşına bir aykırılık ve iptal
nedenidir. Bu durum, Anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığı ilkesinin
gereğidir. Ancak, Anayasanın takdirine bırakmadığı emredici kurallar için
ise, Anayasanın 2 nci maddesi ile birlikte 63 üncü maddesinin gerektirdiği
düzenlemeleri yapmak, yasakoyucu için Anayasal bir zorunluluktur.
Türkiye’nin 14.04.1982 tarih ve 2658 sayılı Kanunla
katılması uygun bulunan ve 23.05.1982 tarih ve 8/4788 sayılı Bakanlar
Kurulu Kararıyla onaylanan (R.G. 14.02.1983 tarih ve 17959 sayılı) Dünya
Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesinin;
1 inci maddesinde,
“Bu sözleşmenin amaçları bakımından aşağıdakiler
“kültürel miras” sayılacaktır:
Anıtlar: Tarih, sanat veya bilim açısından istisnaî
evrensel değerdeki mimari eserler, heykel ve resim alanındaki şaheserler,
arkeolojik nitelikte eleman veya yapılar, kitabeler, mağaralar ve eleman
birleşimleri.
Yapı toplulukları: Mimarileri, uyumlulukları veya
arazi üzerindeki yerleri nedeniyle tarih, sanat veya bilim açısından
istisnaî evrensel değere sahip ayrı veya birleşik yapı toplulukları.
Sitler: Tarihsel, estetik, etnolojik veya
antropolojik bakımlardan istisnaî evrensel değeri olan insan ürünü eserler
veya doğa ve insanın ortak eserleri ve arkeolojik sitleri kapsayan
alanlar.”
2 nci maddesinde;
“Bu Sözleşmeye göre aşağıdaki eserler “doğal miras”
sayılacaktır:
Estetik veya bilimsel açıdan istisnaî evrensel
değeri olan, fiziksel ve biyolojik oluşumlardan veya bu tür oluşum
topluluklarından müteşekkil doğal anıtlar.
Bilim veya muhafaza açısından istisnaî evrensel değeri
olan jeolojik ve fizyografik oluşumlar ve tükenme tehdidi altındaki hayvan
ve bitki türlerinin yetiştiği kesinlikle belirlenmiş alanlar,
Bilim, muhafaza veya doğal güzellik açısından
istisnaî evrensel değeri olan doğal sitler veya kesinlikle belirlenmiş
doğal alanlar.”
Denilmiş;
3 üncü maddesinde; “Yukarıda 1 inci ve 2 nci
maddelerde belirtilen ve kendi toprakları üzerinde bulunan çeşitli
varlıkları saptayıp belirlemek bu Sözleşmeye taraf olan her devlete ait bir
sorumluluktur.” hükmüne yer verilirken; 4 üncü maddesi ise, “Bu Sözleşmeye
taraf olan devletlerden her biri 1 inci ve 2 nci maddelerde sözü edilen ve
topraklarında bulunan kültürel ve doğal mirasın saptanması, korunması,
muhafazası, teşhiri ve gelecek kuşaklara iletilmesinin sağlanması görevinin
öncelikle kendisine ait olduğunu kabul eder. Bunun için kaynaklarını sonuna
kadar kullanarak ve uygun olduğunda özellikle mali, sanatsal, bilimsel ve
teknik alanlarda her türlü uluslararası yardım ve işbirliği sağlayarak
elinden geleni yapacaktır.” şeklinde hüküm altına alınmıştır.
Sözleşmenin 1 inci maddesindeki “kültürel miras”
ile 2 nci maddesindeki “doğal miras”ın, 3 üncü maddesinde öngörüldüğü
şekilde saptanıp belirlenmesi ve 4 üncü maddesindeki belirtildiği gibi
saptanması, korunması, muhafazası, teşhiri ve gelecek kuşaklara
aktarılmasının sağlanması görevlerinin yapılabilmesi için, öncelikle bu
görevleri yürütecek komisyonlarda görev alacakların, bu görevlerin
gerektirdiği bilgi ve uzmanlığa sahip olmaları gerekmektedir.
Anayasanın 90 ıncı maddesinin beşinci fıkrasında,
usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmaların kanun hükmünde
olduğu ve bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa
Mahkemesine başvurulamayacağı kuralı getirilmiştir.
648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 51 inci
maddesiyle 2863 sayılı Kanuna eklenen ek 4 üncü maddesinin ikinci
fıkrasındaki komisyon, Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması
Sözleşmesinin 1 inci ve 2 nci maddelerinde kültürel ve doğal mirası,
Sözleşmenin 3 üncü ve 4 üncü maddelerinde öngörüldüğü şekilde saptanması, korunması
ve gelecek kuşaklara aktarılması görevlerini yapacak bilgi ve uzmanlığa
sahip olmadığı için 2863 sayılı Kanuna eklenen ek 4 üncü maddenin ikinci
fıkrası, Anayasanın 90 ıncı maddesine aykırıdır.
Öte yandan fıkrada, Tabiat Varlıklarını Koruma
Merkez Komisyonu ile Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonlarının iş,
işlem ve kararları konusunda, bu Kanunun Koruma Yüksek Kurulu ve koruma
bölge kurulları ile ilgili hükümlerinin, Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca
alınan ilke kararları çerçevesinde kıyasen uygulanacağı hüküm altına
alınarak, ilke kararları yasal düzenlemelerin üzerine çıkarılmaktadır.
Bakanlığın alacağı ilke kararları, yasal
düzenlemelere uygun olacak iken, yasal düzenlemelerin ilke kararları
doğrultusunda kıyasen uygulanacağını öngören söz konusu düzenleme,
Anayasanın 2 nci, 6 ncı, 7 nci ve 8 inci maddelerine aykırıdır.
648 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 51 inci
maddesiyle 2863 sayılı Kanuna eklenen ek 4 üncü maddesinin üçüncü, dördüncü
ve beşinci fıkraları ile 52 nci maddesiyle 2863 sayılı Kanuna eklenen
geçici 9 uncu ve geçici 10 uncu maddeleri ve yürürlüğe ilişkin 63 üncü
maddesi yukarıda açıklanan aynı gerekçelerle Anayasanın 2 nci, 63 üncü ve
90 ıncı ve 91 inci maddelerine aykırılık oluşturmaktadır.
Yukarıda açıklandığı üzere, 648 sayılı Kanun
Hükmünde Kararnamenin 51 inci maddesiyle 2863 sayılı Kanuna eklenen ek 4
üncü maddesi ile 52 nci maddesiyle 2863 sayılı Kanuna eklenen geçici 9 uncu
ve geçici 10 uncu maddeleri ve 63 üncü maddesi, Anayasanın 2 nci, 6 ncı, 7
nci, 8 inci, 63 üncü, 90 ıncı ve 91 inci maddelerine aykırı olduğundan
iptali gerekir.
III. YÜRÜRLÜĞÜ DURDURMA İSTEMİNİN GEREKÇESİ
1) 6223 sayılı Yetki Yasasının iptali ve
yürürlüğünün durdurulması istemiyle Yüce Mahkemenizde Anamuhalefet Partisi
(CHP) olarak dava açmış olduğumuzdan, 6223 sayılı Yetki Yasanının
yürürlüğünün durdurulmasına veya iptaline karar verilmesi durumunda 648
sayılı KHK yasal dayanaktan yoksun kalacağı; 648 sayılı KHK ile yapılan
düzenlemelerin 6223 sayılı Yetki Kanununun kapsamında olmaması ve
Anayasanın öngördüğü “ivedilik”, “zorunluluk” ve “önemlilik” şartlarını
taşımaması nedenleriyle 648 sayılı KHK’nin yürürlüğünün durdurulmasına
karar verilmesi gerekeceği değerlendirilmektedir.
2) Bakanlar Kurulunca yetkilendirilen alanlar ile
mülkiyeti kamuya ait arsa ve araziler üzerinde yapılacak her türlü yapı,
milli güvenliğe dair tesisler, askeri yasak bölgeler, genel sığınak
alanları ve özel güvenlik bölgelerine ilişkin etütleri, harita, her tür ve
ölçekte çevre düzeni, nazım ve uygulama imar planlarını, parselasyon
planlarını ve değişikliklerini resen yapmak, yaptırmak, onaylamak ve
başvuru tarihinden itibaren iki ay içinde yetkili idarelerce ruhsatlandırma
yapılmaması halinde resen ruhsat ve yapı kullanma izni vermek görev ve yetkilerinin
Çevre ve Şehircilik Bakanlığına verilmesi, Anayasanın 2 nci, 5 inci, 6 ncı,
7 nci, 87 nci, 91 inci, 117 nci ve 127 nci maddelerine aykırıdır. Yasalarla
yerel yönetimlere verilen yerel planları yapma yetkisinin, merkezi idareye
verilen yetkiler bağlamında yerel gereksinimlere göre kullanılmasının
olanaksız hale getirilmesi ve plan dengesi ve bütünlüğünün bozulması
yerleşim yerlerinin geleceği açısından ileride telafisi mümkün olmayan
zararlara yol açacaktır.
3) Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan veya
mülkiyeti Hazineye, kamu kurum veya kuruluşlarına ya da kişilere ait olan
taşınmazlar üzerinde yapılacak yatırımlara ilişkin olarak ilgilileri
tarafından hazırlanan veya hazırlattırılan ancak yetkili idarelerce üç ay
içerisinde onaylanmayan etüt, harita, her tür ve ölçekte çevre düzeni,
nazım ve uygulama imar planlarını, parselasyon planlarını ve
değişikliklerini ilgili idarelerin başvurusu üzerine yapmak, yaptırmak,
onaylamak ve başvuru tarihinden itibaren üç ay içinde yetkili idarelerce
ruhsatlandırma yapılmaması halinde resen ruhsat ve yapı kullanma izni
vermek yetkileri Çevre ve Şehircilik Bakanlığına verilmesi, Anayasanın 10
uncu, 91 inci ve 127 nci maddelerine aykırıdır. Bakanlığın bu yetkileri
kullanması durumunda, sermaye kesimi lehine düzenlemeler yapılacak ve
yerleşim yerlerinin çevre ve imar bütünlüğü ileride telafi edilemeyecek
derecede bozulacaktır. Öte yandan, Bakanlığa verilen, 2985 sayılı Toplu
Konut Kanununun ek 7 nci maddesi çerçevesinde uygulama yapmak veya
yaptırmak, bu uygulamalara yönelik olarak kentsel dönüşüm, yenileme ve
transfer alanları geliştirmek, bu alanların her ölçekteki imar planı ve
imar uygulamalarını, kentsel tasarım projelerini yapmak, yaptırmak ve
onaylamak, bu çerçevede paylı mülkiyetleri ayırmak, birleştirmek, arsa ve
arazi düzenlemeleri yapmak, imar hakkı transfer etmek, kamulaştırma ve
gerektiğinde usulüne uygun olarak acele kamulaştırma yoluna gitmek, yapı
ruhsatı ve yapı kullanma izinlerini vermek ve kat mülkiyeti tesis ve
tescilini sağlamak yetkileri de Anayasanın 2 nci, 35 inci, 56 ncı, 57 nci,
91 inci ve 127 nci maddelerine aykırıdır. Bakanlığın söz konusu yetkiler
bağlamında yürüteceği faaliyetlerle, yerleşim yerlerinin çevre ve imar
dengesi ve bütünlüğü bozulmanın yanında mülkiyet haklarına ileride telafisi
olmayan zararlar verilecektir.
4) 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma
Kanununda düzenlenen “tabiat varlıkları” ile “doğal sit alanları”nın
tespit, tescil, koruma amaçlı imar planı ve yönetimine ilişkin olarak
Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek
Kurulu ve Koruma Bölge Kurullarına verilen görevler ile 383 sayılı Özel
Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı Kurulmasına Dair KHK ile kurulan Özel Çevre
Koruma Kurulu Başkanlığının 2872 sayılı Çevre Kanununun 9 uncu maddesine
göre “Özel Çevre Koruma Bölgesi” olarak ilan edilen ve edilecek alanlara
ilişkin koruma, koruma ve kullanma esaslarını belirleme, imar planlarını
yapma vb. görevlerin Çevre ve şehircilik Bakanlığının Mekansal Planlama
Genel Müdürlüğüne verilmesi,
Anayasanın 2 nci, 56 ncı ve 63 üncü maddelerine aykırıdır. Yapılan
düzenleme, Anayasal düzeyde koruma altında olan tabiat varlıkları, doğal
sit alanları ve özel çevre koruma bölgelerini korumayı, değerlendirmeyi ve
gelecek kuşaklara aktarmayı değil, yerleşmeye ve yapılaşmaya açmayı
amaçladığından, söz konusu yerlerin yerleşme ve yapılaşmaya açılması,
ileride telafisi mümkün olmayan zararlar ortaya çıkacaktır.
5) Bakanlık
Müşavirlerinin, Bakanın uygun göreceği merkez veya taşra teşkilatına ait
birimlerde çalıştırılabilecek olması Anayasanın 2 nci ve 11 inci
maddelerine aykırıdır. Bakanın söz konusu yetkisini kullanması durumunda,
kamu görevlileri mağdur edilecek ve ileride telafisi mümkün olmayan
kayıplara yol açılacaktır.
6) 2872 sayılı Çevre
Kanununun 9 uncu maddesine göre Bakanlar Kurulu Kararıyla “Özel Çevre
Koruma Bölgesi” ilan edilen yerlerin, çevre değerlerini koruma, çevre
sorunlarını giderme, koruma ve kullanma esaslarını belirleme görevlerini
yürüten “Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı”nın kapatılarak söz konusu
görevlerin Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Tabiat Varlıklarını Koruma
Genel Müdürlüğüne verilmesi, Anayasanın 2 nci, 56 ncı ve 91 inci
maddelerine aykırıdır. Söz konusu düzenleme çevreyi korumayı, geliştirmeyi
ve kirlenmesini önlemeyi değil, yerleşme ve yapılaşmaya açılmasını
amaçlamaktadır. Bakanlığın amaçlananları gerçekleştirmesi durumunda,
çevrede, çevre sağlığında ve insanların sağlıklı ve dengeli bir çevrede
yaşama haklarında telafisi olmayan zararlar ortaya çıkacaktır.
7) 2863 sayılı Kanun
hükümlerine göre yetkili kurullarca tespit ve tescili yapılmış tabiat
varlıkları ile doğal sit alanlarının, Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca
kimlerden oluşturulacağı belirsiz bir komisyon tarafından tekrar incelenerek
karara bağlanacak olması, Anayasanın 2 nci, 6 ncı, 7 nci, 63 üncü, 87 nci,
90 ıncı ve 91 inci maddelerine aykırıdır. Bakanlığın amaçlananı
gerçekleştirmesi durumunda Anayasal koruma altında olan tabiat varlıkları
ile doğal sit alanlarının korunması değerlendirilmesi ve gelecek kuşaklara
aktarılması gerçekleşmeyecektir.
8) 4342 sayılı Mera kanununa göre mera, yaylak ve
kışlak olarak tescil edilmiş yerlerin geleneksel kullanım amacıyla geçici
yerleşme yeri olarak tespit edilmesi; vaziyet planının ve yapılaşma
şartlarının hazırlanıp, onaylanması ve onaylı imar planına uygun olarak
talep sahiplerine bedeli karşılığında yirmidokuz yıla kadar tahsis
edilmesi, Anayasanın 2 nci, 45 inci ve 91 inci maddelerine aykırıdır. Mera,
yaylak ve kışlakların tahribatıyla sonuçlanacak bu durumun ileride telafisi
olmayan zararlara yol açacağı aşikardır.
9) Milli park, tabiat parkı, tabiat anıtı ve
tabiatı koruma alanı sınırları içinde kalan yerlerdeki gerçek ve tüzel
kişilere ait taşınmaz mallar ile her türlü tesislerin, onaylı uygulama imar
planına göre hazırlanacak projelerin gerçekleşmesi için, 6830 sayılı
İstimlak Kanunu hükümlerine göre, Tarım ve Orman Bakanlığınca
kamulaştırılacak olması Anayasanın 2 nci, 35 inci, 46 ncı ve 91 inci
maddelerine aykırıdır. Gerçek kişilerle özel hukuk tüzel kişilerinin mülkiyetinde
olan milli park, tabiat parkı, tabiat anıtı ve tabiatı koruma alanı
sınırları içinde kalan yerlerdeki gerçek ve tüzel kişilere ait taşınmaz
mallar ile her türlü tesislerin, koruma ve geliştirme amacıyla
kamulaştırılması yerine yerleşme ve yapılaşmaya açılmak için
kamulaştırılması, korunup, değerlendirilerek gelecek kuşaklara aktarılması
gereken milli park, tabiat parkı, tabiat anıtı ve tabiatı koruma alanlarına
ileride telafisi olmayan zararlar verecektir.
10) Bakanlar Kurulunca uygulama usul ve esasları
belirlenen projeler kapsamında; Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan
taşınmazları geliştirmek, değerlendirmek; kişilerin mülkiyetinde bulunan
taşınmazları ise satın almak, trampa etmek, kamulaştırmak yoluyla
toplulaştırmak ve sonrasında da Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca söz konusu
taşınmazlara ilişkin her tür ve ölçekteki etüt, harita, plan, imar
planları, imar plan tadilatları ve imar uygulamalarını yapmak yoluyla
devletin arsa ve arazi spekülasyonculuğuna soyunması, Anayasanın 2 nci, 6 ncı,
35 inci, 43 üncü, 45 inci, 46 ncı, 57 nci, 63 üncü, 91 inci, 127 nci ve 169
uncu maddelerine aykırıdır. Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan
kıyılar, çayır, mera, yaylak ve kışlaklar ile ormanlar ve orman sınırı
dışına çıkarılan yerlerin yerleşme ve yapılaşmaya açılması koruma altındaki
söz konusu yerlerde ileride telafisi mümkün olmayan tahribatlara yol açacaktır.
11) Koruma amaçlı imar
planı hazırlama sürecinden, “ilgili meslek odaları, sivil toplum
kuruluşları ve plândan etkilenen hemşerilerin” katılımının dışlanması
ve sit alanlarına ilişkin koruma amaçlı imar planlarının iptal edilmesi
durumunda yargı kararını bertaraf ederek yerleşme ve yapılaşmanın
kesintisiz devam etmesini amaçlayan düzenleme Anayasanın 2 nci, 57 nci, 63
üncü ve 127 nci maddelerine aykırıdır. Koruma amaçlı imar planının
aleniyetliğinin ortadan kaldırılması ve yargı kararına rağmen yerleşme ve
yapılaşmanın devam edecek olması, sit alanlarının tahribatını hızlandırarak
ileride telafisi olmayan zararlara yol açacaktır.
12) Kültür
Varlıklarını Koruma Kurullarına, Yükseköğretim Kurulunca, seçilecek iki
öğretim üyesinin yürürlükten kaldırılarak tüm üyelerin bakanlıkça seçiminin
sağlanması; koruma kurulu toplantılarına meslek odalarının katılımının
davete bağlanması ve koruma bölge kurulunca alınan kararlara itirazlardan
Bakanlıkça uygun görülenlerin Yüksek Kurul gündemine alınması, Anayasanın 2
nci, 10 uncu, 63 üncü ve 91 inci maddelerine aykırıdır.
13) Tabiat varlıkları, doğal sit alanları ve
bunlara ilişkin koruma alanları ile ilgili iş, işlem ve kararlara ilişkin
görev ve yetkilerin Çevre ve Şehircilik Bakanlığına verilmesi; koruma
kurullarından arkeolog ve sanat tarihçilerinin çıkarılarak komisyonun
biolog, peyzaj mimarı, ziraat, çevre, orman ve su ürünleri mühendisleri ve
hukukçulardan oluşturulması ve Çevre ve şehircilik Bakanlığınca alınan ilke
kararlarına yasa hükümlerinden daha üstün bir statü tanınması, Anayasanın 2
nci, 6 ncı, 7 nci, 8 inci, 63 üncü, 90 ıncı ve 91 inci maddelerine
aykırıdır. Tabiat varlıkları ile doğal sitlerin, Anayasanın öngördüğü
biçimde korunması, geliştirilmesi ve gelecek kuşaklara aktarılması yerine
yerleşme ve yapılaşmaya açılmasını amaçlayan söz konusu düzenleme, tabiat
varlıkları ile doğal sitlere ileride telafisi mümkün olmayan zararlar
verecektir.
Öte yandan, Anayasal düzenin hukuka aykırı kural ve
düzenlemelerden en kısa sürede arındırılması, hukuk devleti sayılmanın en
önemli gerekleri arasında sayılmaktadır. Anayasaya aykırılıkların
sürdürülmesi, özenle korunması gereken hukukun üstünlüğü ilkesini de
zedeleyecektir. Hukukun üstünlüğünün sağlanamadığı bir düzende, kişi hak ve
özgürlükleri güvence altında sayılamayacağından, bu ilkenin zedelenmesi
hukuk devleti yönünden giderilmesi olanaksız durum ve zararlara yol
açacaktır.
Bu zarar ve durumların doğmasını önlemek amacıyla,
Anayasaya açıkça aykırı olan ve iptali istenen hükümlerin iptal davası
sonuçlanıncaya kadar yürürlüklerinin de durdurulması istenerek Anayasa
Mahkemesine dava açılmıştır.
IV. SONUÇ VE İSTEM
17.08.2011 tarihli ve 28028 sayılı Resmi Gazetede
yayımlanan 08.08.2011 tarihli ve 648 sayılı “Çevre ve Şehircilik
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile
Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair
Kanun Hükmünde Kararname”nin;
1) Tümü ve ayrı ayrı tüm maddeleri ile eki (1)
Sayılı Cetvel, (1) Sayılı Liste, (2) Sayılı Liste ve (3) Sayılı Liste;
Anayasanın Başlangıcı ile 2 nci, 6 ncı, 7 nci, 87 nci ve 91 inci
maddelerine;
2) 1 inci maddesiyle değiştirilen 29.06.2011
tarihli ve 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve
Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 2 nci maddesinin (1)
numaralı fıkrasının (ç) bendinde yer alan “… Bakanlar Kurulunca
yetkilendirilen alanlar ile …” ibaresi ile “… mülkiyeti kamuya ait arsa ve
araziler üzerinde yapılacak her türlü yapı, milli güvenliğe dair tesisler,
askeri yasak bölgeler, genel sığınak alanları, özel güvenlik bölgeleri …”
ifadesi ve 4 üncü maddesi ile 644 sayılı KHK’nin 7 nci maddesinin birinci
fıkrasının (j) bendine eklenen “mülkiyeti kamuya ait arsa ve araziler
üzerinde yapılacak her türlü yapı,” ibaresi, Anayasanın 2 nci, 5 inci, 6
ncı, 7 nci, 87 nci, 91 inci, 117 nci ve 127 nci maddelerine;
3) 1 inci maddesiyle 644 sayılı KHK’nin 2 nci
maddesinin (1) numaralı fıkrasına eklenen (h) bendi ve 4 üncü maddesiyle
644 sayılı KHK’nin 7 nci maddesinin (1) numaralı fıkrasına eklenen (e)
bendi, Anayasanın 2 nci, 35 inci, 56 ncı, 57 nci, 91 inci ve 127 nci
maddelerine;
4) 10 uncu maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen
13/A maddesinin (1) numaralı fıkrasının (b), (ç), (d) ve (e) bentleri ile
(a) bendindeki “… sulak alanlar …”, (c) bendindeki “… doğal sit alanları,
sulak alanlar, özel çevre koruma bölgesi …” ibareleri; (2) numaralı
fıkrasının ilk cümlesindeki “… ile Bakanlıkça tespit edilen doğal sit
alanları, tabiat varlıkları ve bunların koruma alanlarının …” ibaresi ile
ikinci cümlesindeki “… Ancak Bakanlıkça …” ibaresi ve 63 üncü maddesi, Anayasanın 2 nci, 7 nci, 56 ncı, 63 üncü,
87 nci ve 123 ncü maddelerine;
5) 12 nci
maddesi ile 644 sayılı KHK’nin 25 inci maddesine eklenen (2) numaralı
fıkrası ve 32 nci maddesiyle 29.06.2011 tarihli ve 645 sayılı KHK’nin 19
uncu maddesine eklenen (2) numaralı fıkrası; Anayasanın 2 nci ve 11 inci maddelerine;
6) 15 inci
maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen ek 1 inci maddesi ile 19 uncu, 20 nci
ve 63 üncü maddeleri, Anayasanın 2 nci, 56 ncı ve 91 inci maddelerine;
7) 17 nci maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen
geçici 6 ncı maddesinin (1) numaralı fıkrası ile (3) numaralı fıkrası ve 41
inci maddesindeki “21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Kanununda yer alan ‘Kültür ve Tabiat Varlıklarını
Koruma Yüksek Kurulu’ İbareleri ‘Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’
şeklinde ve ‘kültür ve tabiat varlıklarını koruma bölge kurulu’ ile ‘Kültür
ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’ İbareleri ‘Kültür Varlıklarını
Koruma Bölge Kurulu’ şeklinde değiştirilmiş …” ifadesi ile 41 inci
maddesiyle 2863 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a)
bendine eklenen (13) numaralı alt bendi ve 63 üncü maddesi, Anayasanın 2 nci, 6 ncı, 7 nci, 63 üncü,
87 nci, 90 ıncı ve 91 inci maddelerine;
8) 23 üncü maddesiyle 03.05.1985 tarihli ve 3194
sayılı İmar Kanununa eklenen ek 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının; Anayasanın 2 nci ve 45 inci ve 91 inci
maddelerine;
9) 36 ncı maddesiyle değiştirilen 2873 sayılı
Kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasındaki, “onaylı uygulama imar
planına göre hazırlanacak projelerin” ibaresi, Anayasanın 2 nci, 35 inci,
46 ncı ve 91 inci maddelerine;
10) 40 ıncı maddesi ile değiştirilen 13.12.1978
tarihli ve 178 sayılı Maliye Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında
Kanun Hükmünde Kararnamenin 13 üncü maddesinin birinci fıkrasının (r)
bendindeki, “Bakanlar Kurulunca uygulama usul ve esasları belirlenen
projeler kapsamında …” ve “ … ve Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan
…” ifadeleri ile “… kamulaştırma …” ibaresi ve ikinci fıkrası, Anayasanın 2
nci, 6 ncı, 35 inci, 43 üncü, 45 inci, 46 ncı, 57 nci, 63 üncü, 91 inci,
127 nci ve 169 uncu maddelerine;
11) 42 nci maddesiyle değiştirilen 2863 sayılı
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 17 nci maddesinin (a)
fıkrasının ikinci ve üçüncü paragrafları ile 63 üncü maddesi, Anayasanın 2
nci, 57 nci, 63 üncü ve 127 nci maddelerine;
12) 47 nci ve 49 uncu maddeleri ile 50 nci
maddesiyle değiştirilen 2863 sayılı Kanunun 61 inci maddesinin ikinci
fıkrasındaki “… Bakanlıkça değerlendirilerek gerekli görüldüğü takdirde …”
ibaresi ile 63 üncü maddesi, Anayasanın 2 nci, 10 uncu, 63 üncü ve 91 inci
maddelerine;
13) 51 inci maddesiyle 2863 sayılı Kanuna eklenen
ek 4 üncü maddesi ile 52 nci maddesiyle 2863 sayılı Kanuna eklenen geçici 9
uncu ve geçici 10 uncu maddeleri ve 63 üncü maddesi, Anayasanın 2 nci, 6
ncı, 7 nci, 8 inci, 63 üncü, 90 ıncı ve 91 inci maddelerine;
aykırı olduklarından iptallerine ve uygulanmaları
halinde giderilmesi güç ya da olanaksız zarar ve durumlar olacağı için,
iptal davası sonuçlanıncaya kadar yürürlüklerinin durdurulmasına karar
verilmesine ilişkin istemimizi saygı ile arz ederiz.”
II- YASA METİNLERİ
A-
İptali İstenilen Kanun Hükmünde Kararname Kuralları
8.8.2011 günlü, 648 sayılı Çevre ve Şehircilik
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile
Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair
Kanun Hükmünde Kararname’nin iptali istenen kuralları ile eki (1) sayılı
cetvel ve (1), (2) ve (3) sayılı listeleri şöyledir:
MADDE 1- 29/6/2011 tarihli ve 644 sayılı Çevre ve
Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde
Kararnamenin 2 nci maddesinin birinci fıkrasının (b) ve (ç) bentleri
aşağıdaki şekilde değiştirilmiş, (e) bendinde yer alan “özel ihtisas işleri
hariç” ibaresinden sonra gelmek üzere “talepleri halinde” ibaresi eklenmiş,
(ğ) bendinden sonra gelmek üzere aşağıdaki bentler eklenmiş ve mevcut
bentler buna göre teselsül ettirilmiştir.
“b) Çevrenin korunması, iyileştirilmesi ile çevre
kirliliğinin önlenmesine yönelik prensip ve politikalar tespit etmek,
standart ve ölçütler geliştirmek, programlar hazırlamak; bu çerçevede
eğitim, araştırma, projelendirme, eylem planları ve kirlilik haritalarını
oluşturmak, bunların uygulama esaslarını tespit etmek ve izlemek, iklim
değişikliği ile ilgili iş ve işlemleri yürütmek.”
“ç) Her tür ve ölçekteki fiziki planlara ve
bunların uygulanmasına yönelik temel ilke, strateji ve standartları belirlemek
ve bunların uygulanmasını sağlamak, Bakanlar Kurulunca yetkilendirilen
alanlar ile merkezi idarenin yetkisi içindeki kamu yatırımları, mülkiyeti
kamuya ait arsa ve araziler üzerinde yapılacak her türlü yapı, milli güvenliğe
dair tesisler, askeri yasak bölgeler, genel sığınak alanları, özel güvenlik
bölgeleri, enerji ve telekomünikasyon tesislerine ilişkin etütleri, harita,
her tür ve ölçekte çevre düzeni, nazım ve uygulama imar planlarını,
parselasyon planlarını ve değişikliklerini resen yapmak, yaptırmak,
onaylamak ve başvuru tarihinden itibaren iki ay içinde yetkili idarelerce
ruhsatlandırma yapılmaması halinde resen ruhsat ve yapı kullanma izni
vermek.”
“h) Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan
veya mülkiyeti Hazineye, kamu kurum veya kuruluşlarına ya da kişilere ait
olan taşınmazlar üzerinde yapılacak yatırımlara ilişkin olarak ilgilileri
tarafından hazırlanan veya hazırlattırılan ancak yetkili idarelerce üç ay
içerisinde onaylanmayan etüt, harita, her tür ve ölçekte çevre düzeni,
nazım ve uygulama imar planlarını, parselasyon planlarını ve
değişikliklerini ilgili idarelerin başvurusu üzerine yapmak, yaptırmak,
onaylamak ve başvuru tarihinden itibaren üç ay içinde yetkili idarelerce
ruhsatlandırma yapılmaması halinde resen ruhsat ve yapı kullanma izni
vermek.
ı) Depreme karşı dayanıksız yapılar ile imar
mevzuatına, plan, proje ve eklerine aykırı yapıların ve bunların bulunduğu alanların
dönüşüm projelerini ve uygulamalarını yapmak veya yaptırmak.”
MADDE 2- 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 5 inci
maddesinin ikinci fıkrasında yer alan “dört” ibaresi “beş” şeklinde
değiştirilmiştir.
MADDE 3- 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 6 ncı
maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiş,
(f) bendinden sonra gelmek üzere aşağıdaki bent eklenmiş ve mevcut bentler
buna göre teselsül ettirilmiştir.
“d) Altyapı Hizmetleri Genel Müdürlüğü.”
“g) Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü.”
MADDE 4- 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 7 nci
maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinden sonra gelmek üzere aşağıdaki
bent eklenmiş, mevcut bentler buna göre teselsül ettirilmiş ve (j) bendinde
yer alan “kamu yatırımları,” ibaresinden sonra gelmek üzere “mülkiyeti
kamuya ait arsa ve araziler üzerinde yapılacak her türlü yapı,” ibaresi
eklenmiştir.
“e) 2 nci maddenin birinci fıkrasının (h) bendinde
belirtilen konularla ilgili olarak 2985 sayılı Toplu Konut Kanununun ek 7 nci
maddesi çerçevesinde uygulama yapmak veya yaptırmak, bu uygulamalara
yönelik olarak kentsel dönüşüm, yenileme ve transfer alanları geliştirmek,
bu alanların her ölçekteki imar planı ve imar uygulamalarını, kentsel
tasarım projelerini yapmak, yaptırmak ve onaylamak, bu çerçevede paylı
mülkiyetleri ayırmak, birleştirmek, arsa ve arazi düzenlemeleri yapmak,
imar hakkı transfer etmek, kamulaştırma ve gerektiğinde usulüne uygun
olarak acele kamulaştırma yoluna gitmek, yapı ruhsatı ve yapı kullanma
izinlerini vermek ve kat mülkiyeti tesis ve tescilini sağlamak.”
MADDE 5- 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 8 inci
maddesinin birinci fıkrasının (ğ), (ı), (j) ve (l) bentleri aşağıdaki
şekilde değiştirilmiş, (m) bendinden sonra gelmek üzere aşağıdaki bentler
eklenmiş, mevcut bentler buna göre teselsül ettirilmiş ve (k) bendinde yer
alan “ölçütleri belirlemek” ibaresinden sonra gelmek üzere “, uygulanmasını
sağlamak” ibaresi eklenmiştir.
“ğ) Yeraltı ve yerüstü sularının, denizlerin ve
toprağın korunması, kirliliğin önlenmesi veya bertaraf edilmesi maksadıyla
kirletici unsurlar ile kirliliğin giderilmesi ve kontrolüne ilişkin usul ve
esasları tespit etmek ve uygulamayı sağlamak, acil müdahale planları yapmak
ve yaptırmak, çevrenin korunması maksadıyla uygun teknolojileri belirlemek
ve bu maksatla kurulacak tesislerin vasıflarını tespit etmek ve bu
çerçevede gerekli tedbirleri almak ve aldırmak.”
“ı) Atıksu arıtma tesislerinin tasarım esaslarını
ve kriterlerini belirlemek, onay işlemlerini yürütmek.”
“j) İlgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde
atıkların taşınması ile tehlikeli atıkların taşınma lisanslarına ilişkin
esasları belirlemek, uygulanmasını sağlamak, izlemek, atık ve kimyasallarla
kirlenmiş alanların mevcut kirlilik durumlarını tespit etmek, çevre ve insan
sağlığına yönelik risklere ve kirlenmiş alanların iyileştirilmesine ilişkin
çalışmaları yapmak ve yaptırmak.”
“l) Ulusal çevre stratejisi ve eylem planlarını
hazırlamak, yürütmek ve koordinasyonu sağlamak.”
“n) Mahalli çevre kurullarının çalışmalarını takip
etmek ve yönlendirmek.
o) Yerleşik alanlarda bina ve sair yapılarda
görüntü kirliliğine yol açan uygulamaları önleyici tedbirler almak.”
MADDE 6- 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 9 uncu
maddesinin birinci fıkrasının (b), (c) ve (i) bentleri aşağıdaki şekilde
değiştirilmiş, (ç), (d), (f), (ğ) ve (k) bentleri yürürlükten kaldırılmış,
mevcut bentler buna göre teselsül ettirilmiş ve (ı) bendinde yer alan “,
tespit ve kalite ölçütlerini” ibaresi “ve analiz ölçütlerini belirlemek,”
şeklinde değiştirilmiştir.
“b) Çevre kirliliğini önleme ve çevre kalitesini
iyileştirmeye yönelik her türlü faaliyet ve tesisi izlemek, gerekli
tedbirleri almak ve aldırmak, denetlemek, çevre izni ve lisansı vermek.
c) Çevre kirliliğine neden olan faaliyet ve
tesislerin emisyon, deşarj ve atıklar ile arıtma ve bertaraf sistemlerini
izlemek ve denetlemek.”
“i) Her türlü atık bertaraf tesisine lisans vermek,
bunları izlemek ve denetlemek.”
MADDE 7- 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 10 uncu
maddesinin birinci fıkrasının (f), (g) ve (ğ) bentleri yürürlükten
kaldırılmış ve aynı maddenin ikinci fıkrasında yer alan “(ç)” ibaresi “(c)”
şeklinde değiştirilmiştir.
MADDE 8- 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 11 inci
maddesinin başlığı “Altyapı Hizmetleri Genel Müdürlüğü” şeklinde ve birinci
fıkrasında yer alan “İmar ve Kentsel Altyapı Genel Müdürlüğünün” ibaresi
“Altyapı Hizmetleri Genel Müdürlüğünün” şeklinde değiştirilmiş, aynı
maddenin birinci fıkrasının (f) bendinden sonra gelmek üzere aşağıdaki bent
eklenmiş ve mevcut (g) bendi (ğ) bendi olarak teselsül ettirilmiştir.
“g) 2 nci maddenin birinci fıkrasının (ğ) bendi
kapsamındaki uygulamalara ilişkin her türlü altyapı, katlı ve köprülü
kavşak gibi yapıların proje ve uygulamalarını yapmak, yaptırmak, bu
alanlarda mülk sahiplerinden altyapı katılım bedellerini tahsil etmeye
dönük düzenlemeler yapmak.”
MADDE 9- 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 12 nci
maddesinin birinci fıkrasına (l) bendinden sonra gelmek üzere aşağıdaki
bentler eklenmiş ve mevcut (m) bendi (o) bendi olarak teselsül
ettirilmiştir.
“m) Yapılarda kullanılacak malzemelerin kullanım
amacına uygunluğuna dair esasları belirlemek, koordinasyon ve yetkilendirme
çalışmalarını yürütmek, yapı malzemelerine ilişkin standartların hazırlanıp
yayımlanmasını sağlamak.
n) Yapı malzemelerinin üretim, satış, nakil ve
kullanma safhalarında her türlü mekânda ve ortamda gözetim ve denetimini
yapmak, yapı malzemesi numunelerinin test ve deneylerini ilgili standarda
göre yapmak, yaptırmak ve laboratuvar altyapısını geliştirmek.”
MADDE 10- 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye 13 üncü
maddesinden sonra gelmek üzere aşağıdaki madde eklenmiştir.
“Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü
MADDE 13/A- (1) Tabiat Varlıklarını Koruma Genel
Müdürlüğünün görevleri şunlardır:
a) Milli parklar, tabiat parkları, tabiat anıtları,
tabiatı koruma alanları, sulak alanlar ve benzeri koruma statüsü bulunan
diğer alanların tescil, onay ve ilanına dair usul ve esasları belirlemek ve
bu alanların sınırlarını tescil etmek.
b) Tabiat varlıkları ve doğal sit alanları ile özel
çevre koruma bölgelerinin tespit, tescil, onay, değişiklik ve ilanına dair
usul ve esasları belirlemek ve bu alanların sınırlarını tespit ve tescil
etmek, yönetmek ve yönetilmesini sağlamak.
c) Milli parklar, tabiat parkları, tabiat anıtları,
tabiatı koruma alanları, doğal sit alanları, sulak alanlar, özel çevre
koruma bölgeleri ve benzeri koruma statüsü bulunan diğer alanların kullanma
ve yapılaşmaya yönelik ilke kararlarını belirlemek ve her tür ve ölçekte
çevre düzeni, nazım ve uygulama imar planlarını yapmak, yaptırmak,
değiştirmek, uygulamak veya uygulanmasını sağlamak.
ç) Tabiat varlıkları, doğal, tarihi, arkeolojik ve
kentsel sitler ile koruma statüsü bulunan diğer alanların çakıştığı
yerlerde koruma ve kullanma esaslarını ilgili bakanlıkların görüşünü alarak
belirlemek ve bu alanların kısmen veya tamamen hangi idarelerce
yönetileceğine karar vermek, her tür ve ölçekteki çevre düzeni, nazım ve
uygulama imar planlarını yapmak, yaptırmak ve onaylamak.
d) Orman alanları dışında yer alan korunması
gerekli taşınmaz tabiat varlıkları, koruma alanları ve doğal sit
alanlarının Bakanlıkça belirlenen ilke kararlarına, onaylanan planlara
uygun olarak kullanılmak üzere tahsisini gerçekleştirmek, uygulamaların
tahsis şartlarına uygun olarak gerçekleşmesini izlemek ve denetlemek.
e) Tabiat varlıkları ve doğal sit alanları ile özel
çevre koruma bölgelerine ilişkin olarak; hâlihazır haritaları aldırmak,
gerekli görülen projeleri yapmak, yaptırmak ve onaylamak, her türlü
araştırma ve inceleme yapmak, yaptırmak, izlemek, eğitim ve bilinçlendirme
çalışmaları yürütmek, kullanım yasağı getirilen alanların kamulaştırma veya
benzer yollarla kamunun eline geçirilmesini sağlamak, kontrol ve denetim
yapmak, gerekli görülen alanların korunması ve kirliliğin önlenmesi
amacıyla yatırım yapmak veya ilgili idarelerin yatırım projelerini
desteklemek, bu alan ve bölgelerde Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki
yerlere ilişkin her türlü tasarrufta bulunmak, işletmek, işlettirmek ve
kullanım izinlerini vermek, korunan alanlara ilişkin insan ve finansman
kaynağı sağlamak.
f) Bakan tarafından verilen benzeri görevleri
yapmak.
(2) Orman ve orman rejimine tabi olmayan yerlerde
Orman ve Su İşleri Bakanlığınca tespit edilen veya ettirilen tabiat
parkları, tabiat anıtları, tabiatı koruma alanları, sulak alanlar ve
benzeri diğer koruma alanları ile Bakanlıkça tespit edilen doğal sit
alanları, tabiat varlıkları ve bunların koruma alanlarının tescil ve ilanı
Bakanın onayı ile yapılır. Ancak Bakanlıkça yapı yasağı önerilen tabiat
varlıkları ve doğal sit alanları dahil orman rejimine tabi olmayan bütün
koruma alanları Bakanlar Kurulu kararı ile tescil ve ilan edilir. Uygulama
imar planı kararı ile yapı yasağı getirilen özel mülkiyete konu alanlara
ilişkin arazi ve arsa düzenlemesi, trampa veya kamulaştırma işlemleri, bu
alanların yönetimi ve işletmesini üstlenen kuruluşlarca veya Bakanlıkça
gerçekleştirilir.”
MADDE 11- 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 16 ncı
maddesinin dördüncü fıkrasının birinci cümlesi aşağıdaki şekilde
değiştirilmiştir.
“Yüksek Fen Kurulu, en az üçte iki çoğunluk ile
toplanır ve toplantıya katılanların çoğunluğu ile karar alır; oyların
eşitliği halinde, Başkanın taraf olduğu görüş çoğunlukta sayılır.”
MADDE 12- 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 25 inci
maddesine aşağıdaki fıkra eklenmiştir.
“(2) Bakanlık Müşavirleri, Bakanın uygun göreceği
merkez veya taşra teşkilatına ait birimlerde çalıştırılabilir.”
MADDE 13- 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 32 nci
maddesine aşağıdaki fıkra eklenmiştir.
“(2) Bakanlık, 2 nci maddenin birinci fıkrasının
(i) bendinde belirtilen görevlerden bir kısmını veya tamamını, talepleri
üzerine, yeterli teknik teşkilatı olduğu kabul edilen kamu kurum ve
kuruluşlarına devredebilir.”
MADDE 14- 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye 36 ncı
maddesinden sonra gelmek üzere aşağıdaki madde eklenmiştir.
“Sözleşmeli personel çalıştırılması
MADDE 36/A- (1) 2 nci maddenin birinci fıkrasının
(ğ) bendi kapsamında Bakanlar Kurulunca belirlenen projelerde, proje ve
uygulama süresini aşmamak kaydıyla 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ile
diğer kanunların sözleşmeli personel çalıştırılmasına dair hükümlerine
bağlı kalınmaksızın, özel bilgi ve ihtisas gerektiren konularda sözleşmeli
personel çalıştırılabilir. Bu suretle çalıştırılacakların unvanı, sayısı,
ücretleri ile diğer hususlar, Bakanlar Kurulunca yürürlüğe konulacak hizmet
sözleşmesi esaslarına göre tespit edilir.”
MADDE 15- 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye aşağıdaki ek
madde eklenmiştir.
“EK MADDE 1- (1) 19/10/1989 tarihli ve 383 sayılı
Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı Kurulmasına Dair Kanun Hükmünde
Kararname ile kurulan Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı kapatılmıştır.
(2) 383 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede
belirtilen iş ve işlemler, Bakan tarafından uygun görülen Çevre ve
Şehircilik Bakanlığının birimlerince yürütülür.
(3) Bu Kanun Hükmünde Kararname ile kapatılan Özel
Çevre Koruma Kurumu Başkanlığına ait her türlü taşınır, taşıt, araç, gereç
ve malzeme, borç ve alacaklar, hak ve yükümlülükler, yazılı ve elektronik
ortamdaki her türlü kayıtlar ve dokümanlar Çevre ve Şehircilik Bakanlığına
hiçbir işleme gerek kalmaksızın devredilmiş sayılır. Mülkiyeti Hazineye ait
veya Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki taşınmazlardan Özel Çevre Koruma
Kurumu Başkanlığına tahsis edilmiş olanlar hiçbir işleme gerek kalmaksızın
tahsis amacında kullanılmak üzere Bakanlığa tahsis edilmiş sayılır.
(4) Kapatılan Özel Çevre Koruma Kurumu
Başkanlığının harcamaları, 6091 sayılı 2011 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe
Kanununa istinaden Maliye Bakanlığınca yeni bir düzenleme yapılıncaya
kadar, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığının 2011 yılı bütçesinde yer alan
ödeneklerden karşılanır.
(5) Kapatılan Özel Çevre Koruma Kurumu
Başkanlığında Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanı, Başkan Yardımcısı, I. Hukuk
Müşaviri ve Daire Başkanı kadrosunda bulunanlar, ekli (3) sayılı liste ile
ihdas edilen Bakanlık Müşaviri kadrolarına, Özel Çevre Koruma Müdürü ve
Özel Çevre Koruma Müdür Yardımcısı kadrolarında bulunanlar, bulundukları
illerdeki Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünün şube müdürü kadrolarına halen
bulundukları kadro dereceleriyle atanmış sayılır. Geçici 3 üncü maddenin
beşinci fıkrası hükümleri bunlar hakkında da uygulanır. Bu madde uyarınca
ihdas edilen Bakanlık Müşaviri kadroları, herhangi bir sebeple boşalması
halinde hiçbir işleme gerek kalmaksızın iptal edilmiş sayılır. Bunlar
dışında kalan personel, hiçbir işleme gerek kalmaksızın kadro ve pozisyonlarıyla
birlikte Çevre ve Şehircilik Bakanlığına devredilmiştir. Devredilen
personele ait kadrolar, başka bir işleme gerek kalmaksızın devir tarihi
itibarıyla ihdas edilerek 190 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Çevre ve
Şehircilik Bakanlığına ait bölümüne eklenmiş ve devredilen sözleşmeli
pozisyonlar aynı Bakanlığa vize edilmiş sayılır.”
MADDE 16- 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin geçici 2
nci maddesine aşağıdaki fıkralar eklenmiştir.
“(7) Bu Kanun Hükmünde Kararname ile Bakanlığa
verilen görevlerle ilgili iş ve işlemlerden dolayı Çevre ve Orman
Bakanlığınca taraf olunan işlem ve sözleşmelerde Bakanlık taraf olur ve
Çevre ve Orman Bakanlığı leh ve aleyhine açılmış olan davalar ile
başlatılmış olan takiplerde Bakanlık kendiliğinden taraf sıfatını kazanır.
Söz konusu görevlere ilişkin olarak bu maddenin yürürlüğe girmesinden önce
Çevre ve Orman Bakanlığınca yapılmış iş ve işlemler sebebiyle açılacak
davalar Bakanlığa yöneltilir. Tabiat varlıkları ile ilgili iş ve
işlemlerden dolayı Kültür ve Turizm Bakanlığının taraf olduğu işlem,
sözleşme, dava ve takipler hakkında da bu fıkra hükmü uygulanır.
(8) Yedinci fıkrada belirtilenler hariç olmak üzere
bu maddenin yayımı tarihinden önce, Çevre ve Orman Bakanlığı ile
Bayındırlık ve İskan Bakanlığına ilişkin iş ve işlemler sebebiyle adı geçen
Bakanlıkların leh ve aleyhine açılmış olan davalar ile başlatılmış
takiplerde Çevre ve Orman Bakanlığınca tesis edilmiş işlemler için husumet
Orman ve Su İşleri Bakanlığına; Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca tesis
edilmiş işlemlerde ise husumet Çevre ve Şehircilik Bakanlığına yöneltilir.”
MADDE 17- 644
sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye aşağıdaki geçici madde eklenmiştir.
“Mevcut statülerin değerlendirilmesi
GEÇİCİ MADDE 6- (1) Bu maddenin yürürlüğe girdiği
tarihte, doğal sit alanı ve tabiat varlığı olarak tespit ve tescil edilmiş alan
ve varlıklara ilişkin her türlü belge, bu alan ve varlıkların statülerinin
yeniden değerlendirilmesi için en geç altı ay içinde Bakanlığa devredilir.
Tabiat varlıkları ve doğal sitlerle ilgili yeni değerlendirme yapılıncaya
kadar bu alanlara ilişkin olarak kültür ve tabiat varlıklarını koruma bölge
kurullarınca alınmış kararlar geçerlidir.
(2) Devir sürecinde arkeolojik, kentsel, tarihi
sitlerin ve kültür varlıklarının bulunduğu alanların doğal sitler, tabiat
varlıkları ile benzeri diğer koruma statüsünde bulunan alanlarla çakışması
durumunda bu alanlara ilişkin konular mevcut doğal sit statüsü de gözönüne
alınarak kültür varlıklarını koruma bölge kurullarınca değerlendirilir ve
Kültür ve Turizm Bakanlığının talebi üzerine bu alanların adı geçen Bakanlıkça
kısmen veya tamamen yönetilmesine Çevre ve Şehircilik Bakanı ile Kültür ve
Turizm Bakanınca birlikte karar verilir.
(3) Bakanlık tarafından konunun uzmanlarından
oluşturulacak komisyonca yeniden tespit edilen statüler Çevre ve Şehircilik
Bakanının onayı ile, yapı yasağı öngörülen statüler ise Bakanlar Kurulunca
onaylandıktan sonra tescil edilir. Bu alanlar ve varlıklar yeni statüsüne,
ören yerleri ise mevcut statüsüne uygun koruma-kullanma esaslarına göre
yetkili idarelerce yönetilir.
(4) Bu Kanun Hükmünde Kararnamenin yayımı
tarihinden önce ilan edilmiş olan milli parklar, tabiat parkları, tabiat
anıtları, tabiatı koruma alanları ve sulak alanlardaki kamuya ait alanların
mevcut halleriyle yönetilmesine ve işletilmesine ilişkin iş ve işlemler,
Bakanlıkça onaylanan her tür ve ölçekteki çevre düzeni planı ile nazım ve
uygulama imar planı kararlarına uygun olarak Orman ve Su İşleri
Bakanlığınca yürütülür.”
MADDE 18- 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin eki (I)
sayılı cetvelin “Müsteşar Yardımcısı” başlıklı sütununa “Müsteşar
Yardımcısı” sırası eklenmiş, “Hizmet Birimleri” başlıklı sütununun 5 inci
sırası aşağıdaki şekilde değiştirilmiş, 7 nci sırasından sonra gelmek üzere
aşağıdaki sıra eklenmiş ve mevcut sıralar buna göre teselsül ettirilmiştir.
“5) Altyapı Hizmetleri Genel Müdürlüğü”
“8) Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü”
MADDE 19- 10/12/2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Malî
Yönetimi ve Kontrol Kanununun eki (II) sayılı cetvelin “B) ÖZEL BÜTÇELİ
DİĞER İDARELER” bölümünde yer alan “31) Özel Çevre Koruma Kurumu
Başkanlığı” sırası yürürlükten kaldırılmıştır.
MADDE 20- 27/6/1989 tarihli ve 375 sayılı Kanun Hükmünde
Kararnamenin ek 3 üncü maddesinin birinci fıkrasında yer alan “Özel Çevre
Koruma Kurumu Başkanlığı,” ve sekizinci fıkrasında yer alan “Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı,” ibareleri yürürlükten kaldırılmıştır.
MADDE 21- 3/5/1985 tarihli ve 3194 sayılı İmar Kanununun 8
inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin dördüncü cümlesi ve ikinci
fıkrasının üçüncü cümlesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
“Bu planlar onay tarihinden itibaren belediye
başkanlığınca tespit edilen ilan yerlerinde ve ilgili idarelerin internet
sayfalarında bir ay süreyle eş zamanlı olarak ilan edilir.”
“Onay tarihinden itibaren valilikçe tespit edilen
ilan yerinde ve ilgili idarelerin internet sayfalarında bir ay süreyle eş
zamanlı olarak ilan edilir.”
MADDE 22- 3194 sayılı Kanunun 27 nci maddesi başlığı ile
birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
“Köylerde yapılacak yapılar ve uyulacak esaslar
MADDE 27- Belediye ve mücavir alanlar dışında
köylerin köy yerleşik alanlarında, civarında ve mezralarda yapılacak konut,
entegre tesis niteliğinde olmayan ve imar planı gerektirmeyen tarım ve
hayvancılık amaçlı yapılar ile köyde oturanların ihtiyaçlarını karşılayacak
bakkal, manav, berber, köy fırını, köy kahvesi, köy lokantası, tanıtım ve
teşhir büfeleri ve köy halkı tarafından kurulan ve işletilen
kooperatiflerin işletme binası gibi yapılar için yapı ruhsatı aranmaz.
Ancak etüt ve projelerinin valilikçe incelenmesi, muhtarlıktan yazılı izin
alınması ve bu yapıların yöresel doku ve mimari özelliklere, fen, sanat ve
sağlık kurallarına uygun olması zorunludur. Etüt ve projelerin sorumluluğu
müellifi olan mimar ve mühendislere aittir. Bu yapılar valilikçe ulusal
adres bilgi sistemine ve kadastro planlarına işlenir. Köy yerleşik alan
sınırları dışında kalan ve entegre tesis niteliğinde olmayan ve imar planı
gerektirmeyen tarım ve hayvancılık amaçlı yapıların yapı ruhsatı alınarak
inşa edilmesi zorunludur. Tarım ve hayvancılık amaçlı yapıların denetimine
yönelik fenni mesuliyet 28 inci madde hükümlerine göre mimar ve
mühendislerce üstlenilir.
Onaylı üst kademe planlarda aksine hüküm
bulunmadığı hallerde köy yerleşik alan sınırları içinde, jeolojik açıdan
üzerinde yapı yapılmasında sakınca bulunan alanlar ile köyün ana yolları ve
genişlikleri, hâlihazır harita veya kadastro paftaları üzerinde il özel
idarelerince belirlenir. Belirlenen yollar, ifraz ve tevhit suretiyle
uygulama imar planı kararı aranmaksızın kamu yararı kararı alınarak
oluşturulur.
Köy yerleşik alan sınırı içerisinde, 3/7/2005
tarihli ve 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu hükümleri
uygulanmaz.
Köy yerleşik alan sınırlarının parselleri bölmesi
durumunda yerleşik alan sınırı 5403 sayılı Kanun hükümlerine tabi
olmaksızın ifraz hattı olarak kabul edilir.
İl çevre düzeni planında açıkça belirtilmediği
takdirde, ihtiyaç duyulması halinde, köyün gelişme potansiyeli ve gelişme
düzeyi de dikkate alınarak köy yerleşik alan sınırları ve özel kanunlara
ilişkin hükümler saklı kalmak kaydıyla bu alanlarda yapılaşma kararı ve
ifraz şartları belediye sınırı il sınırı olan yerlerde büyükşehir belediye
meclisi, diğer yerlerde il genel meclisi kararı ile belirlenir. Tespitler
kadastro paftasına işlenerek tapu sicilinde belirtilir. İhtiyaç duyulması
halinde mevcut köy yerleşik alan sınırları il genel meclislerince yeniden
belirlenebilir.
İmar planı olmayan köy yerleşik alanı sınırları
içerisinde köyün ihtiyacına yönelik olarak ilk ve orta öğretim tesisi,
ibadet yeri, sağlık tesisi, güvenlik tesisi gibi yapılar için imar planı
şartı aranmaz. Ancak yer seçimi, valilikçe oluşturulan bir komisyonca
hâlihazır harita veya kadastro paftaları üzerinde kesin sınırları ile
belirlenir. Bu yapı ve tesislere uygulama projelerine göre ilgili yatırımcı
kamu kurum ve kuruluşu adına yapı ruhsatı ve yapı kullanma izni verilir.
Bu maddenin uygulanmasına ilişkin hususlar
Bakanlıkça hazırlanan yönetmelikle belirlenir.”
MADDE 23- 3194 sayılı Kanuna aşağıdaki ek madde eklenmiştir.
“EK MADDE 4- Mera, yaylak ve kışlakların geleneksel
kullanım amacıyla geçici yerleşme yeri olarak uygun görülen kısımları
valilikçe bu amaçla kurulacak bir komisyon tarafından tespit edilir. Bu
yerlerin ot bedeli alınmaksızın tahsis amacı değiştirilerek tapuda Hazine
adına tescilleri yapılır. Bu taşınmazlar, bu madde kapsamında kullanılmak
ve değerlendirilmek üzere, belediye ve mücavir alan sınırları içinde
kalanlar ilgili belediyelerine, diğer alanlarda kalanlar ise il özel
idarelerine veya özel kanunlarla belirlenen ilgili idarelere tahsis edilir.
Özel kanunlar kapsamı dışında kalan alanlarda belediyesince veya il özel
idaresince geçici yerleşme alanının vaziyet planı ve yapılaşma şartları
hazırlanır ve onaylanır. Bu taşınmazlardan kamu hizmetleri için gerekli
olanların dışındakiler, il özel idaresince veya belediyesince ve özel
kanunlarla belirlenmiş alanlarda ilgili idarece kadastro verileri işlenmiş
hâlihazır haritalar üzerine yapılmış vaziyet planına veya onaylı imar
planına uygun olarak talep sahiplerine bedeli karşılığında yirmidokuz yıla
kadar tahsis edilebilir. Bu yerlerde umumi ve kamusal yapılar hariç, inşa
edilecek yapıların kat adedi bodrum hariç olmak üzere ikiyi, yapı inşaat
alanı 200 metrekareyi geçemez. Bu yapıların yöresel mimariye uygun ve yöresel
malzeme kullanılmak suretiyle yapılması zorunludur. Bu fıkranın
uygulanmasına, bu fıkra kapsamında tahsis edilecek mera, yaylak ve
kışlakların il genelindeki toplam mera, yaylak ve kışlakların binde beşini
geçmemek üzere oranının belirlenmesine, bu yerlerin kiralanmak ve irtifak
hakkı tesis edilmek suretiyle tahsisine, tahsis sürelerine, tahsis
bedellerine, tahsil edilen bedellerin kullanım şekline, tahsis süresinin
sona ermesine, komisyonun teşkiline ve diğer konulara ilişkin esas ve
usuller, İçişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığının
uygun görüşleri alınarak Bakanlıkça hazırlanan yönetmelikle belirlenir.
Mera, yaylak ve kışlakların 12/3/1982 tarihli ve 2634
sayılı Turizmi Teşvik Kanunu uyarınca ilan edilen turizm merkezleri ile
kültür ve turizm gelişim bölgeleri kapsamında kalan kısımları, ot bedeli
alınmaksızın tahsis amacı değiştirilerek tapuda Hazine adına tescil edilir
ve bu yerler, 2634 sayılı Kanun çerçevesinde kullanılmak ve değerlendirilmek
üzere Kültür ve Turizm Bakanlığına tahsis edilir.”
MADDE 24- 29/6/2001 tarihli ve 4708 sayılı Yapı Denetimi
Hakkında Kanunun 1 inci maddesinin ikinci fıkrası aşağıdaki şekilde
değiştirilmiştir.
“Bu Kanun;
a) 3194 sayılı İmar Kanununun 26 ncı maddesinde
belirtilen kamuya ait yapı ve tesisler ile 27 nci maddesinde belirtilen
ruhsata tabi olmayan yapılar,
b) Bodrum katı dışında en çok iki katlı ve yapı
inşaat alanı toplam 200 metrekareyi geçmeyen müstakil yapılar,
c) Entegre tesis niteliğinde olmayan tarım ve
hayvancılık amaçlı yapı ve tesisler,
d) Köy yerleşik alanlarında, belediye ve mücavir
alan sınırları içinde olmayan iskân dışı alanlarda ve nüfusu 5000’in
altında olan belediyelerin belediye ve mücavir alan sınırları içinde bodrum
katı ve çatı arası dışında en çok iki katlı ve yalnızca bir bodrum katın
inşaat alanı hesaba katılmaksızın toplam inşaat alanı 500 metrekareyi
geçmeyen konut yapıları ile bunların kömürlük, otopark, depo gibi
müştemilatı,
hariç olmak üzere, belediye ve mücavir alan
sınırları içinde ve dışında kalan yerlerde yapılacak yapıların denetimini
kapsar. Ruhsata tabi olup, bu Kanun hükümlerine tabi olmayan yapılarda
denetime yönelik fenni mesuliyet 3194 sayılı İmar Kanununun 26 ncı ve 28 inci
maddelerine göre mimar ve mühendislerce üstlenilir. Birden fazla müstakil
yapının bulunduğu parsellerde, bütün yapıların toplam yapı inşaat alanının
200 metrekareyi geçmesi halinde de bu Kanun uygulanır. Yalnızca bir bodrum
katın inşaat alanı hesaba katılmaksızın toplam inşaat alanı 500 metrekareyi
geçmeyen yapılarda geçici yapı müteahhidi yetki belgesi almak ve mimar veya
mühendis unvanlı şantiye şefi bulundurmak, yapı müteahhitliğine ilişkin
bütün sorumlulukları üstlenmek şartıyla parsel maliki kendi yapısını inşa
edebilir. Ancak bu yapılarda da mimar veya mühendis unvanlı şantiye şefi
bulundurulması zorunludur. Parsel malikinin veya hissedarlardan birinin
mimar veya mühendis olması halinde ayrıca şantiye şefi aranmaz.”
MADDE 25- 4708 sayılı Kanunun 2 nci maddesinin üçüncü
fıkrası ve 7 nci maddesi yürürlükten kaldırılmıştır.
MADDE 26- 4708 sayılı Kanunun 4 üncü maddesi başlığı ile
birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
“Yapı denetim komisyonları ve görevleri
MADDE 4- Bu Kanunun uygulanması ile ilgili Bakanlık
iş ve işlemlerinin yürütülmesini sağlamak üzere, Bakanlık merkezinde Merkez
Yapı Denetim Komisyonu ve illerde İl Yapı Denetim Komisyonları kurulur. İl
Yapı Denetim Komisyonları, yapı denetim kuruluşlarına izin belgesi
verilmesi hariç Kanunda belirtilen diğer görevleri yapar.
Merkez Yapı Denetim Komisyonu, konu ile ilgili
Bakanlık personeli arasından, biri başkan olmak üzere Bakanlıkça
görevlendirilecek toplam yedi üyeden oluşur ve Bakanlıkça uygun görülen
birimin bünyesinde faaliyetlerini yürütür. Bakanlık; gerek görülen konular
hakkında çalışmada bulunmak üzere, ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile
meslek ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerini Bakanlıkça hazırlanan
yönetmelikte belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde Komisyonda görevlendirebilir.
İl Yapı Denetim Komisyonu, Çevre ve Şehircilik İl
Müdürlüğünün teklifi üzerine, biri başkan olmak üzere Merkez Yapı Denetim
Komisyonunca görevlendirilecek toplam beş üyeden oluşur.”
MADDE 27- 4708 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin dördüncü ve
yedinci fıkraları yürürlükten kaldırılmış, beşinci ve altıncı fıkraları
aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
“Yapı denetimi hizmeti için yapı denetim kuruluşuna
ödenecek hizmet bedeli, yapı denetimi hizmet sözleşmesinde belirtilir. Bu
bedel, yapı yaklaşık maliyetinin % 1,5’inden az olamaz. Hizmet bedeli
oranı, yapım süresi iki yılı aşan iş için yıllık % 5 artırılır ve yapım
süresi iki yıldan daha az olan işler için yıllık % 5 azaltılır. Bu bedele,
katma değer vergisi ile yapı denetim kuruluşu tarafından talep edilen ve
taşıyıcı sisteme ilişkin olmayan malzeme ve imalâtlar konusunda yapı
müteahhidince yaptırılacak olan laboratuvar deneylerinin masrafları dâhil
değildir. Yapı denetim kuruluşu, yapı sahibinden başka bir ad altında,
ayrıca hiçbir bedel talebinde bulunamaz.
Yapı denetim hizmet bedeli, yapı denetim
kuruluşlarının hizmet bedellerinin ödenmesinde kullanılmak üzere yapı
sahibince il muhasebe birimlerinde açılacak emanet nitelikli hesaba
yatırılır. Yatırılan tutarların % 1’i ruhsatı veren idarenin, % 1’i Bakanlık
bünyesinde bulunan döner sermaye işletmesinin hesabına aktarılır.”
MADDE 28- 4708 sayılı Kanunun 12 nci maddesinin ikinci
fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
“İlgili idarelerin bu Kanunda belirtilen hususlara
ilişkin görevleri ile çalışma usul ve esasları; yapı denetim kuruluşları ve
şubelerinin sınıflandırılması, kuruluşlar arasında adaletli iş dağılımını
temin etmek üzere bir ilde faaliyet gösterebilecek olan yapı denetim
kuruluşu sayısının belirlenmesi ile kuruluş safhasında sahip olunması
gereken asgarî nitelikler; yapı denetim kuruluşları ve laboratuvar
kuruluşlarının görevleri ile çalışma usul ve esasları; denetçi belgesi
verilmesine ilişkin usul ve esaslar ile yapı denetim ve laboratuvar
kuruluşlarında görev alacak personelde aranacak nitelik, tecrübe ve
bunların istihdam şartları ile görev ve sorumlulukları; diğer yapı
sorumlularının nitelikleri, görevleri ile çalışma usul ve esasları; Merkez
ve İl Yapı Denetim Komisyonunun görevleri ile çalışma usul ve esasları;
yapı denetimi hizmet sözleşmesinin esasları, asgarî hizmet bedelinin
belirlenmesi ve hizmet bedelinin ödenmesi, bu Kanun uyarınca denetlenerek
inşa edilen yapılara sertifika verilmesi ve düzenlenecek meslek içi
eğitimlere ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça hazırlanan yönetmelikle
düzenlenir.”
MADDE 29- 29/6/2011 tarihli ve 645 sayılı Orman ve Su İşleri
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 5
inci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan “üç” ibaresi “dört” şeklinde
değiştirilmiş ve aynı Kanun Hükmünde Kararnamenin eki (I) sayılı cetvelin
“Müsteşar Yardımcısı” başlıklı sütununa “Müsteşar Yardımcısı” sırası
eklenmiştir.
MADDE 30- 645 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 8 inci
maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiş,
(g) bendinden sonra gelmek üzere aşağıdaki bent eklenmiş ve mevcut (ğ)
bendi (h) bendi olarak teselsül ettirilmiştir.
“a) Milli parklar, tabiat parkları, tabiat
anıtları, tabiatı koruma alanları ve sulak alanların tespiti, bunlardan
Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca tescil edilenlerin korunması,
geliştirilmesi, tanıtılması, yönetilmesi, işletilmesi ve işlettirilmesi ile
ilgili işleri yürütmek ve denetlemek.”
“ğ) Orman ve orman rejimine tabi yerlerde tabiat
parkı, tabiat anıtı ve tabiatı koruma alanları ile sulak alanları ve
benzeri koruma alanlarının tescil ve ilanını yapmak.”
MADDE 31- 645 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 9 uncu
maddesinin birinci fıkrasının (ğ) bendinden sonra gelmek üzere aşağıdaki
bentler eklenmiş ve mevcut (h) bendi (i) bendi olarak teselsül
ettirilmiştir.
“h) Su kirliliği açısından hassas alanları ve
nitrata duyarlı hassas alanları tespit etmek ve izlemek.
ı) İklim değişikliğinin su kaynaklarına etkisi ile
ilgili çalışmalar yapmak.”
MADDE 32- 645 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 19 uncu
maddesine aşağıdaki fıkra eklenmiştir.
“(2) Bakanlık Müşavirleri, Bakanın uygun göreceği
merkez veya taşra teşkilatına ait birimlerde çalıştırılabilir.”
MADDE 33- 9/8/1983 tarihli ve 2873 sayılı Millî Parklar
Kanununun 3 üncü maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
“MADDE 3- Orman ve Su İşleri Bakanlığınca millî
park karakterine sahip olduğu tespit edilen alanlar, Millî Savunma
Bakanlığının olumlu görüşü, Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanlığı ve Kültür
ve Turizm Bakanlığı ile diğer ilgili bakanlıkların görüşü de alınarak Çevre
ve Şehircilik Bakanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulu kararı ile millî
park olarak belirlenir.
Orman ve orman rejimine tabi yerlerde tabiat parkı,
tabiat anıtı ve tabiatı koruma alanları Orman ve Su İşleri Bakanının onayı ile
belirlenir.
Orman ve orman rejimi dışında kalan yerlerde tabiat
parkı, tabiat anıtı ve tabiatı koruma alanı belirlenmesine veya Orman ve Su
İşleri Bakanlığınca belirlenmiş olanların işlemlerinin tamamlanması için
gerekli yerlerin orman rejimine alınmasına ilgili bakanlıkların görüşü
alınarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığının teklifi üzerine Bakanlar
Kurulunca karar verilir ve bu alanlar Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca
tescil edilir.”
MADDE 34- 2873 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin başlığı
“İşletme:”, ikinci fıkrasında yer alan “İmar ve İskan Bakanlığının” ibaresi
“Çevre ve Şehircilik Bakanlığının”, üçüncü fıkrasında yer alan “planlar”
ibaresi “projeler” ve dördüncü fıkrasında yer alan “Tarım ve Orman
Bakanlığının” ibaresi “Çevre ve Şehircilik ile Orman ve Su İşleri
Bakanlıklarının” şeklinde değiştirilmiştir.
MADDE 35- 2873 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci ve
üçüncü fıkralarında, 5 inci maddesinin birinci fıkrasında, 7 nci maddesinin
birinci fıkrasında, 8 inci maddesinin birinci fıkrasında, 9 uncu maddesinin
birinci fıkrasında, 11 inci maddesinin ikinci fıkrasında, 12 nci maddesinin
birinci fıkrasında, 13 üncü maddesinin ikinci fıkrasında, 15 inci
maddesinin ikinci fıkrasında ve 22 nci maddesinin birinci fıkrasının (a)
bendinde yer alan “Tarım ve Orman Bakanlığınca” ibareleri “Orman ve Su
İşleri Bakanlığınca” şeklinde değiştirilmiştir.
MADDE 36- 2873 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin birinci
fıkrasında yer alan “hazırlanacak planın” ibaresi “onaylı uygulama imar
planına göre hazırlanacak projelerin” şeklinde değiştirilmiştir.
MADDE 37- 2873 sayılı Kanunun 6 ncı maddesinin birinci
fıkrasının (a) bendinde ve 9 uncu maddesinin birinci fıkrasında yer alan
“Tarım ve Orman Bakanlığının” ibaresi “Orman ve Su İşleri Bakanlığının”
şeklinde değiştirilmiştir.
MADDE 38- 2873 sayılı Kanunun 16 ncı maddesinin ikinci
fıkrasında yer alan “Çevre ve Orman Bakanlığı” ibaresi “Orman ve Su İşleri
Bakanlığı” şeklinde değiştirilmiştir.
MADDE 39- 2873 sayılı Kanunun 22 nci maddesinin birinci
fıkrasının (a) bendinde yer alan “İmar ve İskan” ibaresi “Çevre ve
Şehircilik” şeklinde değiştirilmiştir.
MADDE 40- 13/12/1983 tarihli ve 178 sayılı Maliye
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 13
üncü maddesinin birinci fıkrasının (r) bendi ve ikinci fıkrası aşağıdaki
şekilde değiştirilmiştir.
“r) Bakanlar Kurulunca uygulama usul ve esasları
belirlenen projeler kapsamında; Hazinenin özel mülkiyetinde ve Devletin
hüküm ve tasarrufu altında bulunan taşınmazları geliştirmek,
değerlendirmek, kişilerin mülkiyetinde bulunan taşınmazları satın almak,
trampa etmek, kamulaştırma ve toplulaştırma yapmak.
Birinci fıkranın (r) bendi kapsamındaki tüm
taşınmazlara ilişkin her tür ve ölçekteki etüt, harita, plan, imar
planları, imar plan tadilatları ve imar uygulamaları Bakanlığın talebi
üzerine Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca yapılır ve onaylanarak yürürlüğe
konulur.”
MADDE 41- 21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Kanununda yer alan “Kültür ve Tabiat Varlıklarını
Koruma Yüksek Kurulu” ibareleri “Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu”
şeklinde ve “kültür ve tabiat varlıklarını koruma bölge kurulu” ile “Kültür
ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu” ibareleri “Kültür Varlıklarını
Koruma Bölge Kurulu” şeklinde değiştirilmiş ve aynı Kanunun 3 üncü
maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine aşağıdaki alt bentler
eklenmiştir.
“(13) “Doğal (tabii) sit”; jeolojik devirlere ait
olup, ender bulunmaları nedeniyle olağanüstü özelliklere sahip yer üstünde,
yer altında veya su altında bulunan korunması gerekli alanlardır.
(14) “Taşınır tabiat varlıkları”; jeolojik
devirlere ait olup, ender bulunmaları nedeniyle olağanüstü özelliklere
sahip yer üstünde, yer altında veya su altında bulunan korunması gerekli
taşınır tabii değerlerdir.
(15) “Sokak sağlıklaştırma proje ve uygulamaları”;
kentsel sit alanları ve koruma alanlarında, korunması gerekli taşınmaz
kültür varlıkları ile sokaktaki diğer yapıların özgün sokak dokusunu
tanımlayan tüm öğelerle birlikte korunması ve belgelenmesine yönelik
rölöve, restitüsyon, restorasyon, kentsel tasarım projeleri ile mühendislik
dallarında yapılması gereken her türlü proje ve bunların uygulamalarıdır.
(16) “Etkileşim-geçiş sahası”; korunması gerekli
kültür varlıklarını ve sit alanlarını doğrudan etkileyen, sit bölgeleriyle
bütünlük gösteren, daha önceden sit sınırları içindeyken sit sınırları
dışına çıkarılmış veya sit sınırları dışında tutulmuş korunacak sokak,
meydan, yapı grupları ve benzerlerinin yer aldığı, sit bölgeleri arasında
kalmış, sitleri doğrudan etkileyen veya koruma amaçlı imar planlarının
hazırlanma aşamasında gözönünde bulundurulması gereken alanlardır.”
MADDE 42- 2863 sayılı Kanunun 17 nci maddesinin (a)
fıkrasının birinci paragrafında yer alan “etkileşim çevresine ilişkin”
ibaresi “etkileşim-geçiş sahası” şeklinde, ikinci, üçüncü, beşinci,
sekizinci ve dokuzuncu paragrafları aşağıdaki şekilde, (c) fıkrasının
sekizinci paragrafında yer alan “Bayındırlık ve İskân” ibaresi “Çevre ve
Şehircilik” şeklinde değiştirilmiştir.
“Koruma amaçlı imar planı yapılıncaya kadar, koruma
bölge kurulu tarafından üç ay içinde geçiş dönemi koruma esasları ve
kullanma şartları belirlenir. Belediyeler, valilikler ve ilgili kurumlar
söz konusu alanda üç yıl içinde koruma amaçlı imar planı hazırlatıp
incelenmek ve sonuçlandırılmak üzere koruma bölge kuruluna vermek zorundadır.
Üç yıllık süre içinde zorunlu nedenlerle plan yapılamadığı takdirde koruma
bölge kurulunca gerekçeli olarak bu süre uzatılabilir. Uzatılan süre
içerisinde geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma şartları uygulanır.
Sit alanlarına ilişkin tüm ölçeklerde yapılmış;
koruma bölge kurullarının uygun görüşü alınarak yürürlüğe giren planların
yargı kararları ile uygulamasının durdurulması veya iptal edilmesi halinde
ilgili koruma bölge kurulunca geçiş dönemi yapılanma şartları yeniden
belirlenir.”
“İlgili idareler, koruma amaçlı imar planını en geç
iki ay içinde görüşür ve varsa değişmesini istediği hususları koruma bölge
kuruluna bildirir. Koruma bölge kurulunda bu hususlar değerlendirilir ve
kurul tarafından uygun görülen haliyle planlar ilgili idarelere onaylanmak
üzere gönderilir. Planlar koruma bölge kurulunun uygun gördüğü şekliyle
ilgili idarelerce altmış gün içinde onaylanmak zorundadır. Bu süre içinde
görüşülmeyen ya da onaylanmayan planlar kesinleşerek yürürlüğe girer.
Koruma amaçlı imar planının yürürlüğe girmesiyle geçiş dönemi koruma
esasları ve kullanma şartları ayrıca karar almaya gerek kalmadan ortadan
kalkar.”
“Koruma amaçlı imar planları, müellifi şehir
plancısı olmak üzere alanın konumu, sit statüsü ve özellikleri gözönünde
bulundurularak ilgili meslek gruplarından Bakanlıkça belirlenecek uzmanlar
tarafından hazırlanır.
Koruma amaçlı imar planları ve çevre düzenleme
projelerinin hazırlanması, gösterimi, uygulanması, denetimi, koruma amaçlı
imar planı değişiklikleri, plan müellifleri ile planlama ekibinin niteliği
ve yeterliliği ile görev, yetki ve sorumluluklarına ilişkin usul ve
esaslar, Bakanlıkça hazırlanan yönetmelikle belirlenir.”
MADDE 43- 2863 sayılı Kanunun 18 inci maddesine aşağıdaki
fıkra eklenmiştir.
“Sokak sağlıklaştırma proje ve uygulamalarına
ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça hazırlanan yönetmelikle belirlenir.”
MADDE 44- 2863 sayılı Kanunun 48 inci maddesinin birinci
fıkrasında yer alan “Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler
Genel Müdürlüğü” ibaresi “Kültür ve Turizm Bakanlığı” şeklinde
değiştirilmiştir.
MADDE 45- 2863 sayılı Kanunun 51 inci maddesinin ikinci
fıkrasına aşağıdaki bent eklenmiş, üçüncü ve dördüncü fıkraları aşağıdaki
şekilde değiştirilmiştir.
“d) Bakanlıklarca Koruma Yüksek Kurulunda
görüşülmesi talebiyle gönderilen ve gündeme alınan konularda karar vermek.
Mahalli idareler ile diğer kamu kurum ve
kuruluşları Koruma Yüksek Kurulunda görüşülmesini istedikleri hususları bağlı,
ilgili veya ilişkili oldukları bakanlıklar aracılığıyla bildirir. Koruma
Yüksek Kurulunca karar verilen konular ilgili koruma bölge kurulunca tekrar
görüşülmez.
Koruma Yüksek Kurulunun gündemi Bakanlıkça
belirlenir. Gündemin belirlenmesini müteakip Koruma Yüksek Kurulu
toplantıya çağırılır. Toplantı sayısına bir sınırlama getirilmez. Koruma
Yüksek Kurulu salt çoğunlukla toplanır, toplantıya katılan üyelerin salt
çoğunluğu ile karar verir.”
MADDE 46- 2863 sayılı Kanunun 53 üncü maddesinin ikinci fıkrasının
(4), (5), (6) ve (9) numaralı bentleri ile üçüncü ve dördüncü fıkraları
aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
“(4) Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürü,
(5) Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürü,
(6) Çevre ve Şehircilik Bakanlığının ilgili Genel
Müdürü,”
“(9) Koruma bölge kurulları üyelerinden Bakanlıkça
seçilecek altı üye,”
“Koruma Yüksek Kurulunun başkanı, Bakanlık
Müsteşarıdır. Bakan, gerekli gördüğü takdirde Kurula başkanlık eder, ancak
oy kullanmaz.
Müsteşar bulunmadığı zaman görevlendireceği Müsteşar
Yardımcısı Kurula başkanlık eder.”
MADDE 47- 2863 sayılı Kanunun 55 inci maddesinin ikinci ve
dördüncü fıkralarında yer alan “ve Yükseköğretim Kurulunca” ibareleri
yürürlükten kaldırılmıştır.
MADDE 48- 2863 sayılı Kanunun 57 nci maddesinin dördüncü
fıkrasının ikinci cümlesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve aynı maddenin
yedinci fıkrasından sonra gelmek üzere aşağıdaki fıkra eklenmiştir.
“Ancak karar yeter sayısı dörtten az olamaz.”
“Koruma, Uygulama ve Denetim Bürosu kurulmamış
yerlerde taşınmaz kültür varlıkları, bunların koruma alanları ve sit
alanlarında, 3194 sayılı İmar Kanununun 21 inci maddesi kapsamına giren
ruhsata tabi olmayan tadilat ve tamiratlar koruma bölge kurulu müdürlüğünün
izin ve denetiminde yapılır.”
MADDE 49- 2863 sayılı Kanunun 58 inci maddesinin birinci
fıkrasının (a) bendinde yer alan “beş” ibaresi “yedi” şeklinde
değiştirilmiş, aynı fıkranın (b) bendi yürürlükten kaldırılmış ve üçüncü
fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
“Koruma bölge kurulunun gündemiyle ilgili meslek
odaları, koruma bölge kurulu müdürlüğünün davetiyle toplantılara gözlemci
olarak katılabilir.”
MADDE 50- 2863 sayılı Kanunun 61 inci maddesinin ikinci ve
üçüncü fıkraları aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
“Koruma bölge kurullarınca alınan kararlara kamu
kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişilerce yapılan itirazlar,
Bakanlıkça değerlendirilerek gerekli görüldüğü takdirde Koruma Yüksek
Kurulu gündemine alınır.
Bu itirazlar, Koruma Yüksek Kurulunca incelenir ve
en geç üç ay içinde karara bağlanır. Koruma Yüksek Kurulunda görüşülen
itiraz konuları ayrıca koruma bölge kurulu gündemine alınmaz. Koruma Yüksek
Kuruluna yapılacak itirazlarla ilgili usul ve esaslar Bakanlıkça hazırlanan
yönetmelikle belirlenir.”
MADDE 51- 2863 sayılı Kanuna aşağıdaki ek madde eklenmiştir.
“EK MADDE 4- Taşınır tabiat varlıkları hariç tabiat
varlıkları, doğal sit alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları ile
ilgili olarak bu Kanunda öngörülen iş, işlem ve kararlar bakımından görevli
ve yetkili bakanlık, Çevre ve Şehircilik Bakanlığıdır.
Tabiat varlıkları, doğal sit alanları ve bunlara
ilişkin koruma alanları ile ilgili hususlarda karar almak ve bu Kanunda
öngörülen diğer iş ve işlemlerde Çevre ve Şehircilik Bakanlığına yardımcı
olmak üzere; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı merkez teşkilatı bünyesinde
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarının veya ilgili Müsteşar
Yardımcısının başkanlığında, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürü, söz
konusu varlıkların ve alanların özelliklerine göre konusunda uzmanlaşmış
biolog, peyzaj mimarı, ziraat, çevre, orman ve su ürünleri mühendisleri ve
hukukçular ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca uygun görülecek uzmanlardan
Tabiat Varlıklarını Koruma Merkez Komisyonu ve taşrada Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı temsilcisinin başkanlığında, aynı meslek alanlarından yeterli
sayıda uzmanın katılması suretiyle yeteri kadar Tabiat Varlıklarını Koruma
Bölge Komisyonu teşkil edilir. Bu komisyonların iş, işlem ve kararları
konusunda, bu Kanunun Koruma Yüksek Kurulu ve koruma bölge kurulları ile
ilgili hükümleri, Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca alınan ilke kararları
çerçevesinde kıyasen uygulanır.
Bu Kanunda Koruma Yüksek Kurulunca alınması
öngörülen kararlar, tabiat varlıkları, doğal sit alanları ve bunlara
ilişkin koruma alanları bakımından Koruma Merkez Komisyonunca, koruma bölge
kurullarınca alınması öngörülen kararlar koruma bölge komisyonlarınca
alınır ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığının onayıyla yürürlüğe konulur.
Bu Kanunda ve diğer mevzuatta tabiat varlıkları,
doğal sit alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları bakımından Koruma
Yüksek Kuruluna ve koruma bölge kurullarına yapılan atıflar ilgisine göre
Koruma Merkez Komisyonuna ve koruma bölge komisyonlarına yapılmış sayılır
ve ilgili maddelerde geçen Koruma Yüksek Kurulundan Koruma Merkez Komisyonu
ve koruma bölge kurullarından koruma bölge komisyonları anlaşılır.
Tabiat varlıkları, doğal sit alanları ve bunlara
ilişkin koruma alanları ile ilgili iş, işlem ve kararlara ilişkin usul ve
esaslar ile bu konularda görev yapacak komisyonların teşkili, çalışma usul
ve esasları Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca hazırlanan yönetmelikle
düzenlenir.”
MADDE 52- 2863 sayılı Kanuna aşağıdaki geçici maddeler
eklenmiştir.
“GEÇİCİ MADDE 9- Tabiat varlıkları, doğal sit
alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları ile ilgili olarak Çevre ve
Şehircilik Bakanlığınca hazırlanması öngörülen yönetmelikler yürürlüğe
girinceye kadar, bu maddenin yürürlüğe girmesinden önce yürürlüğe girmiş
olan yönetmeliklerin bu Kanun Hükmünde Kararnameye aykırı olmayan
hükümlerinin uygulanmasına devam edilir.
GEÇİCİ MADDE 10- Koruma bölge kurullarının mevcut
üyelerinin görevleri bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihte sona erer.”
MADDE 53- 16/4/2003 tarihli ve 4848 sayılı Kültür ve Turizm Bakanlığı
Teşkilât ve Görevleri Hakkında Kanunun 9 uncu maddesinin birinci fıkrasının
(e) bendinde yer alan “2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma
Kanunu” ibaresi “21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kanun” şeklinde
değiştirilmiş ve aynı Kanunda yer alan “ve tabiat” ibareleri ile “ve
Tabiat” ibareleri yürürlükten kaldırılmıştır.
MADDE 54- 31/10/1985 tarihli ve 3234 sayılı Orman Genel
Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin
Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanunun 19 uncu maddesinin birinci
fıkrasının (c) bendinden sonra gelmek üzere aşağıdaki bent eklenmiş ve
mevcut (ç) bendi (d) bendi olarak teselsül ettirilmiştir.
“ç) Orman Harita ve Uzaktan Algılama Dairesi
Başkanlığı,”
MADDE 55- 3234 sayılı Kanuna 22 nci maddesinden sonra gelmek
üzere aşağıdaki madde eklenmiştir.
“Orman Harita ve Uzaktan Algılama Dairesi
Başkanlığı
MADDE 22/A- Orman Harita ve Uzaktan Algılama
Dairesi Başkanlığının görevleri şunlardır:
a) Genel Müdürlüğün, uydu görüntüleri, hava ve yer
fotoğrafları, harita ve koordinat bilgilerine ilişkin işlemlerini yapmak ve
yaptırmak,
b) Coğrafi bilgi sistemleri ve uzaktan algılama ile
ilgili faaliyetleri yürütmek,
c) Ormancılıkla ilgili haritaların hazırlanmasına
ilişkin iş ve işlemleri yapmak veya yaptırmak,
ç) Genel Müdürlükçe verilecek benzeri görevleri
yapmak.”
MADDE 56- 3234 sayılı Kanuna aşağıdaki geçici madde
eklenmiştir.
“GEÇİCİ MADDE 6- 645 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname ile Orman Genel Müdürlüğüne verilen görevlerle ilgili iş ve
işlemlerden dolayı Çevre ve Orman Bakanlığınca taraf olunan işlem ve
sözleşmelerde Orman Genel Müdürlüğü taraf olur ve Çevre ve Orman Bakanlığı
leh ve aleyhine açılmış olan davalar ile başlatılmış olan takiplerde adı
geçen Genel Müdürlük kendiliğinden taraf sıfatını kazanır. Söz konusu
görevlere ilişkin olarak bu maddenin yürürlüğe girmesinden önce Çevre ve
Orman Bakanlığınca yapılmış iş ve işlemler sebebiyle açılacak davalar Orman
Genel Müdürlüğüne yöneltilir.
Çevre ve Orman Bakanlığından Orman Genel
Müdürlüğüne devredilen görev ve hizmetlere ilişkin dava ve icra takip
dosyaları Maliye Bakanlığı ile Orman Genel Müdürlüğünce müştereken
belirlenecek esaslara göre bu Kanun Hükmünde Kararnamenin yürürlüğe girdiği
tarihten itibaren bir yıl içinde adı geçen Genel Müdürlüğe devredilir. Bu şekilde
devredilen dava ve icra takipleri ile ilgili olarak devir tarihine kadar
yapılmış her türlü işlem ilgili idareler adına yapılmış sayılır.”
MADDE 57- 3234 sayılı Kanunun eki (1) sayılı cetvel ekteki
şekilde değiştirilmiştir.
MADDE 58- 26/1/2011 tarihli ve 6107 sayılı İller Bankası
Anonim Şirketi Hakkında Kanunun 3 üncü maddesinin ikinci fıkrasına
aşağıdaki bentler eklenmiştir.
“h) Bakanlık tarafından talep edilen özel projeler
ve kentsel altyapı projeleri ile yapım işlerini yapar veya yaptırır.
ı) Bankaya kaynak temin etmek üzere, proje kaynağı
için herhangi bir borç ve şartlı yükümlülük altına girmemek kaydıyla kâr
amaçlı gayrimenkul yatırım projeleri ile uygulamalar yapar veya yaptırır.”
MADDE 59- 6107 sayılı Kanunun 7 nci maddesinin birinci ve
ikinci fıkraları aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
“(1) Yönetim Kurulu, Genel Kurula karşı sorumlu
karar organıdır. Yönetim Kurulu Genel Müdür dahil yedi üyeden oluşur.
(2) Yönetim Kurulunun dört üyesi Bakanlık
tarafından atanır; iki üyesi de belediyeleri ve il özel idarelerini temsil
etmek üzere Genel Kurula katılan belediye başkanları ve il özel idare
temsilcileri arasından İçişleri Bakanlığı tarafından önerilen iki kat aday
arasından Genel Kurul tarafından seçilir. Yönetim Kurulu yemin törenini
izleyen ilk toplantıda, aralarından birer üyeyi başkan ve başkan vekili
olarak seçer.”
MADDE 60- 6107 sayılı Kanunun 10 uncu maddesinin birinci
fıkrasının ikinci cümlesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
“Genel Müdür, Bakanın teklifi üzerine Başbakan
tarafından atanır.”
MADDE 61- 2/3/1984 tarihli ve 2985 sayılı Toplu Konut
Kanununun ek 3 üncü maddesinin ikinci fıkrasında yer alan “müşterek
kararname ile,” ibaresinden sonra gelmek üzere “Başkan Yardımcıları
Başkanlığın bağlı bulunduğu Bakan tarafından,” ibaresi eklenmiştir.
MADDE 62- Ekli (1) sayılı listede yer alan kadrolar iptal
edilerek 190 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin eki (I) sayılı cetvelin
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Orman Genel
Müdürlüğü bölümlerinden çıkarılmış ve ekli (2) sayılı listede yer alan
kadrolar ihdas edilerek aynı cetvelin Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Kültür
ve Turizm Bakanlığı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı ve Orman Genel
Müdürlüğüne ait bölümlerine eklenmiştir.
Bu Kanun Hükmünde Kararname ile Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı merkez ve taşra teşkilatında kullanılmak üzere ihdas edilen
ikiyüze kadar kadroya, 6091 sayılı 2011 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe
Kanunundaki sınırlamalara tabi olmadan açıktan ve naklen atama yapılabilir.
MADDE 63- Bu Kanun Hükmünde Kararname yayımı tarihinde
yürürlüğe girer.
MADDE 64- Bu Kanun Hükmünde Kararname hükümlerini Bakanlar
Kurulu yürütür.
(1) SAYILI CETVEL
ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ MERKEZ TEŞKİLATI
|
Genel Müdür
|
Genel Müdür Yrd.
|
Hizmet Birimleri
|
Danışma ve Denetim
Birimleri
|
Yardımcı Birimler
|
|
Genel Müdür
|
Genel Müdür Yrd.
|
1) Orman Zararlılarıyla Mücadele Dairesi
Başkanlığı
|
1) Teftiş Kurulu Başkanlığı
|
1) Personel Dairesi Başkanlığı
|
|
|
Genel Müdür Yrd.
|
2) Orman Yangınlarıyla Mücadele Dairesi
Başkanlığı
|
2) Hukuk Müşavirliği
|
2) İdari ve Mali İşler Dairesi Başkanlığı
|
|
|
Genel Müdür Yrd.
|
3) Kadastro ve Mülkiyet Dairesi Başkanlığı
|
3) Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı
|
3) Dış İlişkiler, Eğitim ve Araştırma Dairesi Başkanlığı
|
|
|
Genel Müdür Yrd.
|
4) Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığı
|
|
4) Orman Harita ve Uzaktan Algılama Dairesi
Başkanlığı
|
|
|
Genel Müdür Yrd.
|
5) İşletme ve Pazarlama Dairesi Başkanlığı
|
|
5) Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı
|
|
|
|
6) Ağaçlandırma Dairesi Başkanlığı
|
|
|
|
|
|
7) Toprak Muhafaza ve Havza Islahı Dairesi
Başkanlığı
|
|
|
|
|
|
8) Silvikültür Dairesi Başkanlığı
|
|
|
|
|
|
9) Orman ve Köy İlişkileri Dairesi Başkanlığı
|
|
|
|
|
|
10) İnşaat ve İkmal Dairesi Başkanlığı
|
|
|
|
|
|
11) Odun Dışı Ürün ve Hizmetler Dairesi
Başkanlığı
|
|
|
|
|
|
12) Fidanlık ve Tohum İşleri Dairesi Başkanlığı
|
|
|
(1) SAYILI LİSTE
KURUMU : ÇEVRE
VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI
TEŞKİLATI: MERKEZ
İPTAL EDİLEN KADROLARIN
|
Sınıfı
|
Unvanı
|
Derecesi
|
Serbest Kadro Adedi
|
Toplam
|
|
GİH
|
Uzman
|
1
|
37
|
37
|
|
GİH
|
Veri Hazırlama ve Kontrol İşletmeni
|
3
|
30
|
30
|
|
TH
|
Arkeolog
|
1
|
4
|
4
|
|
TH
|
Arkeolog
|
2
|
1
|
1
|
|
TH
|
Teknisyen
|
3
|
20
|
20
|
|
YH
|
Hizmetli
|
7
|
15
|
15
|
|
YH
|
Hizmetli
|
12
|
10
|
10
|
|
|
TOPLAM
|
|
117
|
117
|
KURUMU : KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI
TEŞKİLATI: TAŞRA
İPTAL EDİLEN KADROLARIN
|
Sınıfı
|
Unvanı
|
Derecesi
|
Serbest Kadro Adedi
|
Toplam
|
|
GİH
|
Koruma Bölge Kurulları Koordinasyon Müdürü
|
1
|
1
|
1
|
|
TH
|
Mühendis
|
6
|
2
|
2
|
|
TH
|
Mimar
|
6
|
1
|
1
|
|
TH
|
Şehir Plancısı
|
6
|
1
|
1
|
|
|
TOPLAM
|
|
5
|
5
|
KURUMU : ORMAN
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TEŞKİLATI: TAŞRA
İPTAL EDİLEN KADROLARIN
|
Sınıfı
|
Unvanı
|
Derecesi
|
Serbest Kadro Adedi
|
Toplam
|
|
GİH
|
Fotogrametri Müdürü
|
1
|
1
|
1
|
|
GİH
|
Fotogrametri Müdür Yardımcısı
|
1
|
1
|
1
|
|
|
TOPLAM
|
|
2
|
2
|
(2) SAYILI LİSTE
KURUMU : ÇEVRE
VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI
TEŞKİLATI: MERKEZ
İHDAS EDİLEN KADROLARIN
|
Sınıfı
|
Unvanı
|
Derecesi
|
Serbest Kadro Adedi
|
Toplam
|
|
GİH
|
Müsteşar Yardımcısı
|
1
|
1
|
1
|
|
GİH
|
Genel Müdür
|
1
|
1
|
1
|
|
GİH
|
Genel Müdür Yardımcısı
|
1
|
2
|
2
|
|
GİH
|
Daire Başkanı
|
1
|
8
|
8
|
|
TH
|
Mühendis
|
5
|
55
|
55
|
|
TH
|
Şehir Plancısı
|
5
|
15
|
15
|
|
TH
|
Jeolog
|
5
|
5
|
5
|
|
TH
|
Jeomorfolog
|
5
|
5
|
5
|
|
SH
|
Biolog
|
5
|
30
|
30
|
|
|
TOPLAM
|
|
122
|
122
|
KURUMU : ÇEVRE
VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI
TEŞKİLATI: TAŞRA
İHDAS EDİLEN KADROLARIN
|
Sınıfı
|
Unvanı
|
Derecesi
|
Serbest Kadro Adedi
|
Toplam
|
|
GİH
|
Şube Müdürü
|
1
|
81
|
81
|
|
|
TOPLAM
|
|
81
|
81
|
KURUMU : KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI
TEŞKİLATI: MERKEZ
İHDAS EDİLEN KADROLARIN
|
Sınıfı
|
Unvanı
|
Derecesi
|
Serbest Kadro Adedi
|
Toplam
|
|
GİH
|
Bilgisayar İşletmeni
|
7
|
2
|
2
|
|
GİH
|
Memur
|
9
|
6
|
6
|
|
TH
|
Mimar
|
1
|
2
|
2
|
|
TH
|
Mimar
|
3
|
2
|
2
|
|
TH
|
Mimar
|
6
|
2
|
2
|
|
TH
|
Mühendis
|
1
|
2
|
2
|
|
TH
|
Mühendis
|
3
|
2
|
2
|
|
TH
|
Mühendis
|
6
|
2
|
2
|
|
TH
|
Şehir Plancısı
|
1
|
1
|
1
|
|
TH
|
Şehir Plancısı
|
3
|
1
|
1
|
|
TH
|
Şehir Plancısı
|
6
|
3
|
3
|
|
TH
|
Arkeolog
|
1
|
2
|
2
|
|
TH
|
Arkeolog
|
3
|
2
|
2
|
|
TH
|
Arkeolog
|
6
|
2
|
2
|
|
TH
|
Müze Araştırmacısı
|
1
|
2
|
2
|
|
TH
|
Müze Araştırmacısı
|
3
|
2
|
2
|
|
TH
|
Müze Araştırmacısı
|
6
|
2
|
2
|
|
|
TOPLAM
|
|
37
|
37
|
KURUMU : KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI
TEŞKİLATI: TAŞRA
İHDAS EDİLEN KADROLARIN
|
Sınıfı
|
Unvanı
|
Derecesi
|
Serbest Kadro Adedi
|
Toplam
|
|
GİH
|
Bilgisayar İşletmeni
|
3
|
8
|
8
|
|
GİH
|
Bilgisayar İşletmeni
|
5
|
8
|
8
|
|
GİH
|
Bilgisayar İşletmeni
|
7
|
8
|
8
|
|
GİH
|
Bilgisayar İşletmeni
|
9
|
10
|
10
|
|
GİH
|
Memur
|
7
|
2
|
2
|
|
GİH
|
Memur
|
9
|
4
|
4
|
|
GİH
|
Memur
|
10
|
4
|
4
|
|
GİH
|
Memur
|
11
|
7
|
7
|
|
GİH
|
Memur
|
12
|
8
|
8
|
|
TH
|
Mimar
|
1
|
7
|
7
|
|
TH
|
Mimar
|
3
|
10
|
10
|
|
TH
|
Mimar
|
6
|
21
|
21
|
|
TH
|
Mühendis
|
1
|
6
|
6
|
|
TH
|
Mühendis
|
3
|
8
|
8
|
|
TH
|
Mühendis
|
6
|
20
|
20
|
|
TH
|
Şehir Plancısı
|
1
|
3
|
3
|
|
TH
|
Şehir Plancısı
|
3
|
5
|
5
|
|
TH
|
Şehir Plancısı
|
6
|
10
|
10
|
|
TH
|
Arkeolog
|
1
|
3
|
3
|
|
TH
|
Arkeolog
|
3
|
5
|
5
|
|
TH
|
Arkeolog
|
6
|
10
|
10
|
|
TH
|
Müze Araştırmacısı
|
1
|
3
|
3
|
|
TH
|
Müze Araştırmacısı
|
3
|
5
|
5
|
|
TH
|
Müze Araştırmacısı
|
6
|
10
|
10
|
|
|
TOPLAM
|
|
185
|
185
|
KURUMU : ORMAN
VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
TEŞKİLATI: MERKEZ
İHDAS EDİLEN KADROLARIN
|
Sınıfı
|
Unvanı
|
Derecesi
|
Serbest Kadro Adedi
|
Toplam
|
|
GİH
|
Müsteşar Yardımcısı
|
1
|
1
|
1
|
|
|
TOPLAM
|
|
1
|
1
|
KURUMU : ORMAN
VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
TEŞKİLATI: TAŞRA
İHDAS EDİLEN KADROLARIN
|
Sınıfı
|
Unvanı
|
Derecesi
|
Serbest Kadro Adedi
|
Toplam
|
|
GİH
|
Şube Müdürü
|
1
|
30
|
30
|
|
|
TOPLAM
|
|
30
|
30
|
KURUMU : ORMAN
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TEŞKİLATI: MERKEZ
İHDAS EDİLEN KADROLARIN
|
Sınıfı
|
Unvanı
|
Derecesi
|
Serbest Kadro Adedi
|
Toplam
|
|
GİH
|
Orman
Harita ve Uzaktan Algılama Daire Başkanı
|
1
|
1
|
1
|
|
|
TOPLAM
|
|
1
|
1
|
(3) SAYILI LİSTE
KURUMU : ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI
TEŞKİLATI: MERKEZ
İHDAS EDİLEN KADROLARIN
|
Sınıfı
|
Unvanı
|
Derecesi
|
Serbest Kadro Adedi
|
Toplam
|
|
GİH
|
Bakanlık
Müşaviri
|
1
|
7
|
7
|
|
|
TOPLAM
|
|
7
|
7
|
B- Dayanılan Anayasa Kuralları
Dava dilekçesinde, Anayasa’nın Başlangıç’ı ile 2.,
5., 6., 7., 8., 10., 11., 35., 43., 45., 46., 56., 57., 63., 87., 90., 91.,
117., 123., 127. ve 169. maddelerine dayanılmıştır.
III- İLK İNCELEME
Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün 8. maddesi uyarınca
Haşim KILIÇ, Serruh KALELİ, Alparslan ALTAN, Fulya KANTARCIOĞLU, Mehmet
ERTEN, Fettah OTO, Serdar ÖZGÜLDÜR, Osman Alifeyyaz PAKSÜT, Recep KÖMÜRCÜ,
Burhan ÜSTÜN, Engin YILDIRIM, Nuri NECİPOĞLU, Hicabi DURSUN ve Celal Mümtaz
AKINCI’nın katılımlarıyla yapılan ilk inceleme toplantısında;
1- Dosyada eksiklik bulunmadığından işin esasının
incelenmesine,
2- Yürürlüğü durdurma isteminin esas inceleme
aşamasında karara bağlanmasına,
27.10.2011 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir.
IV- ESASIN İNCELENMESİ
Dava dilekçesi ve ekleri, Raportör Ayhan KILIÇ
tarafından hazırlanan işin esasına ilişkin rapor, iptal davasına konu Kanun
Hükmünde Kararname kuralları, dayanılan Anayasa kuralları ve bunların
gerekçeleri ile diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği
görüşülüp düşünüldü:
A- Kanun Hükmünde Kararnamelerin Yargısal Denetimi
Hakkında Genel Açıklama
Anayasa’nın
91. maddesinde düzenlenen kanun hükmünde kararnameler, işlevsel yönden yasama
işlemi niteliğinde olduğundan yargısal denetimlerinin yapılması görev ve
yetkisi Anayasa’nın 148. maddesi ile Anayasa Mahkemesine verilmiştir.
Yargısal denetimde kanun hükmünde kararnamenin, öncelikle yetki kanununa
sonra da Anayasa’ya uygunluğu sorunlarının çözümlenmesi gerekir. Her ne
kadar, Anayasa’nın 148. maddesinde kanun hükmünde kararnamelerin yetki
kanunlarına uygunluğunun denetlenmesinden değil, yalnızca Anayasa’ya biçim
ve esas bakımlarından uygunluğunun denetlenmesinden söz edilmekte ise de
Anayasa’ya uygunluk denetiminin içerisine öncelikle kanun hükmünde
kararnamenin yetki kanununa uygunluğunun denetimi de girer. Çünkü
Anayasa’da, Bakanlar Kuruluna ancak yetki kanununda belirtilen sınırlar
içerisinde kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verilmesi öngörülmüştür.
Yetkinin dışına çıkılması, kanun hükmünde kararnameyi Anayasa’ya aykırı
duruma getirir.
Dayanaklarını
doğrudan doğruya Anayasa’dan alan olağanüstü hal kanun hükmünde
kararnamelerinden farklı olarak, olağan dönemlerdeki kanun hükmünde
kararnamelerin bir yetki kanununa dayanması zorunludur. Bu nedenle, kanun
hükmünde kararnameler ile dayandıkları yetki kanunu arasında çok sıkı bir
bağ vardır. Kanun hükmünde kararnamenin yetki kanunu ile olan bağı, kanun
hükmünde kararnameyi aynen ya da değiştirerek kabul eden kanun ile kesilir.
Kanun hükmünde kararnamenin Anayasa’ya uygun bir yetki kanununa dayanması,
geçerliliğinin ön koşuludur. Bir yetki kanununa dayanmadan çıkartılan veya
dayandığı yetki kanunu iptal edilen kanun hükmünde kararnamelerin içeriği
Anayasa’ya aykırılık oluşturmasa bile bunların Anayasa’ya uygunluğundan söz
edilemez.
Kanun
hükmünde kararnamelerin Anayasa’ya uygunluk denetimi, kanunların
denetiminden farklıdır. Anayasa’nın 11. maddesinde, “Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.” denilmektedir. Bu nedenle
kanunların denetiminde, onların yalnızca Anayasa kurallarına uygun olup
olmadıkları saptanır. Kanun hükmünde kararnameler ise konu, amaç, kapsam ve
ilkeleri yönünden hem dayandıkları yetki kanununa hem de Anayasa’ya uygun
olmak zorundadırlar.
Anayasa’da
kimi konuların kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenmesi yasaklanmaktadır.
Anayasa’nın 91. maddesinin birinci fıkrasında, “Sıkıyönetim ve olağanüstü haller saklı kalmak üzere, Anayasanın
ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi
hakları ve ödevleri ile dördüncü bölümde yer alan siyasî haklar ve
ödevler...”in kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemeyeceği
belirtilmiştir. Bu kural gereğince, Türkiye Büyük Millet Meclisi, “Bakanlar Kurulu”na ancak kanun
hükmünde kararnameyle düzenlenmesi yasaklanmış alana girmeyen konularda
kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verebilir.
Anayasa’nın
herhangi bir maddesinde kanunla düzenleneceği öngörülen bir konunun,
Anayasa’nın 91. maddesinin birinci fıkrasının açıkça yasakladığı hükümler
ile ilgili olmadıkça ya da Anayasa’nın 163. maddesinde olduğu gibi kanun
hükmünde kararname çıkarılamayacağı açıkça belirtilmedikçe kanun hükmünde
kararname ile düzenlenmesi Anayasa’ya aykırılık oluşturmaz.
B- KHK’nin Tümünün Anayasa’ya
Aykırılığı İddiasının İncelenmesi
Dava
dilekçesinde, KHK’nin dayanağı olan
6.4.2011 günlü, 6223 sayılı Yetki Kanunu’nun Anayasaya aykırı olduğu ve
iptali gerekeceği, iptal edilmesi halinde ise KHK’nin dayanaktan yoksun
kalacağı belirtilerek KHK’nin tümünün Anayasa’nın Başlangıç’ı ile 2., 6.,
7., 87. ve 91. maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
Anayasa Mahkemesinin 27.10.2011 günlü, E.2011/60,
K.2011/147 sayılı kararı ile 6223 sayılı Yetki Kanunu’nun Anayasa’ya
aykırılığı iddiasına dayalı iptal isteminin reddine karar verildiğinden
KHK’nin tümüne yönelik Anayasa’ya aykırılık iddiası dayanaksız kalmıştır.
İptal isteminin reddi gerekir.
C- KHK’nin Ayrı Ayrı Tüm Maddeleri ve
Eki (1) Sayılı Cetvel ile (1), (2)
ve (3) Sayılı Listelerin 6223 Sayılı Yetki Kanunu Kapsamında Olup
Olmadığının İncelenmesi
Dava
dilekçesinde, KHK’nin ayrı ayrı tüm maddelerinin ve eki (1) sayılı cetvel
ile (1), (2) ve (3) sayılı listelerin 6223 sayılı Yetki Kanunu kapsamında
olmadığı ve acil, ivedi, önemli ve zorunlu konuları düzenlemediği belirtilerek
Anayasa’nın Başlangıç’ı ile 2., 6., 7. ve 91. maddelerine aykırı oldukları
ileri sürülmüştür.
1- KHK’nin 1. Maddesiyle
644 Sayılı KHK’nin 2.
Maddesinin (1) Numaralı Fıkrasına Eklenen (h) Bendi
KHK’nin 1. maddesiyle 644 sayılı KHK’nin 2.
maddesinin (1) numaralı fıkrasına eklenen (h) bendi, 23.8.2011 günlü, 653
sayılı Ekonomi Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde
Kararname ile Bazı Kanun
ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde
Kararname’nin 6. maddesiyle değiştirildiğinden konusu kalmayan (h) bendine
ilişkin iptal istemi hakkında karar verilmesine yer olmadığına karar vermek
gerekir.
2- KHK’nin 4. Maddesiyle 644 Sayılı
KHK’nin 7. Maddesinin (1) Numaralı Fıkrasına Eklenen (e) Bendi
KHK’nin 4. maddesiyle 644 sayılı KHK’nin 7.
maddesinin (1) numaralı fıkrasına eklenen (e) bendi, 16.5.2012 günlü, 6306
sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun’un 19.
maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi ile değiştirildiğinden, konusu kalmayan bende ilişkin
iptal istemi hakkında karar verilmesine yer olmadığına karar vermek
gerekir.
3- KHK’nin 5. Maddesiyle
Değiştirilen 644 Sayılı KHK’nin 8. Maddesinin (1) Numaralı Fıkrasının (ı)
Bendi
KHK’nin 5. maddesiyle değiştirilen 644 sayılı
KHK’nin 8. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (ı) bendi, 11.10.2011 günlü,
662 sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri
Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına
Dair Kanun Hükmünde Kararname’nin 14. maddesinin birinci fıkrasının
(a) bendiyle, bentte yer alan “kriterlerini” ibaresinden sonra
gelmek üzere “Orman ve Su İşleri
Bakanlığı ile birlikte” ibaresi eklenerek değiştirildiğinden, konusu
kalmayan bu bende ilişkin iptal istemi hakkında karar verilmesine yer olmadığına karar vermek
gerekir.
Fulya
KANTARCIOĞLU bu görüşe katılmamıştır.
4- KHK’nin 7. Maddesiyle 644
Sayılı KHK’nin 10.
Maddesinin (2) Numaralı Fıkrasında Yer Alan (ç) İbaresinin (c)
Şeklinde Değiştirilmesi
KHK’nin 7. maddesiyle 644 sayılı KHK’nin 10.
maddesinin (2) numaralı fıkrasında yer alan ve (c) şeklinde değiştirilen
(ç) ibaresi, 6306 sayılı Kanun’un 19. maddesinin birinci fıkrasının (ç)
bendi ile yürürlükten kaldırıldığından,
konusu kalmayan değişikliğe ilişkin hükmün iptal istemi hakkında karar verilmesine yer
olmadığına karar vermek gerekir.
5- KHK’nin 8. Maddesi
KHK’nin 8. maddesiyle 644 sayılı KHK’nin 11. maddesinde
yapılan değişiklikler, 6306 sayılı Kanun’un 19. maddesinin birinci
fıkrasının (d) bendi ile değiştirildiğinden,
konusu kalmayan bu maddeye ilişkin iptal istemi hakkında karar verilmesine yer
olmadığına karar vermek gerekir.
6- KHK’nin 10. Maddesinin (1)
Numaralı Fıkrasının (e) Bendi
KHK’nin 10. maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen
13/A maddesinin (1) numaralı fıkrasının (c) bendi, 662 sayılı KHK’nin 14.
maddesinin birinci fıkrasının (b) bendiyle, bentte yer alan “değiştirmek,” ibaresinden sonra gelmek
üzere “onaylamak,” ibaresi
eklenerek değiştirildiğinden, konusu kalmayan bu bende ilişkin iptal istemi
hakkında karar
verilmesine yer olmadığına karar vermek gerekir.
Fulya
KANTARCIOĞLU bu görüşe katılmamıştır.
7- KHK’nin 13. Maddesi
KHK’nin 13. maddesiyle 644 sayılı KHK’nin 32.
maddesine eklenen (2) numaralı fıkra, 23.8.2011 günlü, 653 sayılı KHK’nin
7. maddesiyle yürürlükten
kaldırıldığından, konusu kalmayan bu maddeye ilişkin iptal istemi
hakkında karar
verilmesine yer olmadığına karar vermek gerekir.
8- KHK’nin 20. Maddesi
KHK’nin 20. maddesiyle yürürlükten kaldırılan, 27.6.1989
günlü, 375 sayılı 657 Sayılı Devlet
Memurları Kanunu, 926 Sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu, 2802
Sayılı Hakimler ve Savcılar Kanunu, 2914 Sayılı Yükseköğretim Personel
Kanunu, 5434 Sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu ile Diğer Bazı Kanun ve
Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması, Devlet Memurları ve
Diğer Kamu Görevlilerine Memuriyet Taban Aylığı ve Kıdem Aylığı ile Ek
Tazminat Ödenmesi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin ek 3.
maddesinin birinci fıkrasında yer alan “Özel
Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı,” ve sekizci fıkrasında yer alan “Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,”
ibareleri, 11.10.2011 günlü, 666 sayılı Kamu Görevlilerinin Mali Haklarının Düzenlenmesi Amacıyla Bazı Kanun
ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde
Kararname’nin 1. maddesiyle 375 sayılı KHK’ye eklenen ek madde
12’nin (1) numaralı fıkrasının (m) bendiyle yürürlükten kaldırıldığından, konusu kalmayan
bu maddeye ilişkin iptal istemi hakkında karar verilmesine yer olmadığına karar vermek
gerekir.
9- KHK’nin 21. Maddesi
KHK’nin 21. maddesiyle, 3194 sayılı İmar Kanunu’nun
“Planların hazırlanması ve yürürlüğe
konulması” başlıklı 8. maddesinin (b) bendinin birinci paragrafının
dördüncü cümlesi ile ikinci paragrafının üçüncü cümlesinde, değiştirilerek
onaylanan imar planlarının belediye başkanlıkları ile valilikler tarafından
tespit edilen ilan yerleriyle birlikte ilgili idarelerin internet
sayfalarında da ilan edilmesi öngörülmüştür. 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 8.
maddesine göre, imar planlarının hazırlanması ve yürürlüğe konulmasında
yetkili idareler, belediye ve mücavir alan sınırları içerisinde
belediyeler; belediye ve mücavir alan sınırları dışında ise il özel
idareleridir. Dolayısıyla dava konusu kural ile yapılan değişiklik,
belediye ve il özel idarelerinin görevine ilişkindir.
6223 sayılı Yetki Kanunu’nun amaç ve kapsamını
düzenleyen 1. maddesinde Kanun’un amacı, kamu hizmetlerinin düzenli,
süratli, etkin, verimli ve ekonomik bir şekilde yürütülmesini sağlamak
olarak belirlenmiş ve yetkinin kapsamı iki başlık altında tespit
edilmiştir. Yetkinin kapsamına ilk olarak kamu hizmetlerinin bakanlıklar
arasındaki dağılımının yeniden belirlenmesi girmektedir. Bu çerçevede gerekli görülmesi halinde yeni bakanlıklar
kurulması, var olan bakanlıkların birleştirilmesi, bakanlıkların bağlı,
ilgili ve ilişkili kuruluşlarının yeniden belirlenmesi için KHK çıkarma
yetkisi verilmiştir. Bu amaçla;
1- Mevcut bakanlıkların birleştirilmesine veya
kaldırılmasına, yeni bakanlıklar kurulmasına, anılan bakanlıkların bağlı,
ilgili ve ilişkili kuruluşlarıyla hiyerarşik ilişkilerine,
2- Mevcut bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşların
bağlılık ve ilgilerinin yeniden belirlenmesine veya bunların mevcut,
birleştirilen veya yeni kurulan bakanlıklar bünyesinde hizmet birimi olarak
yeniden düzenlenmesine,
3- Mevcut bakanlıklar ile birleştirilen veya yeni
kurulan bakanlıkların görev, yetki, teşkilat ve kadrolarının düzenlenmesine,
taşrada ve yurt dışında teşkilatlanma esaslarına,
ilişkin kanun hükmünde kararname
çıkarılabilecektir.
İkinci olarak kamu kurum ve kuruluşlarında istihdam edilen memurlar, işçiler,
sözleşmeli personel ile diğer kamu görevlilerinin atanma, nakil,
görevlendirilme, seçilme, terfi, yükselme, görevden alınma ve emekliye sevk
edilme usul ve esaslarına ilişkin olarak değişiklikler ve yeni düzenlemeler
yapılması için KHK çıkarma yetkisi verilmiştir.
6223 sayılı Yetki Kanunuyla kamu hizmetlerinin
bakanlıklar arasındaki dağılımının yeniden belirlenmesi amacına yönelik
olarak Bakanlar Kuruluna verilen kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi,
Bakanlıklar ile bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşları kapsamakta olup
Bakanlık veya bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluş niteliğinde olamayan kamu
kurum ve kuruluşları kapsamına almamaktadır. Bakanlar Kurulunun, 6223
sayılı Yetki Kanunu’na dayanarak bakanlık veya bağlı, ilgili ve ilişkili
kuruluş niteliğinde olamayan kamu kurum ve kuruluşlarının görev, yetki,
teşkilat ve kadrolarına ilişkin düzenleme yapması mümkün değildir.
Anayasa’nın 127. maddesi uyarınca belediyeler ve il
özel idareleri mahallî idare kuruluşu niteliğindedirler. Merkezî idare,
mahallî idareler üzerinde vesayet yetkisine sahip olmakla birlikte bu
durum, mahallî idareleri merkezi idarenin bağlı, ilgili veya ilişkili
kuruluşu haline getirmemektedir. Bu itibarla, belediye ve il özel
idarelerinin görevinde değişiklik öngören dava konusu kural, 6223 sayılı
Yetki Kanunu kapsamında değildir. İptali gerekir.
10- KHK’nin 22. Maddesi
KHK’nin 22.
maddesiyle, 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 27. maddesi başlığıyla birlikte
değiştirilmiştir. Anılan maddede, köylerde yapılacak yapıların ruhsata
bağlanmasına ilişkin olarak yetkili idarelerce uygulanacak usul ve esaslar
düzenlenmiştir. Kuralda sözü edilen yetkili idareler, 3194 sayılı Kanun’un
21. maddesine göre yapı ruhsatı verme yetkisini haiz olan belediyeler ve il
özel idareleridir. Dolayısıyla dava konusu kuralla, belediyeler ve il özel
idarelerinin göreviyle ilgili düzenleme yapıldığı anlaşılmaktadır.
Açıklanan nedenlerle, belediyeler ve il özel
idarelerinin görevine ilişkin düzenleme içeren dava konusu kural, 6223
sayılı Yetki Kanunu kapsamında değildir. İptali gerekir.
11- KHK’nin 23. Maddesi
KHK’nin 23. maddesi ile 3194 sayılı Kanun’a eklenen
ek 4. maddenin birinci fıkrasıyla, mera, yaylak ve kışlakların geleneksel
kullanım amacıyla geçici yerleşme yeri olarak kullanılmasına olanak
sağlayan düzenlemeler yapılmıştır. Bu amaçla valilikler bünyesinde bir
komisyon oluşturulması ve söz konusu komisyon tarafından il genelindeki
toplam mera, yaylak ve kışlakların binde beşini geçmemek üzere belirlenen
alanların geçici yerleşme yeri olarak tahsis edilmesi öngörülmüştür. Mera,
yaylak ve kışlakların tahsis amacı değiştirilen kısımlarının, hazine adına
kaydedileceği belirtilmiştir. Bu şekilde geçici yerleşim yeri olarak
belirlenerek tahsis amacı değiştirilen alanların, belediye ve mücavir alan
sınırları içinde kalan kısımlarının ilgili belediyelere; diğer kısımlarının
ise il özel idarelerine veya özel kanunlarla belirlenen ilgili idarelere
tahsis edilmesi gerektiği kurala bağlanmış; bu alanlardan, kamu
hizmetlerinde kullanılacak bölümlerin dışında kalan yerlerin talep sahiplerine bedeli
karşılığında yirmi dokuz yıla kadar tahsis edilmesi öngörülmüştür. Ayrıca
fıkranın devamında bu yerlerde yapılacak yapılara ilişkin çeşitli kurallar
getirilmiştir.
Maddenin ikinci fıkrasında ise mera, yaylak ve kışlakların 12.3.1982 günlü, 2634
sayılı Turizmi Teşvik Kanunu uyarınca ilan edilen turizm merkezleri ile
kültür ve turizm gelişim bölgeleri kapsamında kalan kısımlarının, tahsis
amacı değiştirilmek suretiyle Hazine adına tescili ve bu alanların Kültür
ve Turizm Bakanlığına tahsisi öngörülmüştür.
Mera, yaylak ve kışlakların kullanımı
ve bunların tahsis amacının değiştirilmesine ilişkin düzenlemenin kamu hizmetlerinin bakanlıklar arasındaki
dağılımının yeniden belirlenmesi ile bir ilgisinin bulunmadığı açıktır.
Diğer taraftan, mera, yaylak ve kışlakların
kullanımı ve bunların tahsis amacının değiştirilmesine ilişkin kural, kamu
kurum ve kuruluşlarında istihdam edilen memurlar, işçiler, sözleşmeli
personel ile diğer kamu görevlilerinin atanma, nakil, görevlendirilme,
seçilme, terfi, yükselme, görevden alınma ve emekliye sevk edilme usul ve
esaslarına ilişkin düzenleme olarak da nitelendirilemez.
Açıklanan nedenlerle, dava konusu kural 6223 sayılı
Yetki Kanunu kapsamında değildir. İptali gerekir.
12- KHK’nin 24. Maddesi
KHK’nin 24. maddesiyle 4708 sayılı Yapı Denetimi
Hakkında Kanun’un 1. maddesinin, anılan Kanun’un kapsamını düzenleyen
ikinci fıkrası değiştirilmiştir.
4708
sayılı Kanun; can ve mal güvenliğini teminen, imar planına, fen, sanat ve
sağlık kurallarına, standartlara uygun kaliteli yapı yapılması için proje
ve yapı denetimini sağlamak ve yapı denetimine ilişkin usul ve esasları
düzenlemek amacıyla çıkarılmıştır. Proje ve yapı denetimi görevi, 3194
sayılı Kanun’a göre belediye ve il özel idarelerine ait bir görev
olduğundan, bu Kanun’un uygulamasından sorumlu idareler de belediyeler ve
il özel idareleridir. Belediyeler ve il özel idarelerinin yapı denetimine
ilişkin görev ve yetkilerini kullanabileceği alanlar, 4708 sayılı Kanun’un
kapsam maddesinde belirtilmiştir. Bu itibarla, 4708 sayılı Kanun’un kapsam
maddesinde değişiklik yapılması, belediye ve il özel idarelerinin 4708
sayılı Kanun’dan kaynaklanan görevlerinde değişiklik yapılması anlamını
taşır.
Her ne
kadar 4708 sayılı Kanun’da yapı denetim kuruluşlarının denetimi ve bu
kuruluşlarca uyulacak usul ve esasların belirlenmesi hususunda Çevre ve
Şehircilik Bakanlığına bazı yetkiler verilmiş ise de Bakanlığın yetkileri
daha çok düzenleme ve denetlemeyle sınırlı olup, 4708 sayılı Kanun’u
doğrudan uygulama yetkisi belediyeler ve il özel idarelerindedir.
Açıklanan nedenlerle, belediye ve il özel
idarelerinin görevine ilişkin düzenleme içeren dava konusu kural, 6223
sayılı Yetki Kanunu kapsamında değildir. İptali gerekir.
13- KHK’nin 27. Maddesiyle Değiştirilen
4708 Sayılı Kanun’un 5. Maddesinin Beşinci Fıkrası
4708 sayılı Kanun’un 5. maddesinin, değiştirilen
beşinci fıkrası, yapı sahibi tarafından yapı denetim kuruluşuna ödenmesi
gereken hizmet bedelinin belirlenmesine ilişkin usul ve esasları
düzenlemektedir.
Sözü edilen düzenlemenin, bir özel hukuk sözleşmesi
olan yapı hizmet sözleşmesinin hükümlerine (bedeline) ilişkin olduğu
açıktır. Yapı hizmet sözleşmesinin hükümlerine
ilişkin düzenleme yapılmasının kamu hizmetlerinin bakanlıklar
arasındaki dağılımının yeniden belirlenmesi ile bir ilgisi bulunmadığı gibi söz konusu düzenleme kamu kurum ve
kuruluşlarında istihdam edilen memurlar, işçiler, sözleşmeli personel ile
diğer kamu görevlilerinin atanma, nakil, görevlendirilme, seçilme, terfi,
yükselme, görevden alınma ve emekliye sevk edilme usul ve esaslarına
ilişkin düzenleme olarak da nitelendirilemez.
Açıklanan nedenlerle, dava konusu kural 6223 sayılı
Yetki Kanunu kapsamında değildir. İptali gerekir.
14- KHK’nin 27. Maddesiyle Değiştirilen
4708 Sayılı Kanun’un 5. Maddesinin Altıncı Fıkrası
KHK’nin 27. maddesiyle değiştirilen 4708 sayılı
Kanun’un 5. maddesinin altıncı fıkrası, 662 sayılı KHK’nin 16. maddesiyle,
fıkrada yer alan “%1’i”
ibarelerinin “% 3’ü” olarak değiştirilmesi nedeniyle konusu
kalmayan bu fıkraya ilişkin iptal istemi hakkında karar verilmesine yer olmadığına karar vermek
gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU ile Osman Alifeyyaz PAKSÜT bu
görüşe katılmamışlardır.
15- KHK’nin 51. Maddesiyle 2863 Sayılı
Kanun’a Eklenen Ek 4. Maddenin İkinci Fıkrası
KHK’nin 51. maddesiyle 2863 sayılı Kanun’a eklenen
ek 4. maddenin ikinci fıkrasının birinci cümlesinde yer alan “…Tabiat
Varlıklarını Koruma Genel Müdürü, söz konusu varlıkların ve alanların
özelliklerine göre konusunda uzmanlaşmış biolog, peyzaj mimarı, ziraat,
çevre, orman ve su ürünleri mühendisleri…” ibaresi, 662 sayılı KHK’nin 15. maddesiyle ile değiştirildiğinden;
“…Çevre ve Şehircilik Bakanlığı temsilcisinin başkanlığında,..” ibaresi ise 662 sayılı KHK’nin 15. maddesiyle ile yürürlükten kaldırıldığından konusu
kalmayan ikinci fıkraya ilişkin iptal istemi hakkında karar verilmesine yer
olmadığına karar vermek gerekir.
16- KHK’nin 54. Maddesi
KHK’nin 54. maddesiyle 31.10.1985 günlü, 3234
sayılı Orman Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde
Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun’un 19. maddesinin birinci
fıkrasına eklenen (ç) bendi, 657 sayılı Orman ve Su İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik
Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname’nin 12. maddesiyle
değiştirildiğinden; mevcut (ç) bendinin (d) bendi olarak teselsül
ettirilmesi, 657 sayılı KHK’nin 12. maddesiyle yürürlükten kaldırıldığından
konusu kalmayan bu maddeye ilişkin iptal istemi hakkında karar verilmesine
yer olmadığına karar vermek gerekir.
17- KHK’nin 55. Maddesi
KHK’nin 55. maddesiyle 3234 sayılı Kanun’a eklenen
22/A maddesi, 657 sayılı KHK’nin 13.
maddesiyle yürürlükten kaldırıldığından konusu kalmayan bu maddeye ilişkin
iptal istemi hakkında karar verilmesine yer olmadığına karar vermek
gerekir.
18- KHK’nin 61. Maddesi
KHK’nin 61. maddesiyle 2.3.1984 günlü, 2985 sayılı
Toplu Konut Kanunu’nun ek 3. maddesinin ikinci fıkrasına “müşterek kararname ile,”
ibaresinden sonra gelmek üzere eklenen “Başkan
Yardımcıları Başkanlığın bağlı bulunduğu Bakan tarafından,” ibaresi, 24.10.2011 günlü, 661 sayılı KHK’nin 25. maddesiyle
değiştirildiğinden, konusu kalmayan bu maddeye ilişkin iptal istemi
hakkında karar verilmesine yer olmadığına karar vermek gerekir.
19- KHK’nin Diğer Kuralları
Yukarıdaki açıklamalar çerçevesinde
yapılan inceleme sonucunda; KHK’nin, 6223 sayılı Yetki Kanunu kapsamında
olmadığı gerekçesiyle iptal edilen kuralları ile hakkında karar verilmesine yer olmadığına karar verilenler dışında
kalan diğer kurallarının 6223
sayılı Yetki Kanunu’nun kapsamında olduğu anlaşıldığından bu maddelere,
fıkralara, bentlere, bölümlere, cetvele ve listelere ilişkin iptal
isteminin reddi gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU, 4708 Kanun’un 5. maddesinin
dördüncü fıkrasının yürürlükten kaldırılmasına ilişkin bölümü ile 41.
maddesiyle 2863 sayılı Kanun da yapılan ibare değişikleri ve aynı Kanun’un
3. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine eklenen (13), (14), (15) ve
(16) numaralı alt bentler yönünden bu görüşe katılmamıştır.
D- Kanun Hükmünde Kararname’nin Tüm
Maddelerinin Anayasa’nın 91. Maddesi Yönünden İncelenmesi
Dava dilekçesinde, 648 sayılı KHK’nin ayrı ayrı tüm
maddelerinin ve eki (1) sayılı cetvel ile (1), (2) ve (3) sayılı listelerin
Anayasa’nın 91. maddesinin birinci fıkrasında kanun hükmünde kararnameyle
düzenlenmesi yasaklanmış alanlara ilişkin düzenleme içerdiği, bu nedenle
Anayasa’nın 2., 6. 7. ve 91. maddelerine aykırı oldukları ileri
sürülmüştür.
1- KHK’nin 62.
Maddesinin İkinci Fıkrası
648 sayılı
KHK’nin 62. maddesinin ikinci fıkrasında, bu KHK ile Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı merkez ve taşra teşkilatında kullanılmak üzere ihdas edilen iki
yüze kadar kadroya, 6091 sayılı 2011 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe
Kanunu’ndaki sınırlamalara tabi olmadan açıktan ve naklen atama
yapılabileceği hükme bağlanmıştır.
Anayasa’nın 161.
maddesinde, Devletin ve kamu iktisadi
teşebbüsleri dışındaki kamu tüzel kişilerinin harcamalarının “yıllık bütçelerle” yapılacağı ve
bütçenin “kanunla” düzenleneceği
belirtilmiştir. Anayasa’nın 163. maddesinde bütçelerde değişiklik yapılmasının esasları düzenlenmiş, maddenin
üçüncü cümlesinde ise “Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde
kararname ile bütçede değişiklik yapmak yetkisi verilemez.” hükmüne yer verilmiştir.
KHK’nin 62. maddesinin
ikinci fıkrasıyla, 648 sayılı KHK ile Çevre
ve Şehircilik Bakanlığının merkez ve taşra teşkilatında kullanılmak üzere
ihdas edilen iki yüze kadar kadroya, 6091 sayılı 2011 Yılı Merkezi Yönetim
Bütçe Kanunundaki sınırlamalara tabi olmadan açıktan ve naklen atama
yapılabilmesinin olanaklı kılınması, 6091 sayılı
Bütçe Kanunu’nun 22. maddesinin (1) numaralı fıkrasında öngörülen
sınırlamaların, Çevre ve Şehircilik Bakanlığının merkez ve taşra
teşkilatına tahsis edilen iki yüz kadro yönünden uygulanmaması sonucunu
doğurduğundan bu durum, bütçe kanununda değişiklik yapılması anlamı
taşımaktadır.
Açıklanan
nedenlerle dava
konusu kural, Anayasa’nın 163. maddesine aykırıdır. İptali gerekir.
2- KHK’nin Diğer Kuralları
KHK’nin 62. maddesinin ikinci fıkrası ile 6223
sayılı Yetki Kanunu kapsamında bulunmadıkları gerekçesiyle iptal edilenler
ve ayrıca hakkında
karar verilmesine yer olmadığına karar verilenler dışında kalan diğer
kurallarında Anayasa’nın 91. maddesinin birinci fıkrası uyarınca
kanun hükmünde kararname ile düzenlenmesi yasaklanmış alanlara ilişkin
herhangi bir düzenlemeye yer verilmediği anlaşıldığından bu maddelere,
fıkralara, bentlere, bölümlere, cetvele ve listelere ilişkin iptal
isteminin reddi gerekir.
E- Kanun Hükmünde Kararname’nin İçerik
Yönünden İncelenmesi
1- KHK’nin 1. Maddesiyle
Değiştirilen 644 Sayılı KHK’nin 2. Maddesinin (1) Numaralı Fıkrasının (ç)
Bendinde Yer Alan “…Bakanlar Kurulunca yetkilendirilen alanlar ile…” ve “…mülkiyeti kamuya ait
arsa ve araziler üzerinde yapılacak her türlü yapı, milli güvenliğe dair
tesisler, askeri yasak bölgeler, genel sığınak alanları, özel güvenlik
bölgeleri…”
İbareleri
Dava dilekçesinde, dava konusu kuralların Anayasa’nın 2., 5., 6., 7., 87., 117. ve 127. maddelerine aykırı olduğu
ileri sürülmüştür.
a-
Anayasa’nın 7. ve 87. Maddeleri Yönünden İnceleme
Dava
dilekçesinde, hiçbir ölçü getirilmeden
ve çerçevesi çizilmeden Bakanlar Kuruluna mahallî idarelere ait bir görev
olan planlama hizmetlerini Bakanlığa devretme yetkisi verilmesinin, yasama
yetkisinin devri niteliğinde olduğu belirtilerek kuralların, Anayasa’nın 7.
ve 87. maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
Dava konusu
kuralların da yer aldığı 644 sayılı KHK’nin 2. maddesinin (1) numaralı
fıkrasının (ç) bendinde, Çevre ve Şehircilik Bakanlığına, Bakanlar Kurulunca yetkilendirilen alanlar ile
mülkiyeti kamuya ait arsa ve araziler üzerinde yapılacak her türlü yapı,
milli güvenliğe dair tesisler, askerî yasak bölgeleri, genel sığınak
alanları ve özel güvenlik bölgelerine ilişkin etütleri, harita, her tür ve
ölçekte çevre düzeni, nazım ve uygulama imar planlarını, parselasyon
planlarını ve değişikliklerini resen yapma, yaptırma, onaylama, başvuru
tarihinden itibaren iki ay içinde yetkili idarelerce ruhsatlandırma
yapılmaması halinde resen ruhsat ve yapı kullanma izni verme görev ve
yetkisi verilmiştir.
Anayasa’nın 7. maddesinde, “Yasama
yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Bu yetki
devredilemez.” denilmektedir. Öte yandan, Anayasa’nın 87.
maddesinde “kanun koyma” yetkisinin
Türkiye Büyük Millet Meclisine ait bir görev olduğu açıklığa
kavuşturulmuştur. Buna göre,
Anayasa’da kanun ile düzenlenmesi öngörülen konularda yürütme organına
genel ve sınırları belirsiz bir düzenleme yetkisinin verilmesi olanaklı
değildir.
Farklı koşul ve durumlara göre sık sık değişik
önlemler alma, bunları kaldırma ve süratli biçimde hareket etme
zorunluluğunun bulunduğu alanlarda, yasama organının temel kuralları
saptadıktan sonra, uzmanlık ve teknik konulara ilişkin hususları yürütmeye
bırakması, yasama yetkisinin devri olarak yorumlanamaz.
Dava konusu kuralları da içeren (ç) bendinde,
Bakanlığın, Bakanlar Kurulunca belirlenen alanlarda ne tür yetkiler
kullanabileceği açıkça düzenlenmek suretiyle konunun çerçevesi çizilmiştir.
Bakanlığın, bu yetkileri kullanılacağı alanların belirlenmesi, idari ve
teknik bir mesele olup gelişen koşul ve durumlar dikkate alınarak süratli
bir şekilde karar alınabilmesini sağlamak amacıyla bu konudaki yetkinin
Bakanlar Kuruluna bırakılması yasama yetkisinin devri anlamına gelmez.
Açıklanan nedenlerle dava konusu kurallar,
Anayasa’nın 7. ve 87. maddelerine aykırı değildir.
b-
Anayasa’nın 2. ve 5. Maddeleri Yönünden İnceleme
Dava dilekçesinde, ülke güvenliği açısından önemli olan ve gizlilik
taşıyan milli güvenliğe dair tesisler, askerî yasak bölgeler, genel sığınak
alanları, özel güvenlik bölgeleri ile ilgili plan ve projelerin Kuvvet
Komutanlıkları, Jandarma Genel Komutanlığı ve Harita Genel Komutanlığınca
yapılacağı mevzuatta yer almış iken bu alanlardaki planların yapım
esaslarını belirleme ve bu planları gerektiğinde bizzat yapma yetkisinin
Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğüne verilmesinin, yetki karmaşasına yol
açacağı gibi anılan Genel Müdürlüğün bunları özel kişilere de yaptırabildiği
gözetildiğinde milli güvenliği tehdit ettiği belirtilerek kuralların,
Anayasa’nın 2. ve 5. maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
Anayasa’nın 2. maddesinde yer alan hukuk devletinin
temel ilkelerinden biri “belirlilik ilkesi”dir. Bu ilkeye göre, yasal düzenlemelerin hem kişiler hem de
idare yönünden herhangi bir duraksamaya ve kuşkuya yer vermeyecek şekilde
açık, net, anlaşılır ve uygulanabilir olması ayrıca kamu otoritelerinin
keyfi uygulamalarına karşı koruyucu önlem içermesi gerekir.
Anayasa’nın 5. maddesinde, Türk Milletinin
bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve
demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu
sağlamanın Devletin temel amaç ve görevlerinden olduğu belirtilmiştir. Buna
göre Devlet, ülke güvenliğini sağlamak amacıyla her türlü tedbiri almakla
yükümlüdür.
Millî güvenliğe dair tesisler, askerî yasak
bölgeler, genel sığınak alanları, özel güvenlik bölgelerinde her tür ve ölçekteki
harita, etüt, plan ve parselasyon planlarını yapma yetkisi, bu konuda
ayrıksı bir düzenleme bulunmadığından 3194 sayılı Kanun’daki genel kural
uyarınca belediye ve il özel idarelerindedir. Dava konusu kurallarla,
mahallî idarelere ait olan planlama yetkisinin belirtilen alanlarla sınırlı
olmak üzere Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından kullanılmasına olanak
tanınmıştır. Dolayısıyla belirsizliğe yol açan herhangi bir durum söz
konusu değildir.
Öte yandan, 2565 sayılı Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik
Bölgeleri Kanunu ve bu Kanun’a dayanılarak çıkarılan ikincil mevzuatla, bu
bölgelerdeki yapılaşmalar için ruhsat verilmeden önce yetkili komutanlığın
izninin alınması zorunlu kılınmak suretiyle anılan komutanlıklara, bölgenin
savunma gücü ve gizliliği yönünden sakıncalı olabilecek yapıların inşasını
önleme olanağı tanınmıştır.
Açıklanan nedenlerle, dava konusu kurallar
Anayasa’nın 2. ve 5. maddelerine aykırı değildir.
c-
Anayasa’nın 127. Maddesi Yönünden İnceleme
Dava
dilekçesinde, yerel düzeyde uygulanacak
planların yapımı görevinin merkezî idareye bırakılması kanun koyucunun
takdirinde olmakla birlikte yerel yönetimlerin bu süreçten tamamen
dışlanmasının imar planlarındaki uyumu bozacağı belirtilerek kuralların,
Anayasa’nın 127. maddesine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
Mahallî idarelere ilişkin Anayasa’nın
127. maddesinin birinci fıkrasında, bunların il, belediye veya köy halkının
mahallî müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla
belirtilen ve karar organları kanunda gösterilen seçmenler tarafından
seçilerek oluşturulan kamu tüzelkişileri oldukları, ikinci fıkrasında yerel
yönetimlerin kuruluş ve görevleri ile yetkilerinin, yerinden yönetim
ilkesine uygun olarak kanunla düzenleneceği belirtilmiştir. Maddenin
beşinci fıkrasında ise merkezî idarenin, mahallî idareler üzerinde, mahallî
hizmetlerin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu
görevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahallî
ihtiyaçların gereği gibi karşılanması amacıyla kanunda belirtilen esas ve
usuller dairesinde idari vesayet yetkisine sahip olduğu belirtilmektedir.
Anayasa’da imar planlarına ilişkin
yetkinin merkezi idare ya da yerel yönetimlere ait olduğu konusunda bir
kural yer almamakta olup ihtiyaçlara göre bu hususun belirlenmesi yetkisi
kanun koyucunun takdirindedir.
Mahallî müşterek ihtiyaç, herhangi bir
yerel yönetim biriminin sınırları içinde yaşayan kişi, aile, zümre ya da
sınıfın özel çıkarlarını değil, aynı yörede birlikte yaşamaktan doğan somut
durumların yarattığı, yoğunlaştırdığı ve sürekli güncelleştirdiği, özünde
etkinlik, ölçek ve sağladığı yarar bakımından yerel sınırları aşmayan,
bölünebilir ve rekabet konusu olabilen yerel ve kamusal hizmet karakterinin
ağır bastığı ortak beklentileri ifade etmektedir. Anayasa’da il, belediye
ya da köy halkının yerel ortak ihtiyaçlarının neler olduğu belirlenmemiş,
bunun saptanması hususu kanun koyucuya bırakılmıştır. Bu durumda kanun
koyucu, kamu yararını gözeterek, anayasal sınırları içinde merkezî
yönetimle yerel yönetim arasındaki görev sınırlarını belirleyebilir.
İdarenin bütünlüğü ilkesinden hareketle düzenlemenin yerel yönetimleri
ortadan kaldırma ya da etkisiz kılma amacına yönelik olmaması, belirli
alanlar bakımından belirli koşullara bağlı ve yerel yönetimlere bir yük ya
da borç getirmeden kimi görev ve yetkilerin merkezî yönetim birimine
bırakılması mümkündür.
İmar planlarının yapımı
ve değiştirilmesi, temelde belediyelerden başlayıp merkezî yönetime kadar
çeşitli düzeylerdeki karar verme süreci sonunda tamamlanır. Yerel ölçekteki
gereksinimlere getirilen çözümlerin aynı zamanda ülkenin genel
ihtiyaçlarıyla da uyumlu olması gerekmektedir. Bu nedenle söz konusu
planlar, merkezî yönetimin vesayet yetkilerini kullanarak yerel
yönetimlerle birlikte gerçekleştirdiği siyasal, hukuki ve teknik
belgelerdir. Bu planların yapımı, merkezî yönetim ile yerel yönetimler
arasında anayasal, yasal ve teknik düzeyde işbirliği ve uyumu
gerektirebilir.
Bakanlar Kurulunca kamu yararı gözetilerek
belirlenen projeler kapsamında kalan alanlar ile ülke güvenliği için büyük
önem taşıyan milli güvenliğe dair
tesisler, askerî yasak bölgeler, genel sığınak alanları ve özel güvenlik
bölgeleriyle ilgili etütleri, harita, her tür ve ölçekte çevre düzeni,
nazım ve uygulama imar planlarını, parselasyon planlarını yapma görev ve
yetkisinin Bakanlığa verilmesi kanun koyucunun takdiri kapsamındadır.
Kurallarda belirtilen alanların dışında kalan yerlerde imar planlarını
yapma yetkisi yerel yönetimlerde kalmaya devam ettiğinden, düzenlemenin
yerel yönetimleri ortadan kaldırmayı ve etkisiz kılmayı amaçladığı
söylenemez. Kaldı ki, bu alanlardaki planlama yetkisi Çevre ve Şehircilik
Bakanlığına verilmekle birlikte ruhsatlandırma yetkisi yerel yönetimlerde
bırakılarak yerel yönetimlerin imar ve yapılaşma sürecinden tamamen
dışlanması engellenmiştir.
Kurallarda belirtilen
alanlarla ilgili mahallî idarelerin başvuru tarihinden itibaren iki
ay içinde ruhsatlandırma yapmaması halinde ruhsat ve yapı kullanma izninin
resen Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca verileceğinin öngörülmesi, mahallî
idarelerin bu görevlerini ifadan kaçınmalarını
engelleme amacına yönelik olup yerel yönetimlerin bu husustaki yetkilerinin
takdire bağlı olarak kaldırılması şeklinde nitelendirilemez. Nitekim
Anayasa Mahkemesi kararlarında da vurgulandığı gibi, yerinden yönetim
kuruluşlarının kanunla kendilerine verilen görevleri hiç yapmaması veya
kanunun öngördüğü şekilde yapmaması gibi kamu yararının zorunlu kıldığı
durumlarda kanunla öngörülmek kaydıyla, merkezî idareye yerinden yönetim
kuruluşunun yerine geçerek karar alma yetkisi tanınabilir. Buna göre dava
konusu kurallarda belirtilen alanlarda inşaat ruhsatı ve oturma izni
vermekle yetkilendirilen mahallî idarelerin başvuru tarihinden itibaren iki
ay içerisinde bu görevlerini yapmaması durumunda Bakanlığın, bu idarelerin
yerine geçerek resen bu işlemleri yapmasında Anayasa’ya aykırılık
bulunmamaktadır.
Açıklanan nedenle, dava konusu
kurallar, Anayasa’nın 127. maddesine aykırı değildir. İptal isteminin reddi
gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU bu görüşe
katılmamıştır.
Kuralların, Anayasa’nın 6. ve 117.
maddeleriyle ilgisi görülmemiştir.
2- KHK’nin 4. Maddesiyle 644
Sayılı KHK’nin 7. Maddesinin (1) Numaralı Fıkrasının (j) Bendine Eklenen “mülkiyeti kamuya ait arsa
ve araziler üzerinde yapılacak her türlü yapı,” İbaresi
Dava
dilekçesinde, yerel düzeyde
uygulanacak planların yapımı görevinin merkezî idareye bırakılması kanun
koyucunun takdirinde olmakla birlikte yerel yönetimlerin bu süreçten tamamen
dışlanmasının imar planlarındaki uyumu bozacağı belirtilerek kuralın,
Anayasa’nın 127. maddesine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
Dava konusu kuralla, mülkiyeti kamuya ait arsa ve
araziler üzerinde yapılacak her türlü yapı ile ilgili her tür ve ölçekteki
planların yapılmasına ilişkin esasları belirleme ve bunlara ilişkin her tür
ve ölçekteki harita, etüt, plan ve parselasyon planlarını gerektiğinde
yapma, yaptırma ve resen onaylama görev ve yetkisi Çevre ve Şehircilik
Bakanlığının bir birimi olan Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğüne
verilmiştir.
Dava konusu kural, 644 sayılı KHK’nin 2. maddesinin
(1) numaralı fıkrasının (ç) bendiyle Bakanlığa verilen ve yukarıda
incelenen görevin, Bakanlığın bir birimi olan Mekânsal Planlama Genel
Müdürlüğü tarafından yerine getirileceğinin ifadesinden ibarettir.
644 sayılı KHK’nin 2. maddesinin (1) numaralı
fıkrasının (ç) yer alan “…Bakanlar Kurulunca yetkilendirilen
alanlar ile…” ve “…mülkiyeti kamuya ait arsa ve araziler
üzerinde yapılacak her türlü yapı, milli güvenliğe dair tesisler, askeri
yasak bölgeler, genel sığınak alanları, özel güvenlik bölgeleri…”
ibarelerine ilişkin gerekçede belirtilen nedenlerle dava konusu kural,
Anayasa’nın 127. maddesine aykırı değildir. İptal
isteminin reddi gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU bu görüşe
katılmamıştır.
3- KHK’nin 10.
Maddesiyle 644 Sayılı KHK’ye Eklenen 13/A Maddesinin (1) Numaralı Fıkrasının (a) Bendinde Yer Alan “…sulak
alanlar…” İbaresi
ile (b), (ç), (d) ve (e) Bentleri
KHK’nin 10. maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen
13/A maddesinin (1) numaralı fıkrasının (a) bendinde yer alan “…sulak alanlar…” ibaresi ile (b),
(ç), (d) ve (e) bentlerine yönelik olarak ileri sürülen iddialar dava
konusu kuralların bütününe yönelik olduğundan kurallar birlikte
incelenmiştir.
a-
Kuralların Anlam ve Kapsamı
KHK’nin genel gerekçesinden, KHK’nin esas amacının,
kültür varlıklarının korunmasına ilişkin hizmetlerle tabiat varlıklarının
korunmasına ilişkin hizmetlerin birbirinden ayrıştırılarak tabiat varlıklarının
korunması ve kullanılmasına ilişkin iş ve işlemlerin, Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı bünyesinde münhasıran bu iş için kurulmuş bir teşkilat tarafından
yürütülmesini sağlamak ve 383 sayılı Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı
Kurulmasına Dair Kanun Hükmünde Kararnameyle kurulan Özel Çevre Koruma
Kurumu Başkanlığı kapatılarak bu Kuruma ait yetki, görev ve sorumlulukların
Çevre ve Şehircilik Bakanlığına verilmesi olduğu anlaşılmaktadır.
Bu amaç doğrultusunda KHK’nin 15. maddesiyle 644
sayılı KHK’ye eklenen ek 1. maddeyle, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı
kapatılarak bu Kurum tarafından yerine getirilen iş ve işlemlerin, Çevre ve
Şehircilik Bakanlığının birimlerince yürütülmesi öngörülmüştür. Ayrıca,
KHK’nin 51. maddesiyle 2863 sayılı Kanun’a eklenen ek 4. maddeyle, taşınır
tabiat varlıkları hariç tabiat varlıkları, doğal sit alanları ve bunlara
ilişkin koruma alanları ile ilgili olarak anılan Kanun’da öngörülen iş,
işlem ve kararlar bakımından görevli ve yetkili bakanlığın, Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı olduğu belirtilerek tabiat varlıklarının korunması
ilişkin hizmetler Kültür ve Turizm Bakanlığının sorumluluk alanından
çıkarılmıştır.
Bu değişikliklere paralel olarak KHK’nin 10. maddesi ile 644 sayılı KHK’ye
eklenen 13/A maddesiyle, Çevre ve Şehircilik Bakanlığına bağlı Tabiat
Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü kurulmuş ve daha önce Kültür ve Turizm
Bakanlığı ile Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığınca ifa edilen kimi görev
ve yetkiler anılan Genel Müdürlüğe verilmiştir.
Anılan 13/A maddesinin (1) numaralı fıkrasının
iptali istenen bent ve ibareleriyle, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel
Müdürlüğüne şu görevler verilmiştir:
- Sulak alanların tescil, onay ve ilanına dair usul
ve esasları belirlemek ve bu alanların sınırlarını tescil etmek.
- Tabiat varlıkları ve doğal sit alanları ile özel
çevre koruma bölgelerinin tespit, tescil, onay, değişiklik ve ilanına dair
usul ve esasları belirlemek ve bu alanların sınırlarını tespit ve tescil
etmek, yönetmek ve yönetilmesini sağlamak.
- Tabiat varlıkları, doğal, tarihi, arkeolojik ve
kentsel sitler ile koruma statüsü bulunan diğer alanların çakıştığı
yerlerde koruma ve kullanma esaslarını ilgili bakanlıkların görüşünü alarak
belirlemek ve bu alanların kısmen veya tamamen hangi idarelerce
yönetileceğine karar vermek, her tür ve ölçekteki çevre düzeni, nazım ve
uygulama imar planlarını yapmak, yaptırmak ve onaylamak.
- Orman alanları dışında yer alan korunması gerekli
taşınmaz tabiat varlıkları, koruma alanları ve doğal sit alanlarının
Bakanlıkça belirlenen ilke kararlarına, onaylanan planlara uygun olarak
kullanılmak üzere tahsisini gerçekleştirmek, uygulamaların tahsis
şartlarına uygun olarak gerçekleşmesini izlemek ve denetlemek.
- Tabiat varlıkları ve doğal sit alanları ile özel
çevre koruma bölgelerine ilişkin olarak, hâlihazır haritaları aldırmak,
gerekli görülen projeleri yapmak, yaptırmak ve onaylamak, her türlü
araştırma ve inceleme yapmak, yaptırmak, izlemek, eğitim ve bilinçlendirme
çalışmaları yürütmek, kullanım yasağı getirilen alanların kamulaştırma veya
benzer yollarla kamunun eline geçirilmesini sağlamak, kontrol ve denetim
yapmak, gerekli görülen alanların korunması ve kirliliğin önlenmesi
amacıyla yatırım yapmak veya ilgili idarelerin yatırım projelerini
desteklemek, bu alan ve bölgelerde Devlet’in hüküm ve tasarrufu altındaki
yerlere ilişkin her türlü tasarrufta bulunmak, işletmek, işlettirmek ve
kullanım izinlerini vermek, korunan alanlara ilişkin insan ve finansman
kaynağı sağlamak.
b-
Anayasa’ya Aykırılık Sorunu
Dava dilekçesinde, Anayasayla Devlete yüklenen
çevre sağlığını koruma ve çevrenin kirlenmesini önleme ödevinin beraberinde
etkin bir Devlet denetimi gerektirdiği, doğası gereği tarafsız ve bağımsız
olarak yerine getirilmesi gereken denetim faaliyetinin ayrı tüzel kişiliği
haiz Özel Çevre Koruma Kurumu yerine Devlet tüzel kişiliği içerisinde yer
alan Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmesinin
çevre koruma güvencelerini zayıflatacağı, tarih, kültür ve tabiat
varlıkları ile sit alanlarının iç içe olması nedeniyle bunlara ilişkin
olarak bütüncül bir koruma anlayışının benimsenmesi gerektiği, kültür
varlıkları ile tabiat varlıklarının korunmasına ilişkin yetki ve
sorumlulukların farklı idarelere verilmesinin, bu alanların etkili bir
şekilde korunamaması sonucunu doğuracağı, 2872 sayılı Çevre Kanunu ile 2863
sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun, sulak alanlar, özel
çevre koruma bölgeleri ile tabiat varlıklarına ilişkin olarak Bakanlar
Kuruluna, Kültür ve Turizm Bakanlığına ve kültür varlıklarını koruma kurullarına
yetki tanıyan hükümleri yürürlükte olduğu halde aynı yetkilerin Çevre ve
Şehircilik Bakanlığına ve Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğüne
verilmesinin belirsizlik yarattığı belirtilerek kuralların, Anayasa’nın 2.,
56. ve 63. maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
Anayasa’nın 56. maddesinin birinci ve ikinci
fıkralarında, “Herkes, sağlıklı ve
dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre
sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir.”
kuralına yer verilmiş; 63. maddesinin birinci fıkrasında ise “Devlet, tarih, kültür ve tabiat
varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlar, bu amaçla destekleyici ve
teşvik edici tedbirleri alır.” hükmü yer almıştır.
Bu hükümlere göre, çevrenin geliştirilmesi, çevre
sağlığının korunması ve çevre kirlenmesinin önlenmesine; tarih, kültür ve
tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasına yönelik her türlü tedbiri
almak Devletin temel ödevlerindendir. Bu amaçla Devlet, çevrenin ve kültür
ve tabiat varlıklarının korunmasını sağlamak için etkili bir maddi hukuk
düzeni oluşturmak ve öngörülen maddi hukuku uygulamak üzere gereken
teşkilatı kurmakla yükümlüdür. Anayasa’da bu görevleri yürütmek amacıyla
oluşturulacak teşkilatın niteliğiyle ilgili herhangi bir belirleme
yapılmamış, bu konuda kanun koyucuyu sınırlandıran herhangi bir hükme yer
verilmemiştir. Bu nedenle çevrenin geliştirilmesi, çevre sağlığının
korunması ve çevre kirlenmesinin önlenmesine; tarih, kültür ve tabiat
varlıklarının ve değerlerinin korunmasına yönelik olarak oluşturulacak
teşkilatın türünü, yapısını ve niteliğini belirlemek kanun koyucunun takdirindedir.
Kanun koyucu, bu görevlerin merkezî idare teşkilatı içerisinde yer alan bir
kamu kurumu tarafından yerine getirilmesini öngörebileceği gibi bu görevi
merkezi idare teşkilatı dışında yer alan özerk bir kamu kurumuna da tevdi
edebilir.
Bu itibarla, sulak alanlar, özel çevre koruma
bölgeleri ve tabiat varlıklarının tescili, onayı, ilanı, planlanması,
yönetilmesi ve işletilmesi ile ilgili kimi görevlerin merkezi idare
içerisinde teşkilatlandırılan Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğüne
verilmiş olması, kanun koyucunun takdir yetkisi kapsamındadır. Bu alanların
korunmasına yönelik görevlerin Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğünce
yürütülmesinin olumlu sonuç doğurup doğurmayacağı anayasallık denetiminin
kapsamı dışında kalmaktadır.
Öte yandan, KHK’nin 51. maddesiyle 2863 sayılı
Kanun’a eklenen ek 4. maddeyle, söz konusu Kanun’da Kültür ve Turizm
Bakanlığı ile bu Bakanlık bünyesinde kurulan Kültür Varlıklarını Koruma
Yüksek Kurulu ve kültür varlıklarını koruma bölge kurullarınca yerine
getirilmesi öngörülen iş ve işlemlerin tabiat varlıklarına ilişkin olan
bölümünün, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile bu Bakanlık bünyesinde oluşturulan
Tabiat Varlıklarını Koruma Merkez Komisyonu ve tabiat varlıklarını koruma
bölge komisyonları tarafından yerine getirileceği hükme bağlanmak suretiyle
tabiat varlıklarıyla ilgili iş ve işlemler yönünden yetkili idareler
açıklığa kavuşturulmuştur. Ayrıca, 2872 sayılı Kanun’un 9. maddesinin
birinci fıkrasının (d) bendine göre, özel çevre koruma bölgelerinin tespit,
tescil ve ilan yetkisi Bakanlar Kuruluna ait olup dava konusu kural ile
Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğüne verilen görev, Bakanlar Kurulu
kararına esas olmak üzere gereken hazırlık işlemlerini yapmaktır.
Dolayısıyla dava konusu kurallarla belirsizlik yaratıldığından söz
edilemez.
Açıklanan nedenlerle, dava konusu kurallar Anayasa’nın 2., 56. ve 63. maddelerine aykırı değildir.
İptal isteminin reddi gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU bu görüşe
katılmamıştır.
4- KHK’nin 10.
Maddesiyle 644 Sayılı KHK’ye Eklenen 13/A Maddesinin (2) Numaralı Fıkrasının Birinci Cümlesinde Yer
Alan “…ile Bakanlıkça tespit edilen
doğal sit alanları, tabiat varlıkları ve bunların koruma alanlarının…”
İbaresi ile İkinci Cümlesinde Yer Alan
“…Ancak Bakanlıkça…” İbaresi
Dava dilekçesinde, KHK’nin 10. maddesiyle 644
sayılı KHK’ye eklenen 13/A maddesinin (1) numaralı fıkrasının (a) bendinde
yer alan “…sulak alanlar…”
ibaresi ile (b), (ç), (d) ve (e) bentlerine yönelik olarak ileri sürülen
gerekçelerle kuralların, Anayasa’nın 2., 56. ve 63. maddelerine aykırı
olduğu ileri sürülmüştür.
KHK’nin 10. maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen
13/A maddesin (2) numaralı fıkrasının birinci cümlesinin dava konusu
bölümüyle, Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca tespit edilen doğal sit
alanları, tabiat varlıkları ve bunların koruma alanlarının tescili ve
ilanının Çevre ve Şehircilik Bakanının onayı ile yapılması kurala
bağlanmıştır. Aynı fıkranın ikinci cümlesiyle bu kurala bir istisna
getirilerek Bakanlıkça yapı yasağı önerilen tabiat varlıkları ve doğal sit
alanları dâhil orman rejimine tabi olmayan bütün koruma alanlarının,
Bakanlar Kurulu kararı ile tescil ve ilan edilmesi öngörülmüştür.
KHK’nin 10. maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen 13/A
maddesinin (1) numaralı fıkrasının (a) bendinde yer alan “…sulak alanlar…” ibaresi ile (b),
(ç), (d) ve (e) bentlerine ilişkin gerekçede belirtilen nedenlerle dava konusu
kural, Anayasa’nın 2. ve 56. ve 63. maddelerine
aykırı değildir. İptal isteminin reddi gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU bu görüşe
katılmamıştır.
5- KHK’nin 12. Maddesiyle 644
Sayılı KHK’nin 25. Maddesine Eklenen (2) Numaralı Fıkra
Dava dilekçesinde, bakan müşavirlerinin kurum
içinde ihtiyaç duyulan hizmetlerde görevlendirilmelerine olanak tanıyan
düzenlemenin, kazanılmış hakların ihlali sonucunu doğurduğu belirtilerek
kuralın, Anayasa’nın 2. ve 11. maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
644 sayılı KHK’nin 25. maddesinin (1) numaralı
fıkrasında, bakanlık müşavirlerinin Bakanlıkta özel önem ve
öncelik taşıyan konularda Bakana yardımcı olmak üzere çalıştırılacakları;
3046 sayılı Kanun’un 27. maddesinde ise bakanlık müşavirlerinin Bakanlıklarda,
özel önem ve öncelik taşıyan konularda bakanlık makamına yardımcı olmak
üzere çalıştırılacakları hükme bağlanmıştır. Söz konusu düzenlemelere göre
bakanlık müşavirlerinin görevlerinin, özel önem ve öncelik taşıyan
konularda Bakana yardımcı olmak olduğu anlaşılmaktadır.
Dava konusu kuralla, bakanlık müşaviri kadrosunda
görev yapan kamu görevlilerinin, özel önem ve öncelik taşıyan konularda
Bakana yardımcı olmak dışında da, Bakan tarafından uygun görülen merkez ve
taşra teşkilatına ait birimlerde çalıştırılmaları olanaklı kılınmıştır.
Anayasa’nın 2. maddesinde yer alan
hukuk devleti ilkesinin temel gereklerinden birisi kazanılmış haklara saygı
gösterilmesidir. Kazanılmış haklara saygı, hukuk güvenliği ilkesinin bir
sonucudur. Kazanılmış hak, kişinin bulunduğu statüden doğan, tahakkuk etmiş
ve kendisi yönünden kesinleşmiş ve kişisel alacak niteliğine dönüşmüş
haktır.
Çerçevesi kanunla belirlenmek kaydıyla
kamu görevlilerinin çalışma koşullarının ve görevlerinin değiştirilmesi her
zaman mümkündür. Bu nedenle bir memuriyet kadrosuna bağlanan görevlerde
değişiklik yapılması, o kadroda görev yapan memurların kazanılmış
haklarının ihlali olarak değerlendirilemez. Diğer bir ifadeyle kamu
görevlileri, atandıkları tarih itibarıyla mevzuatta öngörülen görevlerle
sınırlı olarak çalıştırılabilecekleri yolunda bir kazanılmış hakka sahip
değillerdir. Dava konusu kuralla, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
müşavirlerinin çalışma koşullarında ve görevlerinde değişiklik yapılmış
olup bu kişilerin bulundukları statülerden doğan, tahakkuk etmiş ve
kendileri yönünden kesinleşmiş ve kişisel alacak niteliğine dönüşmüş
haklara yönelik bir düzenleme öngörülmediğinden kazanılmış hakların
ihlalinden söz edilemez.
Açıklanan nedenlerle, dava konusu
kural, Anayasa’nın 2. maddesine aykırı değildir. İptal isteminin reddi gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU bu görüşe
katılmamıştır.
Kuralın, Anayasa’nın 11. maddesiyle
ilgisi görülmemiştir.
6- KHK’nin 15. Maddesiyle 644
Sayılı KHK’ye Eklenen Ek 1. Madde
Dava dilekçesinde, Anayasayla Devlete yüklenen çevre
sağlığını koruma ve çevrenin kirlenmesini önleme ödevinin beraberinde etkin
bir Devlet denetimi gerektirdiği, doğası gereği tarafsız ve bağımsız olması
gereken denetim faaliyetinin ayrı tüzel kişiliği haiz Özel Çevre Koruma
Kurumu Başkanlığı yerine Devlet tüzel kişiliği içerisinde yer alan Tabiat
Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü tarafından yerine getirilmesinin çevre
koruma güvencelerini zayıflatacağı, öte yandan 383 sayılı KHK’de belirtilen
iş ve işlemlerin hangi birim tarafından yerine getirileceğinin kanunla
belirlenmeyip Bakan tarafından uygun görülen birimlerce yürütülmesinin
öngörülmesinin “belirlilik” ve “idarenin kanuniliği” ilkelerine
uygun düşmediği belirtilerek kuralın, Anayasa’nın 2. ve 56. maddelerine
aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
Dava konusu kuralın (1) numaralı fıkrasıyla,
19.10.1989 günlü, 383 sayılı KHK ile kurulan Özel Çevre Koruma Kurumu
Başkanlığı kapatılmıştır.
Maddenin (2) numaralı fıkrasıyla, 383 sayılı KHK
uyarınca Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığına verilen görev ve yetkiler,
Çevre ve Şehircilik Bakanlığına devredilmiş ve bunların, Bakan tarafından
uygun görülen Çevre ve Şehircilik Bakanlığının birimlerince yürütülmesi
öngörülmüştür.
Maddenin (3) numaralı fıkrasında, kapatılan Özel
Çevre Koruma Kurumu Başkanlığına ait her türlü taşınır, taşıt, araç, gereç
ve malzeme, borç ve alacaklar, hak ve yükümlülükler, yazılı ve elektronik
ortamdaki her türlü kayıtlar ve dokümanların Çevre ve Şehircilik
Bakanlığına hiçbir işleme gerek kalmaksızın devredilmiş sayılacağı, mülkiyeti
hazineye ait veya Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki taşınmazlardan Özel
Çevre Koruma Kurumu Başkanlığına tahsis edilmiş olanların hiçbir işleme
gerek kalmaksızın tahsis amacında kullanılmak üzere Bakanlığa tahsis
edilmiş sayılacağı belirtilmiştir.
Maddenin (4) numaralı fıkrasında, kapatılan Özel
Çevre Koruma Kurumu Başkanlığının harcamalarının, 6091 sayılı 2011 Yılı
Merkezi Yönetim Bütçe Kanununa istinaden Maliye Bakanlığınca yeni bir
düzenleme yapılıncaya kadar, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığının 2011
yılı bütçesinde yer alan ödeneklerden karşılanması öngörülmüştür.
Maddenin son fıkrasında ise Özel Çevre Koruma
Kurumu Başkanlığının kaldırılması sonucu açığa
çıkan yönetici personelin durumu düzenlenmektedir. Buna göre, Özel
Çevre Koruma Kurumu Başkanlığında görev yapan bazı üst düzey kamu
görevlilerinin, bu görevlerinin sona ermesi ve Özel Çevre Koruma Kurumu
Başkanı, Başkan Yardımcısı, I. Hukuk Müşaviri ve Daire Başkanı kadrosunda
bulunanların, bakanlık müşaviri kadrolarına; Özel Çevre Koruma Müdürü ve
Özel Çevre Koruma Müdür Yardımcısı kadrolarında bulunanların ise
bulundukları illerdeki Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünün şube müdürü
kadrolarına halen bulundukları kadro dereceleriyle atanmış sayılmaları öngörülmüştür.
Bu madde uyarınca ihdas edilen bakanlık müşaviri kadrolarının herhangi bir
sebeple boşalması halinde hiçbir işleme gerek kalmaksızın iptal edilmiş
sayılacakları belirtilmiştir. Diğer taraftan,
bakanlık müşaviri kadroları ile şube müdürü kadrolarına atananların eski
mali haklarının korunması ve kendi istekleri ile başka kadro veya kurumlara
geçenlere fark ödenmesinin sona ermesi öngörülmüştür. Bunlar dışında
kalan personelin, hiçbir işleme gerek kalmaksızın kadro ve pozisyonlarıyla
birlikte Çevre ve Şehircilik Bakanlığına devredildiği kurala bağlanmıştır.
KHK’nin 10. maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen 13/A
maddesinin (1) numaralı fıkrasının (a) bendinde yer alan “…sulak alanlar…” ibaresi ile (b),
(ç), (d) ve (e) bentlerine ilişkin gerekçede belirtilen nedenlerle dava konusu
kural, Anayasa’nın 56. maddesine aykırı değildir.
383 sayılı KHK’ye göre yürütülmesi gereken iş ve
işlemlerin 648 sayılı KHK’nin yürürlüğe girdiği tarihten sonra Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı tarafından yerine getirileceği hususunda herhangi bir
tartışma ve belirsizlik söz konusu değildir. Bakanlığa devredilen söz
konusu iş ve işlemlerin Bakanlığın uzmanlık ve teknik yönden uygun olan
birimine verileceğinde kuşku bulunmamaktadır.
Açıklanan nedenlerle, dava konusu kural Anayasa’nın 2. ve 56.
maddelerine aykırı değildir. İptal isteminin reddi gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU bu görüşe
katılmamıştır.
7- KHK’nin 17. Maddesiyle 644
Sayılı KHK’ye Eklenen Geçici 6. Maddenin (1) ve (3) Numaralı Fıkraları
Dava dilekçesinde, 2863 sayılı Kanun’daki esas ve usullere göre tespit ve tescili
yapılmış tabiat varlıkları ile doğal sit alanlarının statülerinin, kimlerden oluşacağı belirsiz bir komisyon
marifetiyle yeniden belirlemesinin, Anayasa ve Dünya Kültürel ve
Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesiyle Devlete yüklenen tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve
değerlerinin korunmasını sağlama ödeviyle bağdaşmadığı, kaç üyeden ve hangi
meslek gruplarından oluşacağı, seçiminin nasıl yapılacağı kanunla
belirlenmeden anayasal koruma altındaki tabiat varlıklarını ve doğal
sit alanlarını belirleyecek komisyonu oluşturma yetkisinin Çevre ve
Şehircilik Bakanlığına verilmesinin, yasama yetkisinin devri anlamına
geldiği ve ayrıca belirlilik ilkesine aykırılık oluşturduğu belirtilerek
kuralların, Anayasa’nın 2., 6., 7., 63., 87. ve 90. maddelerine aykırı
olduğu ileri sürülmüştür.
KHK’nin 17. maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen
geçici 6. maddenin (1) numaralı fıkrasıyla, daha önceki mevzuata göre doğal
sit alanı ve tabiat varlığı olarak tespit ve tescil edilmiş alan ve
varlıkların, bu niteliklerini koruyup korumadıkları yolunda yeniden
değerlendirme yapılması öngörülmüştür. Bu amaçla doğal sit alanları ile kültür varlıklarına ilişkin her türlü
belgenin en geç altı ay içinde Bakanlığa devredilmesi zorunlu kılınmıştır.
Tabiat varlıkları ve doğal sitlerle ilgili yeni değerlendirme yapılıncaya
kadar bu alanlara ilişkin olarak kültür ve tabiat varlıklarını koruma bölge
kurullarınca alınmış kararların geçerli olacağı açıklığa kavuşturulmuştur.
Aynı maddenin (3) numaralı fıkrasında
ise daha önce Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulunca yapılan
tanım dikkate alınarak “doğal sit
alanı” olarak belirlenen yerlerin, Bakanlık tarafından konunun
uzmanlarından oluşturulacak komisyonca KHK’nin 41. maddesiyle 2863 sayılı Kanun’un
3. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine eklenen (13) numaralı alt bent
ile getirilen “doğal sit alanı”
tanımı çerçevesinde yeniden değerlendirmeye tabi tutulması
öngörülmüştür. Yeniden tespit edilen
statülerin Çevre ve Şehircilik Bakanının onayı ile; yapı yasağı öngörülen
statülerin ise Bakanlar Kurulunca onaylandıktan sonra tescil edileceği
düzenlenmiştir.
Bakanlık tarafından oluşturulacak komisyonun tabiat
varlıkları ve doğal sit alanı statüleri yeniden değerlendirmek ve tespit etmekle
görevli olduğu kuralda açıkça belirlenmiştir. Öte yandan, statüler yeniden
tespit edilirken 2863 sayılı Kanun’da yapılan tanımların esas alınacağı
hususunda kuşku bulunmamaktadır. Söz konusu komisyonun görev, yetki ve
sorumlulukları kanunla belirlendikten sonra üyelerinin kimlerden
oluşacağının Bakanlık tarafından belirlenmesi, yasama yetkisinin devri
olarak nitelenemez.
Ayrıca, statülerin yeniden değerlendirilmesi
görevinin Bakanlık tarafından konunun uzmanlarından oluşturulacak bir
komisyonca yerine getirileceği ve bu görevin Anayasa’nın 63. maddesi, Dünya
Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi ve 2863 sayılı Kanun’da
belirlenen esaslar çerçevesinde ifa edileceği hususunda herhangi bir
tartışma bulunmadığından kurallarda, belirsizlik
ve hukuk devleti ilkesine de aykırılık bulunmamaktadır. Kaldı ki bu
komisyon kararlarının yargı denetimine tabi olduğu da açıktır.
Açıklanan nedenle, dava konusu kurallar
Anayasa’nın 2., 7., 63. ve 87. maddelerine aykırı değildir. İptal isteminin
reddi gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU bu görüşe
katılmamıştır.
Kuralların, Anayasa’nın 90. maddeleriyle ilgisi
görülmemiştir.
8- KHK’nin 19. Maddesi
Dava dilekçesinde, KHK’nin 15. maddesiyle 644
sayılı KHK’ye eklenen ek 1. maddeye yönelik olarak ileri sürülen
gerekçelerle kuralın, Anayasa’nın 2. ve 56. maddelerine aykırı olduğu ileri
sürülmüştür.
Dava konusu kuralla, KHK’nin 15. maddesiyle 644
sayılı KHK’ye eklenen ek 1. madde hükmü gereğince kapatılan Özel Çevre
Koruma Kurumu Başkanlığının, 5018 sayılı Kanun’a ekli ve özel bütçeli
idareleri gösteren II sayılı cetvelden çıkarılması öngörülmektedir.
Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığının
kapatılmasına bağlı olarak 5018 sayılı Kanun’da şekli değişiklik
yapılmasını öngören dava konusu kural, KHK’nin 15. maddesiyle 644 sayılı KHK’ye
eklenen ek 1. maddeye ilişkin gerekçede belirtilen nedenlerle Anayasa’nın
2. ve 56. maddelerine aykırı değildir. İptal isteminin reddi gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU bu görüşe
katılmamıştır.
9- KHK’nin 32. Maddesiyle 645
Sayılı KHK’nin 19. Maddesine Eklenen (2)
Numaralı Fıkra
Dava dilekçesinde, KHK’nin 12. maddesiyle 644
sayılı KHK’nin 25. maddesine eklenen (2) numaralı fıkraya yönelik olarak ileri sürülen gerekçelerle
kuralın, Anayasa’nın 2. ve 11. maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
645 sayılı KHK’nin 19. maddesinin (1) numaralı
fıkrasında, bakanlık müşavirlerinin Bakanlıkta özel önem ve öncelik taşıyan
konularda Bakana yardımcı olmak üzere çalıştırılacakları; 3046 sayılı
Kanun’un 27. maddesinde ise bakanlık müşavirlerinin bakanlıklarda, özel önem
ve öncelik taşıyan konularda bakanlık makamına yardımcı olmak üzere
çalıştırılacakları hükme bağlanmıştır. Söz konusu düzenlemelere göre
bakanlık müşavirlerinin görevlerinin, özel önem ve öncelik taşıyan
konularda Bakana yardımcı olmak olduğu anlaşılmaktadır.
Dava konusu kuralla Orman ve Su İşleri Bakanlığında
bakanlık müşaviri kadrosunda görev yapan kamu görevlilerinin, özel önem ve
öncelik taşıyan konularda Bakana yardımcı olmak dışında da, Bakan
tarafından uygun görülen merkez ve taşra teşkilatına ait birimlerde
çalıştırılmaları olanaklı kılınmıştır.
KHK’nin 12. maddesiyle 644 sayılı KHK’nin 25.
maddesine eklenen (2) numaralı
fıkrasına ilişkin gerekçede belirtilen nedenlerle dava konusu kural, Anayasa’nın 2. maddesine aykırı değildir. İptal
isteminin reddi gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU bu görüşe
katılmamıştır.
Kuralın, Anayasa’nın 11. maddesiyle
ilgisi görülmemiştir.
10- KHK’nin 36. Maddesiyle
Değiştirilen 2873 Sayılı Kanun’un 5. Maddesinin Birinci Fıkrasında Yer Alan
“onaylı uygulama
imar planına göre hazırlanacak projelerin” İbaresi
Dava dilekçesinde, milli
park, tabiat parkı, tabiat anıtı ve tabiatı koruma alanı sınırları içinde
kalan yerlerdeki gerçek ve tüzel kişilere ait taşınmaz malların, uygulama
imar planına göre hazırlanacak proje kapsamında kamulaştırılmasına olanak
tanınmasının, kamulaştırmanın kamu yararı amacıyla değil, arazi sahiplerine
ve yatırımcılara imar rantı transfer edilmesi amacıyla yapılması sonucunu
doğurduğu belirtilerek kuralın, Anayasa’nın 2., 35. ve 46. maddelerine
aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
2873 sayılı Kanun’un 5. maddesinde, Orman ve Su
İşleri Bakanlığına, milli park, tabiat parkı, tabiat anıtı ve tabiatı
koruma alanı sınırları içinde kalan yerlerdeki gerçek ve tüzel kişilere ait
taşınmaz mallar ile her türlü tesisleri kamulaştırma yetkisi verilmektedir.
Dava konusu kuralla, anılan maddede yer alan “hazırlanacak planın” ibaresi, “onaylı uygulama imar planına göre
hazırlanacak projelerin” şeklinde değiştirilmek suretiyle Bakanlığın
kamulaştırma yetkisi, onaylı uygulama imar planına göre hazırlanacak
projelerin gerçekleşmesi amacına münhasır kılınmıştır. Dolayısıyla, kuralın
önceki halinden farklı olarak Bakanlığın bu alanlarda kamulaştırma
yapabilmesi için “milli park gelişme
planı”nın hazırlanmış olması yetmemekte, bunun yanında uygulama imar
planının ve bu plana uygun projenin de hazırlanmış olması gerekmektedir.
Anılan Kanun’un 12. maddesinde, milli parklar,
tabiat parkları, tabiat anıtları ve tabiatı koruma alanlarındaki planların
gerektirdiği her türlü hizmet ve faaliyetler ile koruma, yönetim, işletme,
tanıtım, sportif, eğlenme ve dinlenme hizmetleri için gerekli alt yapı, üst
yapı ve diğer tesislerin Orman ve Su İşleri Bakanlığınca yapılacağı veya
yaptırılacağı, yönetileceği veya işletileceği hükme bağlandığından Bakanlığın
kamulaştırma yetkisinin, bu faaliyetler kapsamında üretilen projelerin
gerçekleşmesi amacına yönelik olarak kullanılabileceği anlaşılmaktadır.
Anayasa’nın 35. maddesinin birinci fıkrasında, “Herkes, mülkiyet ve miras haklarına
sahiptir.” denilmek suretiyle mülkiyet hakkı güvenceye bağlanmıştır.
Birey özgürlüğü ile doğrudan ilgili olan mülkiyet hakkı bireye emeğinin
karşılığına sahip olma ve geleceğe yönelik planlar yapma olanağı tanıyan
temel bir haktır. Anayasa’nın 35. maddesinde mülkiyet hakkı sınırsız bir
hak olarak düzenlenmemiş, kamu yararı amacıyla ve kanunla
sınırlandırılabileceği öngörülmüştür. Ayrıca, mülkiyet hakkının
kullanılmasının toplum yararına aykırı olamayacağı da belirtilmiştir. Anayasa’da
mülkiyet hakkının kapsamı diğer bazı maddelerde yer alan hükümlerle de
çerçevelenmiştir. Bu bağlamda kıyılara ilişkin 43., toprak mülkiyetine
ilişkin 44., kamulaştırmayı düzenleyen 46., tarih, kültür ve tabiat
varlıklarının korunmasına ilişkin 63., tabii servet ve kaynaklara ilişkin
168., ormanlara ilişkin 169. ve 170. maddelerde Anayasa’nın 35. maddesinde
düzenlenen mülkiyet hakkı güvencesinin çerçevesini belirleyen kurallar yer
almaktadır.
Anayasa’nın 46. maddesinde öngörülen ve temel
unsurunun “kamu yararı” olduğu
kabul edilen kamulaştırma, bir taşınmaz
üzerindeki özel mülkiyet hakkının, malikin rızası olmaksızın, kamu yararı
için ve karşılığı ödenmek koşuluyla Devlet tarafından sona erdirilmesidir. Kamulaştırmayı düzenleyen 46. maddenin birinci
fıkrasında, “Devlet ve kamu
tüzelkişileri, kamu yararının gerektirdiği hallerde, karşılıklarını peşin
ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya
bir kısmını, kanunla gösterilen esas ve usullere göre, kamulaştırmaya ve bunlar üzerinde idari irtifaklar
kurmaya yetkilidir” denilmektedir. Kamu yararı bulunması, kamulaştırma kararının kanunda gösterilen esas ve
usullerine uyulması, gerçek karşılığın peşin ve nakden ödenmesi kamulaştırmanın anayasal unsurlarıdır.
Milli parklar, tabiat parkları,
tabiat anıtları ve tabiatı koruma alanlarındaki planların gerektirdiği her
türlü hizmet ve faaliyetler ile koruma, yönetim, işletme, tanıtım, sportif,
eğlenme ve dinlenme hizmetleri için gerekli alt yapı, üst yapı ve diğer
tesislerin yapımında kamu yararı bulunduğu tartışmasızdır. Kamulaştırılan
alanlarda anılan Kanun’un 8. maddesi uyarınca turistik amaçlı bina ve
tesislerin yapımı için özel hukuk kişileri lehine intifa hakkı tesis
edilebilmesi de kamu yararının varlığını ortadan kaldırmamaktadır. Kaldı ki, dava konusu kuralla, kamulaştırılacak alanların kullanım amacına ilişkin olarak herhangi
bir değişiklik yapılmamıştır. Kuralda öngörülen değişiklik, kamulaştırma
koşullarına ilişkindir. Buna göre, kamulaştırma yapılabilmesi için “milli park gelişme planı”nın hazırlanmış
olması yeterli iken dava konusu kuralla yapılan değişiklikten sonra somut
projelerin hazırlanmış olması şartı getirilmiş ve bu suretle mülkiyet
hakkına kamulaştırma yoluyla müdahale edilmesi daha katı koşullara
bağlanmıştır. Dolayısıyla, dava konusu kuralla yapılan değişiklik sonucu
mülkiyet hakkı zayıflatılmamış, aksine mülkiyet hakkının
sınırlandırılmasına ilişkin usuli güvenceler güçlendirilmiştir.
Açıklanan nedenlerle kural, Anayasa’nın 2., 35. ve
46. maddelerine aykırı değildir. İptal isteminin reddi gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU bu görüşe
katılmamıştır.
11- KHK’nin 40.
Maddesiyle Değiştirilen 178 Sayılı KHK’nin 13. Maddesinin Birinci
Fıkrasının (r) Bendinde Yer Alan “Bakanlar Kurulunca uygulama usul ve
esasları belirlenen projeler kapsamında;” ve “…ve Devletin hüküm ve
tasarrufu altında bulunan…” İbareleri ile “…kamulaştırma…”
Sözcüğü ile İkinci Fıkrası
a- Anlam
ve Kapsam
KHK’nin 40. maddesiyle, 10.7.2011 günlü, 27990
sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 646 sayılı KHK’nin 1.
maddesiyle 178 sayılı KHK’nin 13. maddesinin birinci fıkrasına eklenen (r)
bendi ve yine aynı kuralla eklenen ikinci fıkrasında değişiklikler
yapılmıştır. Değiştirilen (r) bendiyle, Maliye Bakanlığı Milli Emlak Genel
Müdürlüğüne, Bakanlar Kurulunca uygulama usul ve esasları belirlenen
projeler kapsamında; hazinenin özel mülkiyetinde ve Devletin hüküm ve
tasarrufu altında bulunan taşınmazları geliştirme, değerlendirme, kişilerin
mülkiyetinde bulunan taşınmazları ise satın alma, trampa etme, kamulaştırma
ve toplulaştırma yapma yetkisi verilmiştir. Değişiklikle, bendin önceki
halinde yer alan ve bu alanlardaki imar planlarının yapımı ve imar
uygulamalarını gerçekleştirme yetkisini Milli Emlak Genel Müdürlüğüne
tanıyan ibareler metinden çıkartılmıştır.
Buna paralel olarak, Milli Emlak Genel Müdürlüğünce yapılan,
yaptırılan veya tadil edilen planların ilgili mahallî idarelerce üç ay
içinde onaylanmaması durumunda Genel Müdürlük tarafından resen
onaylanacağını ve onay sürecine ilişkin diğer işlemlerin anılan Genel
Müdürlükçe yapılacağını öngören ikinci fıkra değiştirilerek Bakanlar
Kurulunca belirlenen projeler kapsamındaki tüm
taşınmazlara ilişkin her tür ve ölçekteki etüt, harita, plan, imar planları,
imar plan tadilatları ve imar uygulamaları Bakanlığın (Maliye Bakanlığının)
talebi üzerine Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca yapılması ve onaylanarak
yürürlüğe konulması öngörülmüştür.
KHK’nin 40. maddesinin gerekçesinde, değişikliğin amacının Milli Emlak
Genel Müdürlüğünün görevlerine ilişkin hükmün, 644 sayılı KHK hükümleri ile
uyumlu hale getirilmesi olduğu belirtilmiştir. 644 sayılı KHK’nin 2.
maddesinin (1) numaralı fıkrasının (ç) bendiyle, Bakanlar Kurulunca
belirlenen projeler kapsamında kalan alanlardaki imar planlarının yapımı ve
diğer imar uygulama işlemlerinin gerçekleştirilmesi yetkisi Çevre ve
Şehircilik Bakanlığına verilmiştir. 178 sayılı KHK’nin 13. maddesinde
yapılan değişiklikle, 644 sayılı KHK’nin anılan kurallarıyla uyum
sağlanması amaçlandığına göre, her iki kuralda belirtilen Bakanlar Kurulunca
yetkilendirilen alanların aynı alanlar olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumda,
Bakanlar Kurulunca belirlenen projelerin arazi temini ve düzenlemesine
ilişkin kısmını Maliye Bakanlığı, projenin yapımı ve diğer imar işlemlerine
ilişkin kısmını ise Çevre ve Şehircilik Bakanlığı gerçekleştirecektir.
b-
Anayasa’ya Aykırılık Sorunu
Dava
dilekçesinde, Bakanlar Kurulunun usul ve esaslarını belirleyeceği projelerin, neler
ve hangi tür projeler olduklarının ve bu projelerle nelerin amaçlandığının
kanunda açıkça belirtilmemesinin, hukuk devleti ilkesiyle bağdaşmadığı, düzenlemeyle dağların, tepelerin, kıyıların, kıyıda
denizden doldurma yoluyla elde edilen arazilerin, mera, yaylak ve kışlaklar
ile Devlet ormanları ve içindeki koruma altında bulunan alanların, yerleşme
ve yapılaşmaya açılmasının amaçlandığı, Milli Emlak Genel Müdürlüğüne
verilen kamulaştırma yetkisiyle kamu yararını gerçekleştirmek yerine imar
rantı yaratılmak istendiği, Bakanlar Kurulunca uygulama usul ve esasları
belirlenen projeler kapsamında bulunan taşınmazların, her tür ve ölçekteki
etüt, harita, plan, imar planları, imar plan tadilatları ve imar
uygulamalarının yapılması ve onaylanması yetkilerinin Çevre ve Şehircilik
Bakanlığına verilmesinin, yerel yönetimlerin yetkilerine müdahale niteliği taşıdığı
belirtilerek kuralların, Anayasa’nın 2., 6., 35., 43., 45., 46., 57., 63.,
127. ve 169. maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
KHK’nin 1. maddesiyle değiştirilen 644 sayılı
KHK’nin 2. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (ç) bendinde yer alan “…Bakanlar
Kurulunca yetkilendirilen alanlar ile…” ve “…mülkiyeti kamuya
ait arsa ve araziler üzerinde yapılacak her türlü yapı, milli güvenliğe
dair tesisler, askeri yasak bölgeler, genel sığınak alanları, özel güvenlik
bölgeleri…” ibarelerine ilişkin gerekçede belirtilen nedenlerle dava
konusu kural, Anayasa’nın 127. maddesine aykırı değildir.
Anayasa’nın 2. maddesindeki “hukuk devleti” ilkesi gereğince,
yasama işlemlerinin kişisel yararları değil kamu yararını gerçekleştirmek
amacıyla yapılması zorunludur. Bir kuralın Anayasa’ya aykırılık sorunu
çözümlenirken “kamu yararı”
konusunda Anayasa Mahkemesinin yapacağı inceleme yalnızca kanunun kamu
yararı amacıyla yapılıp yapılmadığı ile sınırlıdır. Kanun ile kamu
yararının ne kadar gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini denetlemenin anayasa
yargısıyla bağdaşmayacağı açıktır.
Dava konusu kural ile dağınık halde bulunan hazine
arazileri ile Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan arazilerin,
Bakanlar Kurulunca belirlenen özel projelerde kullanmaya elverişli hale getirilmesinin
amaçlandığı anlaşılmaktadır. Bu suretle tarımsal yatırımlar ve sanayi
yatırımları için uygun arazi parçalarının elde edilmesi hedeflenmektedir.
Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan taşınmazların yanında özel
mülkiyette bulunan taşınmazların da bu projeler kapsamında geliştirmesine
ve değerlendirmesine olanak sağlanmıştır. Devletin hüküm ve tasarrufu
altında bulunan taşınmazlar, ayrıca bir tahsise gerek olmaksızın, doğal
niteliklerinin bir sonucu olarak doğrudan doğruya kamunun ortak kullanımına
açık olan kayalar, tepeler, dağlar, tarıma el verişli olmayan araziler,
kaynaklar, akarsu yatakları, Devlet ormanları, kıyılar, meralar, yaylaklar
ve kışlaklar gibi taşınmazlardır.
Devletin, sahipsiz yerler ile yararı kamuya ait
yerler üzerindeki üzerinde sahip olduğu mülkiyet hakkı özel mülkiyetten
farklı olup “kamu mülkiyeti”
olarak nitelendirilmektedir. Devlet, hüküm ve tasarrufu altında bulunan bu
taşınmazlar üzerinde, kamu yararını gözetmek ve Anayasa’nın özel
maddelerinde yer alan güvence hükümlerini de dikkate almak kaydıyla üstün
yetkilerini kullanarak istediği hukuki düzeni kurabilir. Dava konusu
kuralla, sahipsiz yerler ile yararı kamuya ait yerlerde bulunan
taşınmazların Bakanlar Kurulunca belirlenen projeler çerçevesinde geliştirilmesi
ve değerlendirilmesinin öngörülmüş olması, Devletin bu yerler üzerinde
sahip olduğu “kamu mülkiyeti”
hakkı kapsamında yapılan bir tasarruftur.
Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki bu yerlerin
Bakanlar Kurulunca belirlenen projeler kapsamında geliştirilip değerlendirilmesinde
ve çeşitli yatırım projelerinde kullanılabilir hale getirilmesinde kamu
yararı bulunduğu anlaşılmaktadır. Bu nedenle, bu hedefe yönelik olarak
Bakanlar Kurulunca belirlenen projeler kapsamında kalan özel mülkiyetteki
taşınmazların kamulaştırılabilmesi amacıyla Maliye Bakanlığı Milli Emlak
Genel Müdürlüğüne yetki tanınmasının, Anayasa’ya aykırı bir yönü
bulunmamaktadır.
Dava
dilekçesinde, Anayasa’nın 43., 45.,
63. ve 169. maddeleriyle koruma altına alınan kıyı, kültür ve tabiat varlıkları,
orman, mera, yaylak ve kışlaklar ile bunların koruma alanlarının yerleşme
ve yapılaşmaya açılmasına olanak sağlandığı ileri sürülmüş ise de Anayasa
ve ilgili kanunlarla koruma altına alınan bu gibi taşınmazların, özel kanunlarında
öngörülen usule uygun olarak statüleri değiştirilmeden dava konusu kuralda
belirtilen projeler kapsamına alınmaları mümkün değildir.
Ayrıca, söz konusu projelerin usul ve esaslarının
Bakanlar Kurulunca belirleneceği ve Milli Emlak Genel Müdürlüğünün bu projeler kapsamında kalan alanlarda
ne tür görevler ifa edeceği hususu dava konusu kuralda açık, net ve
anlaşılır bir biçimde düzenlendiğinden,
hukuk devleti ilkesine aykırılık söz konusu değildir.
Açıklanan nedenlerle, dava konusu kural,
Anayasa’nın 2., 35. ve 46. maddelerine aykırı değildir. İptal isteminin
reddi gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU bu görüşe
katılmamıştır.
Kuralın, Anayasa’nın 6., 43., 45., 57., 63. ve 169. maddeleriyle
ilgisi görülmemiştir.
12- KHK’nin 41.
Maddesiyle 2863 Sayılı Kanun’da Yapılan İbare Değişiklikleri ile 2863
Sayılı Kanun’un 3. Maddesinin Birinci
Fıkrasının (a) Bendine Eklenen (13) Numaralı Alt Bendi
a- 2863
Sayılı Kanun’da Yapılan İbare Değişiklikleri
Dava
dilekçesinde, tarih, kültür ve tabiat
varlıkları ile sit alanlarının iç içe olması nedeniyle bunlara ilişkin olarak
bütüncül bir koruma anlayışının benimsenmesi gerektiği, kültür varlıkları
ile tabiat varlıklarının korunmasına ilişkin yetki ve sorumlulukların
farklı idarelere verilmesinin Anayasa’nın 63. maddesine aykırı olacağı
ileri sürülmüştür.
KHK’nin genel gerekçesinde de açıklandığı üzere,
KHK’nin esas amaçlarından biri, tabiat varlıklarının korunmasına ilişkin
tüm görev ve yetkilerin Çevre ve Şehircilik Bakanlığında toplanmasını
sağlayacak yasal alt yapıyı oluşturmaktır. Bu amaçla Bakanlık bünyesinde
Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Buna bağlı olarak
2863 sayılı Kanun’da önemli değişikliklere gidilerek kültür varlıklarını
koruma hizmetleriyle tabiat varlıklarını koruma hizmetleri birbirinden
ayrıştırılmış; kültür varlıklarını koruma hizmetleri Kültür ve Turizm
Bakanlığının, tabiat varlıklarını koruma hizmetleri ise Çevre ve Şehircilik
Bakanlığının görev alanına bırakılmıştır.
Buna paralel olarak 648 sayılı KHK’nin 51.
maddesiyle 2863 sayılı Kanun’a eklenen ek 4. maddeyle, bu görevler yönünden
Çevre ve Şehircilik Bakanlığına yardımcı olmak üzere; Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı merkez teşkilatı bünyesinde Tabiat Varlıklarını Koruma Merkez
Komisyonu ve taşrada tabiat varlıklarını koruma bölge komisyonlarının
teşkil edilmesi ve taşınmaz tabiat varlıklarına ilişkin olarak Kültür ve
Tabiat Varlıkları Koruma Yüksek Kurulunca yapılması gereken iş ve
işlemlerin Tabiat Varlıklarını Koruma Merkez Komisyonunca, kültür ve tabiat
varlıklarını koruma kurullarınca yapılması gerekenlerin ise tabiat
varlıklarını koruma bölge komisyonları tarafından yerine getirilmesi
öngörülmüştür.
Dava konusu kural ile taşınmaz tabiat varlıklarıyla
ilgili görevlerine son verilen “Kültür
ve Tabiat Varlıkları Koruma Yüksek Kurulu” ile “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulları”nın isimleri
de, söz konusu düzenlemelerle uyum sağlanması amacıyla “Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu” ve “Kültür Varlıklarını Koruma Bölge
Kurulları” şeklinde değiştirilmiştir.
KHK’nin 10. maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen 13/A
maddesinin (1) numaralı fıkrasının (a) bendinde yer alan “…sulak alanlar…” ibaresi ile (b),
(ç), (d) ve (e) bentlerine ilişkin gerekçede belirtilen nedenlerle dava konusu
kural, Anayasa’nın 63. maddesine aykırı değildir.
İptal isteminin reddi gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU bu görüşe
katılmamıştır.
b- 2863
Sayılı Kanun’un 3. Maddesinin Birinci
Fıkrasının (a) Bendine Eklenen (13) Numaralı Alt Bendi
Dava
dilekçesinde, dava konusu kural ile getirilen sit alanı tanımının, 2863 sayılı Kanun’un 3. maddesinde halen yer alan “tabiat varlıkları” ve “sit” tanımlarıyla çeliştiği, “jeolojik devirlerle, tarih öncesi ve
tarihi devirlere ait” olmaya ilişkin zaman periyodunun “jeolojik devirlere ait” olmak ile
sınırlandırılmasının ve “ender
bulunmaları veya özellikleri ve güzellikleri bakımından korunması gerekli”
niteliğinin “ender bulunmaları
nedeniyle olağan üstü özelliklere sahip olması” şeklinde
daraltılmasının, Anayasayla ve Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması
Sözleşmesiyle bağdaşmadığı belirtilerek kuralın, Anayasa’nın 2., 63. ve 90.
maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
2863 sayılı Kanun’da “jeolojik devirlerle, tarih öncesi ve tarihi devirlere ait olup
ender bulunmaları veya özellikleri ve güzellikleri bakımından korunması
gerekli, yer üstünde, yer altında veya su altında bulunan değerler”
şeklinde tanımlanan “tabiat
varlıkları” için çeşitli koruma önlemleri öngörülmüştür. Bunun yanında “sit” olarak nitelenen bir kısım
kültür ve tabiat varlıkları için genel koruma hükümlerinin yanında özel
nitelikte bazı koruma hükümleri de sevk edilmiştir. Ancak, anılan Kanun’da,
kentsel, arkeolojik, tarihi ve doğal sit şeklinde dört ayrı türü bulunan
sit alanlarının her biri için ayrı ayrı tanım getirilmemiş, bu boşluk,
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu tarafından çıkarılan
ilke kararıyla doldurulmuştur. Dava konusu kuralla, sitlerin bir türü olan “doğal (tabii) sit” yönünden bu
boşluk giderilmiş ve anılan kavram doğrudan kanunla tanımlanmıştır. Buna
göre doğal (tabii) sit, “jeolojik
devirlere ait olup, ender bulunmaları nedeniyle olağanüstü özelliklere
sahip yer üstünde, yer altında veya su altında bulunan korunması gerekli
alanları” ifade etmektedir.
Anayasa’nın 63. maddesinin birinci fıkrasında,
Devlete, tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlama ve bu
amaçla destekleyici ve teşvik edici tedbirleri alma ödevi yüklenmekle
birlikte, bu korumanın şekli ve kapsamıyla ilgili herhangi bir belirleme
veya sınırlama yapılmamıştır. Anayasa, korunmaya değer tabiat varlıkları ve
değerlerinin belirlenmesi ve bunlar için uygulanacak koruma yöntemlerinin
saptanması hususunda kanun koyucuya takdir yetkisi tanımıştır. Buna göre,
kanun koyucu farklı tabiat varlıkları arasında bir derecelendirme ve
sınıflandırma yaparak farklı koruma yöntemleri öngörebilir.
Dava konusu kuralda “tabiat varlıkları”nın özel bir türü olan “doğal sit alanı” tanımlanarak, genel koruma önlemlerinden
farklı olarak özel hükümlerle korunan alanların kapsamı belirlenmiştir.
Yapılan tanıma göre sit alanı olarak özel koruma görecek yer üstü, yer altı
veya su altı alanların “jeolojik
devirlere ait olması” ve “ender bulunmaları nedeniyle olağanüstü
özelliklere sahip olması” gerekmektedir. Söz konusu tanımda, tabiat
varlığının ender bulunmasına vurgu yapılarak özel koruma görmemesi halinde
geri dönüşü imkânsız bir şekilde yok olma riski taşıyan tabiat varlıkları
sit alanı kapsamına alınmıştır. Olağanüstü özelliklere sahip olma koşuluyla
da çok önemli özelliklere sahip bulunmayan tabiat varlıklarının doğal sit
alanı kapsamı dışında tutulması sağlanmıştır.
Bu tanımın Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın
Korunması Sözleşmesi’ne de uygun olduğu anlaşılmaktadır. Zira anılan
Sözleşmenin 2. maddesinin doğal sitlere ilişkin üçüncü fıkrasında doğal sit
alanlarının “doğal güzellik açısından
istisnai olma”sına vurgu yapılmıştır. İstisnai olma durumunun, iptali
istenen kuralda yer alan “ender
bulunmaları nedeniyle olağanüstü özelliklere sahip olması” unsuruyla
aynı anlama geldiği açıktır.
Öte yandan ,“doğal
sit” tanımının yapılmış olması, bu kapsama girmeyen tabiat
varlıklarının korunmayacağı anlamına gelmemektedir. 2863 sayılı Kanun’da
doğal sit alanı kapsamına girmeyen tabiat varlıklarına ilişkin genel koruma
hükümleri öngörülmüştür. Doğal sit alanları, diğer tabiat varlıklarından
farklı olarak özel koruma rejimine tabi tutulmuştur.
Açıklanan nedenlerle, dava konusu kural Anayasa’nın
2. ve 63. maddelerine aykırı değildir. İptal isteminin reddi gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU bu görüşe
katılmamıştır.
Kuralın, Anayasa’nın 90. maddesiyle
ilgisi görülmemiştir.
13- KHK’nin 42. Maddesiyle
Değiştirilen 2863 Sayılı Kanun’un 17. Maddesinin (a) Fıkrasının İkinci ve Üçüncü Paragrafları
Dava
dilekçesinde, koruma amaçlı imar
planının hazırlanma sürecinden, ilgili meslek odaları, sivil toplum kuruluşları
ve plandan etkilenen hemşerilerin katılımının dışlanmasının, demokratik
devlet ilkesiyle bağdaşmadığı, koruma amaçlı imar planının üç yıllık süre
içinde yapılamaması durumunda, yapılma süresinin sınırsız bir şekilde uzatılmasının
ve bu süre içinde geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma şartlarının
uygulanmasının, plansız yapılaşmayı teşvik edeceği ve korunması gerekli
tabiat varlıkları ile sitlerin etkin korunamaması sonucunu doğuracağı,
ayrıca yerel yönetimlerin yerleşme planı yapma yetkisinin bu yolla koruma
kurullarına devredildiği belirtilerek kuralın, Anayasa’nın 2., 56., 63. ve
127. maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
Dava konusu kuralları da içeren 2863 sayılı
Kanun’un 17. maddesinde, sit alanlarında uygulanacak olan koruma amaçlı
imar planlarının yapılması ve geçiş dönemi koruma esasları ve kullanım
şartlarının belirlenmesine ilişkin usul ve esaslar düzenlenmektedir. Koruma
amaçlı imar planları, yerleşim bölgeleri ve diğer yapılaşma alanlarıyla
çakışan kültürel ve doğal varlıkların özel olarak korunması ihtiyacı
nedeniyle ortaya çıkan plan türleri olup, hızla değişen yaşam koşulları,
hızlı kentleşme, nüfus artışı, sanayileşme ve teknik gelişmelerle doğal ve
kültürel varlıkların yok olmadan korunması, bakım ve günümüz yaşamıyla
bütünleştirilerek kullanılabilmesi amacı ile yapılmaktadır.
2863 sayılı Kanun’un 17. maddesinin (a) fıkrasının
iptali istenen ikinci paragrafında, koruma amaçlı imar planı yapılıncaya
kadar, koruma bölge kurulu tarafından üç ay içinde geçiş dönemi koruma
esasları ve kullanma şartlarının belirlenmesi öngörülmüştür. Paragrafın
devamında belediyelerin, valiliklerin ve ilgili kurumların söz konusu alanda
üç yıl içinde koruma amaçlı imar planı hazırlatıp incelenmek ve
sonuçlandırılmak üzere koruma bölge kuruluna vermek zorunda oldukları
belirtilmiştir. Yetkili idarelere tanınan üç yıllık plan hazırlama süresi
içinde, zorunlu nedenlerle plan yapılamadığı takdirde, koruma bölge
kurulunca gerekçeli olarak bu sürenin uzatılabilmesine olanak tanınmıştır.
Kuralın önceki haline göre yetkili idarelere tanınan süre iki yıl olup
zorunlu nedenlerle bu sürenin en fazla bir yıl daha uzatılabilmesi mümkün
iken değişiklikten sonra yetkili idarelere tanınan süre üç yıla çıkarılmış
uzatma ile ilgili herhangi bir süre sınırı öngörülmemiştir. Önceki
düzenlemeden farklı olarak koruma amaçlı imar planlarının hazırlık
safhasına ilgili meslek odaları, sivil toplum kuruluşları ve plandan
etkilenen hemşerilerin katılımı şartı da kaldırılmıştır. Öte yandan,
uzatılan süre içerisinde geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma
şartlarının uygulanacağı öngörülmüştür.
İkinci paragrafta sit alanlarına ilişkin tüm
ölçeklerde yapılan ve koruma bölge kurullarının uygun görüşü alınarak
yürürlüğe giren planların yargı kararları ile uygulamasının durdurulması
veya iptal edilmesi halinde ilgili koruma bölge kurulunca geçiş dönemi
yapılanma şartlarının yeniden belirlenmesi öngörülmüştür.
Koruma amaçlı imar
planlarının yapımı görevi, merkezi
idarenin bir organı olan koruma bölge kurulları/komisyonlarının olumlu
görüşünün alınması koşuluyla mahallî idarelere bırakılmakla birlikte bu
planların yapımı için öngörülen ve zorunlu nedenlerle uzatılması olanaklı
kılınan üç yıllık geçiş döneminde uygulanacak koruma esasları ve kullanma
şartlarının belirlenmesi yetkisi, koruma bölge kurulları/komisyonlarına
verilmiştir. Mahallî idareleri, kanunda belirlenen süre içerisinde koruma
amaçlı imar planlarını hazırlamaya zorlamak ve geçiş döneminde sit alanlarının
plansız kalmasını önlemek amacıyla, kanunda belirlenen süre içinde koruma
amaçlı imar planlarını hazırlamaması durumunda bu alanlardaki
yapılaşmaların, merkezi idarece (koruma bölge kurullarınca/komisyonlarınca)
belirlenen koruma esasları ve kullanım koşullarına göre yürütülmesinin
öngörülmesi, kanun koyucunun takdirinde olup mahallî idarelerin görev
alanına müdahale olarak yorumlanamaz.
Koruma bölge kurulları/komisyonları, Anayasa’nın
63. maddesinin Devlete yüklediği ödevin bir gereği olarak münhasıran tarih,
kültür ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlama amacına
yönelik olarak kurulan idari birimler olup mahallî idarelerin ve ilgili
diğer kurum ve kuruluşlarının kültür ve tabiat varlıklarıyla ilgili
işlemleri üzerinde bir denetim mekanizması olarak işlev görmeleri
öngörülmüştür. Bu itibarla mahallî idarelerce koruma
amaçlı imar planlarının yapılmasına kadar, sit alanlarındaki
yapılaşmalarda, koruma bölge kurullarınca/komisyonlarınca belirlenen koruma
esasları ve kullanım koşullarının geçerli olması, sit alanlarına yönelik
özel koruma güvencelerini zayıflatan değil, aksine güçlendiren bir
unsurdur.
Öte yandan, koruma bölge kurullarının uygun görüşü
alınarak yürürlüğe konulan planların, yargı kararları ile uygulamasının
durdurulması veya iptal edilmesi durumunda, ilgili koruma bölge kurulunca/komisyonunca
geçiş dönemi yapılanma şartlarının yeniden belirlenmesi öngörülmekle, idari
yargı kararına uygun yeni bir planın yapılmasına kadar geçecek sürede
ilgili sit alanının plansız kalmasının önlenmesi amaçlanmıştır.
Dolayısıyla, sit alanlarının korunmasına yönelik olduğu anlaşılan
düzenlemede, Anayasa’nın 63. maddesine aykırı bir yön bulunmamaktadır.
Anayasa’nın 2. maddesinde, Türkiye Cumhuriyetinin,
toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına
saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel
ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devleti olduğu
vurgulanmıştır.
Anayasayla devletin nitelikleri arasında sayılan
demokratik devlet ilkesi, demokrasiyi seçimlere katılma ve oy verme hakkına
indirgeyen klasik temsili demokrasi anlayışının ötesinde, toplumsal
sorunların, tüm tarafların aktif olarak katılımıyla çözümlenmesini öngören
katılımcı demokrasi anlayışını ifade etmektedir. Katılımcı demokrasi, tüm
vatandaşların görüşlerini
açıklama hakkına sahip olduğu, kendi yaşamlarını etkileyen çevresel, ekonomik, sosyal ya da
politik karar alma süreçlerine çeşitli araçlarla katılabildiği bir sistemi
öngörmektedir.
Dava konusu kural ile koruma amaçlı imar
planlarının hazırlık safhasına, ilgili meslek odaları, sivil toplum kuruluşları
ve plandan etkilenen hemşerilerin katılımı koşulu karar alma sürecinin
hızlandırılması amacıyla sonlandırılmakla birlikte, diğer demokratik
katılım araçlarıyla düşüncelerini ifade edebilme olanağı ortadan kaldırılmamıştır.
Koruma amaçlı imar planından menfaati etkilenen kişi veya kuruluşların,
idari ve yargısal başvuru yollarını işleterek karar alma ve kararların
uygulanması sürecine etki etmeleri mümkündür. Bu nedenle dava konusu
kuralın, demokratik devlet ilkesiyle çeliştiğinden söz edilemez.
Açıklanan nedenlerle, dava konusu kural Anayasa’nın 2., 63. ve 127. maddelerine aykırı değildir. İptal
isteminin reddi gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU bu görüşe
katılmamıştır.
Kuralın, Anayasa’nın 56. maddesiyle ilgisi
görülmemiştir.
14- KHK’nin 47. ve 49. Maddeleri
Dava dilekçesinde, Bakanlık tarafından Kültür Varlıklarını Koruma
Kurullarına seçilecek üye sayısının beşten yediye çıkarılması ve
Yükseköğretim Kurulunca, kurumların arkeoloji, sanat tarihi, mimarlık,
şehircilik bilim dallarından aynı daldan olmamak üzere iki öğretim üyesi
seçilmesi olanağının ortadan kaldırılması ile koruma kurulu toplantılarına
meslek odalarının katılımının şarta bağlanmasında kamu yararı bulunmadığı,
düzenlemenin demokratik hukuk devleti ilkesiyle bağdaşmadığı ve Devlete
yüklenen kültür ve tabiat varlıklarını koruma görevlerini karşılamadığı
belirtilerek kuralın, Anayasa’nın 2. ve 63. maddelerine aykırı olduğu ileri
sürülmüştür.
KHK’nin 49. maddesiyle 2863 sayılı Kanun’un koruma
bölge kurullarının oluşumunu düzenleyen 58. maddesinin birinci fıkrasının
(a) bendinde yapılan değişiklikle, arkeoloji, sanat tarihi, hukuk, mimari
ve şehir plancılığı konularında uzmanlaşmış kişiler arasından Bakanlıkça
seçilmesi öngörülen temsilci sayısı beşten yediye yükseltilmiş; koruma
bölge kurullarının iki üyesinin Yükseköğretim Kurulunca,
kurumlarının arkeoloji, sanat tarihi, mimarlık, şehircilik bilim dallarında
görev yapan öğretim üyelerinden seçilmesini öngören (b) bendi
yürürlükten kaldırılarak Yükseköğretim Kurumu tarafından koruma bölge
kurullarına temsilci seçilmesi uygulamasına son verilmiştir. Buna paralel
olarak KHK’nin 47. maddesiyle, 2863 sayılı Kanun’un koruma bölge kurulu
üyelerinin görevi süresini, görevlerinin sona ermesini ve huzur hakkını
düzenleyen 55. maddesinin ikinci ve dördüncü fıkralarında yer alan “…ve Yükseköğretim Kurumunca…”
ibareleri yürürlükten kaldırılarak iki madde birbiriyle uyumlu hale
getirilmiştir.
Ayrıca KHK’nin 49. maddesiyle 2863 sayılı Kanun’un
58. maddesinin üçüncü fıkrası değiştirilerek, ilgili meslek odalarının
koruma bölge kurulu toplantılarına gözlemci olarak katılımı, koruma bölge
kurulu müdürlüğünün daveti şartına bağlanmıştır.
Meslek odalarının, kendi görev alanlarıyla ilgili
koruma bölge kurulu kararlarına karşı idari ve yargısal başvuru yollarını
işleterek kararların alınması ve uygulanması sürecine etki etmeleri
mümkündür. Meslek odalarının, kendi görev alanlarıyla ilgili meselelerin
görüşüldüğü her türlü koruma bölge kurulu toplantısına gözlemci sıfatıyla
katılmaları, katılımcı demokrasi anlayışı bakımından yerinde bir tercih
olmakla birlikte, anayasal bir zorunluluk olarak yorumlanması mümkün
değildir. Katılımcı demokrasi anlayışı, meslek odaları veya diğer sivil
toplum örgütlerinin her türlü idari karar alma sürecine doğrudan
katılımlarını zorunlu kılmamaktadır. Demokrasi açısından önemli olan, bu
örgütlerin siyasal karar alma sürecine etkide bulunmalarının yollarının
açık tutulmasıdır.
Öte yandan, kültür varlıklarının ve değerlerinin
korunmasına ilişkin olarak 2863 sayılı Kanun’da öngörülen maddi hukuk
çerçevesinde gereken kararları almakla görevli ve yetkili kılınan koruma
bölge kurullarının kimlerden teşekkül edeceğinin belirlenmesi kanun
koyucunun takdirindedir. Koruma bölge kurullarının üye yapısının ideal olup
olmadığı ve öngörülen amacı gerçekleştirmeye elverişli olup olmadığı ise
anayasallık denetiminin kapsamı dışında kalmaktadır.
Açıklanan nedenlerle, dava konusu kural Anayasa’nın
2. ve 63. maddelerine aykırı değildir. İptal isteminin reddi gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU bu görüşe
katılmamıştır.
15- KHK’nin 50. Maddesiyle 2863
Sayılı Kanun’un 61. Maddesinin Değiştirilen İkinci Fıkrasında Yer Alan “…Bakanlıkça
değerlendirilerek gerekli görüldüğü takdirde…” İbaresi
Dava
dilekçesinde, Koruma Yüksek Kurulunun
neleri görüşüp neleri görüşemeyeceğine Kültür ve Turizm Bakanlığının karar
vermesinin ve Yüksek Kurulun gündeminin Bakanlık tarafından belirlenmesinin
kamu yararı amacıyla bağdaşmadığı, yapılan itirazları değerlendirme ve
gerekli görülenleri Yüksek Kurulun gündemine getirme yetkisinin Kültür ve
Turizm Bakanlığının hangi uzman birimi eliyle, hangi ölçütlere göre, ne
şekilde yerine getirileceğinin kanunda açıkça belirtilmemesinin hukuk
devleti ilkesiyle çeliştiği, öte yandan Bakanlığa böylesine ölçüsüz ve
sınırsız bir yetki verilmesinin, Bakanlığa, itirazın konusuna, itirazın
yapıldığı mahalle ve itirazı yapanlara göre ayrımcılık yapma olanağı
sunduğu belirtilerek kuralın, Anayasa’nın 2. ve 10.
maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
Dava konusu kuralla, koruma bölge kurulu
kararlarına karşı yapılan itirazların,
Kültür ve Turizm Bakanlığınca değerlendirilerek uygun görüldükten
sonra Koruma Yüksek Kurulunun gündemine alınması öngörülmüştür.
Anayasa’nın 125. maddesinin birinci fıkrasında,
idari işlemlere karşı yargısal başvuru yollarının açık tutulması ve etkin
yargısal başvuru yolları oluşturulması zorunlu kılınmakla birlikte,
Anayasa’da, idari itiraz yolu ihdas edilmesi zorunluluğuna işaret eden
herhangi bir hüküm yer almamaktadır. Bu nedenle idari itiraz yolu ihdas
edip etmemek kanun koyucunun takdirindedir. Kanun koyucu, herhangi bir
işleme karşı idari itiraz yolu ihdas etmekte takdir yetkisine sahip
olduğuna göre, kanun koyucunun, bu yola başvurulabilmesi veya itirazın
karara bağlanabilmesi için belli koşullar öngörebileceğinin evleviyetle
kabulü gerekir. Bu itibarla, koruma bölge kurulu kararlarına karşı
öngörülen bir idari itiraz yolu olan Koruma Yüksek Kuruluna yapılan
başvurunun Kurul gündemine alınmasının Bakanlığın uygun görmesi şartına bağlanmasında
Anayasa’ya aykırı bir yön bulunmamaktadır.
Öte yandan, koruma bölge kurulu kararlarına yapılan
itirazları değerlendirme ve kurulun gündemine getirme görevinin Bakanlığın
hangi birimi tarafından yerine getirileceği hususu, Bakanlığın iç
işleyişine ilişkin bir işbölümü meselesidir. İşbölümüne ilişkin kuralların
idari düzenleyici işlemlerle belirlenmesi, idarenin kanuniliği ilkesine
aykırılık oluşturmaz. Kaldı ki, koruma bölge kurulu kararlarına yapılan
itirazlardan hangilerinin Yüksek Kurul gündemine alınması gerektiğinin
kararlaştırılması, belli bir değerlendirme yapılmasını ve takdir
kullanılmasını gerektirmektedir. Bakanlığın bu takdirini ne şekilde ve
hangi yönde kullanılacağının önceden kanunlarla belirlenmesi mümkün
değildir.
Açıklanan nedenlerle, dava konusu kural Anayasa’nın
2. maddesine aykırı değildir. İptal isteminin reddi gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU bu görüşe
katılmamıştır.
Kuralın, Anayasa’nın 10. maddesiyle
ilgisi görülmemiştir.
16- KHK’nin 51. Maddesiyle 2863 Sayılı
Kanun’a Eklenen Ek 4. Maddenin Birinci, Üçüncü, Dördüncü ve Beşinci
Fıkraları
Dava dilekçesinde, tarih, kültür ve tabiat varlıkları ile sit
alanlarının iç içe olması nedeniyle bunlara ilişkin olarak bütüncül bir
koruma anlayışının benimsenmesi gerektiği, kültür varlıkları ile tabiat
varlıklarının korunmasına ilişkin yetki ve sorumlulukların farklı idarelere
verilmesinin, bu alanların etkili bir şekilde korunamaması sonucunu
doğuracağı, yasal düzenlemelerin ilke kararları doğrultusunda kıyasen uygulanmasının,
yasal düzenlemelerin altında yer alan ve yasal düzenlemelere uygun olması
gereken Bakanlık ilke kararlarını yasal düzenlemelerin üzerine çıkaracağı
belirtilerek kuralın, Anayasa’nın 2., 6., 7., 8., 63. ve 90. maddelerine
aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
Dava
konusu kuralın birinci fıkrasıyla, taşınır
tabiat varlıkları hariç, tabiat varlıkları, doğal sit alanları ve bunlara
ilişkin koruma alanları ile ilgili olarak 2863 sayılı Kanun’da öngörülen iş,
işlem ve kararlar yönünden, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı görevli ve
yetkili kılınmıştır. Dolayısıyla, 2863 sayılı Kanun’un uygulanması
sorumluluğu, kültür varlıkları ve taşınır tabiat varlıkları yönünden Kültür
ve Turizm Bakanlığına, taşınmaz tabiat varlıkları yönünden ise Çevre ve
Şehircilik Bakanlığına aittir.
Buna
paralel olarak kuralın ikinci fıkrasıyla, tabiat varlıkları, doğal sit
alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları ile ilgili hususlarda karar
almak ve anılan Kanun’da öngörülen diğer iş ve işlemlerde Çevre ve
Şehircilik Bakanlığına yardımcı olmak üzere Tabiat Varlıklarını Koruma
Merkez Komisyonunun ve tabiat varlıklarını koruma bölge komisyonlarının
kurulması öngörülmüş ve bu komisyonların oluşumları düzenlenmiştir. Ayrıca,
bu komisyonların iş, işlem ve kararları konusunda, 2863 sayılı Kanun’un
Koruma Yüksek Kurulu ve koruma bölge kurulları ile ilgili hükümlerinin,
Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca alınan ilke kararları çerçevesinde kıyasen
uygulanacağı belirtilmiştir.
Kuralın
üçüncü fıkrasıyla 2863 sayılı Kanun uyarınca taşınmaz tabiat varlıklarına
ilişkin olarak Kültür Varlıkları Koruma Yüksek Kurulunca alınması gereken
kararların, Tabiat Varlıklarını Koruma Merkez Komisyonu; kültür
varlıklarını koruma bölge kurullarınca alınması gereken kararların ise
tabiat varlıklarını koruma bölge komisyonları tarafından alınması ve Çevre
ve Şehircilik Bakanlığının onayıyla yürürlüğe konulması öngörülmüştür.
Kuralın
dördüncü fıkrasında, 2863 sayılı Kanun’da ve diğer mevzuatta tabiat
varlıkları, doğal sit alanları ve bunlara ilişkin koruma alanları
bakımından Koruma Yüksek Kuruluna ve koruma bölge kurullarına yapılan
atıfların, ilgisine göre Koruma Merkez Komisyonuna ve koruma bölge
komisyonlarına yapılmış sayılacağı ve ilgili maddelerde geçen Koruma Yüksek
Kurulundan, Koruma Merkez Komisyonunun, koruma bölge kurullarından ise
koruma bölge komisyonlarının anlaşılacağı belirtilerek muhtemel
tartışmaların önü kapatılmıştır.
Kuralın
beşinci ve son fıkrasıyla tabiat varlıkları, doğal sit alanları ve bunlara
ilişkin koruma alanları ile ilgili iş, işlem ve kararlara ilişkin usul ve
esaslar ile bu konularda görev yapacak komisyonların teşkili, çalışma usul
ve esaslarının düzenlenmesi hususu Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca
hazırlanacak yönetmeliğe bırakılmıştır.
Tabiat
Varlıklarını Koruma Merkez Komisyonu ile tabiat varlıklarını koruma bölge
komisyonlarının oluşumunu ve hangi hükümlere göre karar alacaklarını
düzenleyen ikinci fıkra hakkında karar verilmesine yer olmadığına karar
verildiğinden, dava dilekçesinde bu fıkraya yönelik olarak öne sürülen
iddialar incelenmemiştir.
KHK’nin 10.
maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen 13/A maddesinin (1) numaralı
fıkrasının (a) bendinde yer alan “…sulak
alanlar…” ibaresi ile (b), (ç), (d) ve (e) bentlerine ilişkin gerekçede
belirtilen nedenlerle dava konusu birinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci
fıkralar Anayasa’nın 63. maddesine aykırı
değildir.
Kuralda sözü edilen ilke kararlarının işlevi, 2863
sayılı Kanun’da yer alan Koruma Yüksek Kurulu ve koruma bölge kurullarının
iş, işlem ve kararları ile ilgili hükümlerin, Koruma Merkez Komisyonu ve
koruma bölge komisyonlarına ne şekilde uyarlanacağının gösterilmesinden
ibarettir. Bakanlıkça alınacak ilke kararlarıyla, 2863 sayılı Kanun’da yer
alan hükümlerden farklı kurallar ihdas edilmesi söz konusu olmayıp, anılan
Kanun hükümlerinin nasıl uygulanacağı açıklanmaktadır. Dolayısıyla dava
konusu kuralla, Bakanlık ilke kararlarına, kanunun üzerinde hukuksal bir
güç tanındığı ileri sürülemez.
Açıklanan nedenlerle, dava konusu kurallar Anayasa’nın
2. ve 63. maddelerine aykırı değildir. İptal isteminin reddi gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU bu görüşe
katılmamıştır.
Kuralın, Anayasa’nın 6., 7., 8. ve 90.
maddeleriyle ilgisi görülmemiştir.
17- KHK’nin 52. Maddesiyle 2863
Sayılı Kanun’a Eklenen Geçici 9. ve Geçici 10. Maddeleri
Dava dilekçesinde, KHK’nin 51. maddesiyle 2863
sayılı Kanun’a eklenen ek 4. maddenin birinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci
fıkralarına yönelik öne sürülen gerekçelerle dava konusu kuralların,
Anayasa’nın 63. ve 90. maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
6216 sayılı
Kanun’un 43.
maddesi uyarınca, ilgisi nedeniyle dava konusu kural Anayasa’nın 2. maddesi
yönünden de incelenmiştir.
KHK’nin 51. maddesiyle 2863 sayılı Kanun’a eklenen
ek 4. maddenin birinci fıkrasıyla, kültür varlıklarını koruma hizmetleri
ile tabiat varlıklarını koruma hizmetleri birbirinden ayrıştırılarak tabiat
varlıklarını koruma hizmetleri Çevre ve Şehircilik Bakanlığının görev
alanına bırakılmış ve son fıkrasıyla da bu çerçevede 2863 sayılı Kanun’un
tabiat varlıklarına yönelik olarak çıkarılması öngörülen yönetmelikleri
çıkarma yetkisi Çevre ve Şehircilik Bakanlığına verilmiştir. Dava konusu
kural ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca Kanun’da öngörülen yönetmelikler
çıkarılana kadar bir hukuksal boşluk oluşmaması için 648 sayılı KHK’den
önce yürürlüğe girmiş olan yönetmeliklerin bu KHK’ye aykırı olmayan
hükümlerinin uygulanmasına devam edilmesi öngörülmüştür.
Öte yandan, 2863 sayılı Kanun’a eklenen geçici 10.
maddede, kültür varlıklarını koruma bölge kurullarının mevcut üyelerinin
görevlerinin bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihte sona ereceği
belirtilmiştir.
KHK’nin 10. maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen 13/A
maddesinin (1) numaralı fıkrasının (a) bendinde yer alan “…sulak alanlar…” ibaresi ile (b),
(ç), (d) ve (e) bentlerine ilişkin gerekçede belirtilen nedenlerle dava konusu
kurallar, Anayasa’nın 63. maddesine aykırı
değildir.
Anayasanın 2. maddesinde yer alan hukuk
devleti ilkesinin temel gereklerinden birisi kazanılmış haklara saygı
gösterilmesidir. Kazanılmış haklara saygı, hukuk güvenliği ilkesinin bir
sonucudur. Kazanılmış hak, kişinin bulunduğu statüden doğan, tahakkuk etmiş
ve kendisi yönünden kesinleşmiş ve kişisel alacak niteliğine dönüşmüş
haktır.
2863 sayılı Kanun’da kültür
varlıklarını koruma bölge kurulu üyelerinin görev süresine ilişkin olarak
herhangi bir hüküm yer almamaktadır. İptali istenen kuralın yürürlüğe
girdiği tarihte yürürlükte bulunan “Kültür ve
Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu ve Koruma Bölge Kurulları
Çalışmaları ile Koruma Yüksek Kuruluna Yapılacak İtirazlara Dair
Yönetmelik”in 10.
maddesinde koruma
bölge kurullarının Yükseköğretim Kurulu ve Bakanlıkça seçilen üyelerinin
görev süresi üç yıl olarak belirlenmiş ise de idari düzenleyici işlemle
belirlenen bu sürenin kazanılmış hak teşkil etmesi mümkün olmadığından, 2863 sayılı Kanun’a eklenen geçici 10. maddede hukuk devleti ilkesine aykırılık bulunmamaktadır.
Açıklanan nedenlerle, dava konusu kural Anayasa’nın
2. ve 63. maddelerine aykırı değildir. İptal isteminin reddi gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU bu görüşe
katılmamıştır.
Kuralın, Anayasa’nın 90. maddesiyle
ilgisi görülmemiştir.
18- KHK’nin 63. Maddesinin İncelenmesi
Dava dilekçesinde, 648 sayılı KHK’nin 63. maddesine
ilişkin olarak bağımsız bir iptal gerekçesi öne sürülmemiş, 648 sayılı KHK’nin 10. maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen 13/A maddesinin (1)
numaralı fıkrasının (a) bendinde yer alan “…sulak alanlar…” ibaresi ile (b), (ç), (d) ve (e) bentleri, 15. maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen
ek 1. maddesi, 17. maddesiyle 644 sayılı KHK’ye eklenen geçici 6.
maddesinin (1) ve (3) numaralı fıkraları, 19. maddesi, 20. maddesi, 41. maddesiyle 2863 sayılı Kanun’da
yapılan ibare değişiklikleri ile aynı Kanun’un 3. maddesinin birinci
fıkrasının (a) bendine eklenen (13) numaralı alt bent, 42. maddesiyle
değiştirilen 2863 sayılı Kanun’un 17. maddesinin (a) fıkrasının ikinci ve
üçüncü paragrafları, 47.maddesi, 49. maddesi, 50. maddesiyle değiştirilen 2863 sayılı Kanun’un 61. maddesinin ikinci fıkrasındaki “…
Bakanlıkça değerlendirilerek gerekli görüldüğü takdirde …” ibaresi, 51.
maddesiyle 2863 sayılı Kanun’a eklenen ek 4. maddesi, 52. maddesiyle 2863
sayılı Kanun’a eklenen geçici 9. ve geçici 10. maddeler için açıklanan
gerekçelerle kuralın, Anayasa’ya aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
Dava konusu kural, KHK’nin yürürlülük maddesi olup yayımı
tarihinden itibaren yürürlüğe girmesini öngörmektedir. 648 sayılı KHK,
17.8.2011 günlü, 28028 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış ve 17.8.2011
tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Anılan madde, fıkra, bent, cümle, bölüm ve
ibarelerin Anayasa’ya uygun olduğuna ve bunlara yönelik iptal isteminin
reddine karar verildiğinden aynı gerekçelerle dava konusu kuralın da iptali
isteminin reddi gerekir.
Fulya KANTARCIOĞLU bu görüşe
katılmamıştır.
V- YÜRÜRLÜĞÜN DURDURULMASI İSTEMİ
8.8.2011 günlü, 648 sayılı Çevre ve Şehircilik
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile
Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair
Kanun Hükmünde Kararname’nin:
A) 6.4.2011 günlü, 6223 sayılı Kamu Hizmetlerinin
Düzenli, Etkin ve Verimli Bir Şekilde Yürütülmesini Sağlamak Üzere Kamu
Kurum ve Kuruluşlarının Teşkilat, Görev ve Yetkileri ile Kamu Görevlilerine
İlişkin Konularda Yetki Kanunu’nun iptal edilmesi halinde dayanaksız hale
geleceği yönünden ileri sürülen iptal istemi, 29.11.2012 günlü, E.
2011/106, K. 2012/192 sayılı kararla reddedildiğinden, Kararname’nin
tümünün yürürlüğünün durdurulması isteminin REDDİNE,
B) Kapsam
yönünden;
1- a- 1. maddesiyle 29.6.2011 günlü, 644 sayılı
Kanun Hükmünde Kararname’nin 2. maddesinin (1) numaralı fıkrasında yapılan
değişikliklerin, bu fıkraya eklenen (h) bendi dışındaki bölümünün, 2., 3.
maddeleri, 4. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 7.
maddesinin birinci fıkrasında yapılan değişikliklerin, bu fıkraya eklenen
(e) bendi dışındaki bölümünün, 5. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’nin 8. maddesinin (1) numaralı fıkrasında yapılan
değişikliklerin, (ı) bendi dışındaki bölümünün, 6. maddesi, 7. maddesiyle
644 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 10. maddesinin (2) numaralı fıkrasında yer alan (ç) ibaresinin (c) şeklinde değiştirilmesi
dışındaki değişikliklerin, 9. maddesi, 10. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’ye eklenen 13/A maddesinin (1) numaralı fıkrasının (c) bendi
dışında kalan bölümü ile (2) numaralı fıkrası, 11., 12., 14., 15., 16.,
17., 18., 19., 25., 26. maddeleri, 27. maddesiyle, 29.6.2001 günlü, 4708
sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun’un 5. maddesinin dördüncü ve yedinci
fıkralarının yürürlükten kaldırılmasına ilişkin bölümünün, 28., 29., 30.,
31., 32., 33., 34., 35., 36., 37., 38., 39., 40., 41., 42., 43., 44., 45.,
46., 47., 48., 49., 50. maddeleri, 51. maddesiyle, 21.7.1983 günlü, 2863
sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’na eklenen ek madde 4’ün
birinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci fıkraları, 52., 53., 56., 57., 58., 59. ve 60. maddeleri, 62. maddesinin
birinci fıkrası, 63., 64. maddeleri ile eki (I) Sayılı Cetvel’i, (1),
(2) ve (3) sayılı listelere yönelik iptal istemleri, 29.11.2012 günlü, E.
2011/106, K. 2012/192 sayılı kararla
reddedildiğinden, bu maddelere, fıkralara,
bölümlere, değişikliklere,
cetvele ve listelere ilişkin yürürlüğün durdurulması isteminin
REDDİNE,
b- 21. maddesiyle değiştirilen, 3.5.1985 günlü,
3194 sayılı İmar Kanunu’nun 8. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin
dördüncü cümlesi ile ikinci fıkrasının üçüncü cümlesinin,
c- 22. maddesiyle değiştirilen, 3194 sayılı Kanun’un
başlığı ile birlikte değiştirilen 27. maddesinin,
d- 23. maddesiyle, 3194 sayılı Kanun’a eklenen ek 4. maddenin,
e- 24. maddesiyle değiştirilen, 4708 sayılı
Kanun’un 1. maddesinin ikinci fıkrasının,
f- 27. maddesiyle değiştirilen, 4708 sayılı
Kanun’un 5. maddesinin beşinci fıkrası,
yürürlüğünün durdurulmasına ilişkin iptal hükmünün
yürürlüğe girmesinin ertelenmesi nedeniyle, bu maddelerin, fıkraların ve
cümlelerin YÜRÜRLÜĞÜNÜN DURDURULMASI İSTEMİNİN REDDİNE,
2- 1. maddesiyle, 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’nin 2. maddesinin
(1) numaralı fıkrasına eklenen (h) bendi,
3- 4. maddesiyle, 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’nin 7. maddesinin birinci fıkrasına eklenen (e) bendi,
4- 5. maddesiyle değiştirilen, 644 sayılı Kanun
Hükmünde Kararname’nin 8. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (ı) bendi,
5- 7. maddesiyle, 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’nin 10. maddesinin ikinci fıkrasında yer alan (c) şeklinde
değiştirilen (ç) ibaresi,
6- 8. maddesiyle, 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin
11. maddesinde yapılan değişiklikler,
7- 10. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’ye eklenen 13/A maddesinin (1) numaralı fıkrasının (c) bendi,
8- 13. maddesiyle, 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’nin 32. maddesine eklenen (2) numaralı fıkra,
9- 20. maddesiyle yürürlükten kaldırılan, 27.6.1989
günlü, 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin ek 3. maddesinin birinci
fıkrasında yer alan “Özel Çevre
Koruma Kurumu Başkanlığı,” ve sekizci fıkrasında yer alan “Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,”
ibareleri,
10- 27. maddesiyle değiştirilen, 4708 sayılı Yapı
Denetimi Hakkında Kanun’un 5. maddesinin altıncı fıkrası,
11- 51. maddesiyle, 2863 sayılı Kanun’a eklenen ek
4. maddenin ikinci fıkrası,
12- 54. maddesiyle, 31.10.1985 günlü, 3234 sayılı Orman
Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin
Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun’un 19. maddesinin birinci fıkrasına
eklenen (ç) bendi ve mevcut (ç) bendinin (d) bendi olarak teselsül
ettirilmesi,
13- 55.
maddesiyle, 3234 sayılı Kanun’a eklenen 22/A maddesi,
14- 61. maddesiyle, 2.3.1984 günlü, 2985 sayılı
Toplu Konut Kanunu’nun ek 3. maddesinin ikinci fıkrasına “müşterek kararname ile,”
ibaresinden sonra gelmek üzere eklenen “Başkan
Yardımcıları Başkanlığın bağlı bulunduğu Bakan tarafından,”
ibaresi,
hakkında, 29.11.2012 günlü, E.2011/106, K.2012/192
sayılı kararla karar verilmesine yer olmadığına karar verildiğinden, bu
maddeye, fıkralara, bentlere, ibarelere, değişikliklere ve teselsüle
ilişkin yürürlüğün durdurulması istemi hakkında KARAR VERİLMESİNE YER
OLMADIĞINA,
C) Anayasa’nın 91. maddesinin birinci fıkrası
yönünden;
1- 1. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’nin 2. maddesinin (1) numaralı fıkrasında yapılan değişikliklerin,
bu fıkraya eklenen (h) bendi dışındaki bölümünün, 2., 3. maddeleri, 4.
maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 7. maddesinin birinci
fıkrasında yapılan değişikliklerin, bu fıkraya eklenen (e) bendi dışındaki
bölümünün, 5. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 8.
maddesinin (1) numaralı fıkrasında yapılan değişikliklerin, (ı) bendi
dışındaki bölümünün, 6. maddesi, 7. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’nin 10. maddesinin
(2) numaralı fıkrasında yer alan (ç)
ibaresinin (c) şeklinde
değiştirilmesi dışındaki değişikliklerin, 9. maddesi, 10. maddesiyle 644
sayılı Kanun Hükmünde Kararname’ye eklenen 13/A maddesinin (1) numaralı
fıkrasının (c) bendi dışında kalan bölümü ile (2) numaralı fıkrası, 11.,
12., 14., 15., 16., 17., 18., 19.,
25., 26. maddeleri, 27.
maddesiyle 4708 sayılı Kanun’un 5. maddesinin dördüncü ve yedinci
fıkralarının yürürlükten kaldırılmasına ilişkin bölümünün, 28., 29., 30.,
31., 32., 33., 34., 35., 36., 37., 38., 39., 40., 41., 42., 43., 44., 45.,
46., 47., 48., 49., 50. maddeleri, 51. maddesiyle 2863 sayılı Kanun’a
eklenen ek 4. maddenin birinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci fıkraları, 52., 53., 56., 57., 58., 59., 60., 62.
maddesinin birinci fıkrası, 63., 64. maddeleri ile eki (1) sayılı cetveli, (1),
(2) ve (3) sayılı listelere yönelik iptal istemleri, 29.11.2012 günlü,
E.2011/106, K.2012/192 sayılı
kararla reddedildiğinden, bu maddelere, fıkralara, bölümlere, değişikliklere, cetvele ve listelere ilişkin yürürlüğün
durdurulması isteminin REDDİNE,
2- 62. maddesinin ikinci fıkrasına ilişkin iptal
hükmünün yürürlüğe girmesinin ertelenmesi nedeniyle, bu fıkranın
YÜRÜRLÜĞÜNÜN DURDURULMASI İSTEMİNİN REDDİNE,
D) İçerikleri itibariyle Anayasa’ya aykırılığı
ileri sürülen;
1- 1. maddesiyle değiştirilen, 644 sayılı Kanun
Hükmünde Kararname’nin 2. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (ç) bendinde
yer alan “…Bakanlar Kurulunca yetkilendirilen alanlar ile…” ve “…mülkiyeti kamuya ait arsa ve araziler üzerinde yapılacak her
türlü yapı, milli güvenliğe dair tesisler, askeri yasak bölgeler, genel
sığınak alanları, özel güvenlik bölgeleri…” ibarelerine,
2- 4. maddesiyle değiştirilen, 644 sayılı Kanun
Hükmünde Kararname’nin 7. maddesinin birinci fıkrasının (j) bendine eklenen
“mülkiyeti kamuya ait arsa ve araziler üzerinde yapılacak her türlü
yapı,” ibaresine,
3- 10. maddesiyle, 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’ye eklenen 13/A
maddesinin;
a- (1) numaralı fıkrasının (a) bendinde yer alan “…sulak
alanlar…” ibaresi
ile (b), (ç), (d) ve (e) bentlerine,
b- (2) numaralı fıkrasının birinci cümlesinde yer
alan “…ile Bakanlıkça tespit
edilen doğal sit alanları, tabiat varlıkları ve bunların koruma
alanlarının…” ibaresi ile ikinci cümlesinde yer alan “…Ancak Bakanlıkça…”
ibaresine,
4- 12. maddesiyle, 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’nin 25. maddesine eklenen (2)
numaralı fıkraya,
5- 15. maddesiyle, 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’ye eklenen ek 1. maddeye,
6- 17. maddesiyle, 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’ye eklenen geçici 6. maddenin (1) ve (3) numaralı fıkralarına,
7- 19. maddesine,
8- 32. maddesiyle, 29.6.2011 günlü, 645 sayılı
Orman ve Su İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
Hükmünde Kararname’nin 19.
maddesine eklenen (2)
numaralı fıkraya,
9- 36. maddesiyle değiştirilen, 9.8.1983 günlü,
2873 sayılı Millî Parklar Kanunu’nun 5. maddesinin birinci fıkrasında yer
alan “onaylı uygulama imar planına göre hazırlanacak projelerin” ibaresine,
10- 40. maddesiyle değiştirilen, 13.12.1983 günlü,
178 sayılı Maliye Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
Hükmünde Kararname’nin 13. maddesinin birinci fıkrasının (r) bendinde yer
alan “Bakanlar Kurulunca uygulama usul ve esasları belirlenen projeler
kapsamında;”, “… ve Devletin hüküm ve tasarrufu
altında bulunan…” ibareleri ile “…kamulaştırma…”
sözcüğüne ve ikinci fıkrasına,
11- 41. maddesiyle;
a- 2863 sayılı Kanun da yer alan;
aa- “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma
Yüksek Kurulu” ibaresinin “Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek
Kurulu” şeklinde,
bb- “kültür ve tabiat varlıklarını koruma
bölge kurulu” ile “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma
Bölge Kurulu” ibarelerinin “Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu”
şeklinde,
değiştirilmesine,
b- 2863 sayılı Kanun’un 3. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine eklenen
(13) numaralı alt bende,
12- 42. maddesiyle değiştirilen, 2863 sayılı
Kanun’un 17. maddesinin (a)
fıkrasının ikinci ve üçüncü paragraflarına,
13- 47. ve 49. maddelerine,
14- 50. maddesiyle, 2863 sayılı Kanun’un 61.
maddesinin değiştirilen ikinci fıkrasında yer alan “…Bakanlıkça
değerlendirilerek gerekli görüldüğü takdirde…” ibaresine,
15- 51. maddesiyle, 2863 sayılı Kanun’a eklenen ek
4. maddenin birinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci fıkralarının,
16- 52. maddesiyle, 2863 sayılı Kanun’a eklenen geçici 9. ve geçici 10. maddelere,
17- 63. maddesine,
yönelik iptal istemleri, 29.11.2012 günlü,
E.2011/106, K.2012/192 sayılı
kararla reddedildiğinden, bu maddelere, fıkralara, bentlere, alt bende,
bölüme, ibarelere, sözcüğe, paragraflara
ve değişikliklere ilişkin yürürlüğün durdurulması isteminin REDDİNE,
29.11.2012 gününde OYBİRLİĞİYLE karar
verilmiştir.
VI- İPTAL HÜKMÜNÜN YÜRÜRLÜĞE GİRECEĞİ
GÜN SORUNU
Anayasa’nın 153. maddesinin üçüncü fıkrasında,
“Kanun, kanun hükmünde kararname ve
Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü ya da bunların hükümleri, iptal
kararlarının Resmî Gazetede yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkar.
Gereken hallerde Anayasa Mahkemesi iptal hükmünün yürürlüğe gireceği tarihi
ayrıca kararlaştırabilir. Bu tarih, kararın Resmî Gazetede yayımlandığı
günden başlayarak bir yılı geçemez” denilmekte, 6216 sayılı Anayasa
Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 66.
maddesinin (3) numaralı fıkrasında da bu kural tekrarlanmaktadır.
8.8.2011 günlü, 648 sayılı Çevre ve Şehircilik
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile
Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair
Kanun Hükmünde Kararname’nin 21. maddesiyle değiştirilen, 3194 sayılı
Kanun’un 8. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin dördüncü cümlesi ile
ikinci fıkrasının üçüncü cümlesinin, 22. maddesiyle, 3194 sayılı Kanun’un
başlığı ile birlikte değiştirilen 27. maddesinin, 23. maddesiyle, 3194
sayılı Kanun’a eklenen ek 4. maddenin, 24. maddesiyle değiştirilen, 4708
sayılı Kanun’un 1. maddesinin ikinci fıkrasının, 27. maddesiyle
değiştirilen, 4708 sayılı Kanun’un 5. maddesinin beşinci fıkrasının ve 62.
maddesinin ikinci fıkrasının iptal edilmeleri nedeniyle doğacak hukuksal boşluk kamu yararını ihlal
edecek nitelikte görüldüğünden, Anayasa’nın 153. maddesinin üçüncü
fıkrasıyla 6216 sayılı Kanun’un 66. maddesinin (3) numaralı fıkrası
gereğince bu maddelere ilişkin iptal hükmünün, kararın Resmî Gazete’de
yayımlanmasından başlayarak altı ay sonra yürürlüğe girmesi uygun
görülmüştür.
VII- SONUÇ
8.8.2011 günlü,
648 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında
Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde
Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname’nin:
A) 6.4.2011 günlü, 6223
sayılı Kamu Hizmetlerinin Düzenli, Etkin ve Verimli Bir Şekilde
Yürütülmesini Sağlamak Üzere Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Teşkilat, Görev
ve Yetkileri ile Kamu Görevlilerine İlişkin Konularda Yetki Kanunu’na
yönelik iptal istemi, 27.10.2011 günlü, E. 2011/60, K. 2011/147 sayılı
kararla reddedildiğinden, Kararname’nin tümüne yönelik iptal isteminin
REDDİNE, OYBİRLİĞİYLE,
B) 1- a- 1. maddesiyle
29.6.2011 günlü, 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 2. maddesinin (1) numaralı
fıkrasında yapılan değişikliklerin, bu fıkraya eklenen (h) bendi dışındaki
bölümünün, 2., 3. maddeleri, 4. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’nin 7. maddesinin birinci fıkrasında yapılan değişikliklerin, bu
fıkraya eklenen (e) bendi dışındaki bölümünün, 5. maddesiyle 644 sayılı
Kanun Hükmünde Kararname’nin 8. maddesinin (1) numaralı fıkrasında yapılan
değişikliklerin, (ı) bendi dışındaki bölümünün, 6. maddesi, 7. maddesiyle
644 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 10. maddesinin (2) numaralı fıkrasında yer alan (ç) ibaresinin (c) şeklinde değiştirilmesi dışındaki
değişikliklerin, 9. maddesi, 10. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’ye eklenen 13/A maddesinin (1) numaralı fıkrasının (c) bendi
dışında kalan bölümü ile (2) numaralı fıkrası, 11., 12., 14., 15., 16.,
17., 18., 19., 25., 26.
maddeleri, 27. maddesiyle, 29.6.2001
günlü, 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun’un 5. maddesinin yedinci
fıkrasının yürürlükten kaldırılmasına ilişkin bölümünün, 28., 29., 30.,
31., 32., 33., 34., 35., 36., 37., 38., 39., 40., 42., 43., 44., 45., 46.,
47., 48., 49., 50. maddeleri, 51. maddesiyle, 21.7.1983 günlü, 2863 sayılı
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’na eklenen Ek Madde 4’ün
birinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci fıkraları, 52., 53., 56., 57., 58., 59., 60., 62. maddesinin birinci
fıkrası, 63., 64. maddeleri ile eki (1) Sayılı Cetvel’i, (1), (2) ve
(3) sayılı listeleri, 6223 sayılı Yetki Kanunu kapsamında olduğundan
Anayasa’ya aykırı olmadığına ve bu maddelere, fıkralara, bölümlere, değişikliklere, cetvele ve listelere ilişkin iptal
isteminin REDDİNE, OYBİRLİĞİYLE,
b- 21. maddesiyle
değiştirilen, 3.5.1985 günlü, 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 8. maddesinin
birinci fıkrasının (b) bendinin dördüncü cümlesi ile ikinci fıkrasının üçüncü
cümlesi, 6223 sayılı Kanun kapsamında olmadığından, bu cümlelerin
Anayasa’ya aykırı olduğuna ve İPTALİNE, OYBİRLİĞİYLE,
c- 22. maddesiyle 3194 sayılı Kanun’un başlığı ile
birlikte değiştirilen 27. maddesi, 6223 sayılı Kanun kapsamında olmadığından,
bu maddenin Anayasa’ya aykırı olduğuna ve İPTALİNE, OYBİRLİĞİYLE,
d- 23. maddesiyle 3194 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 4, 6223
sayılı Kanun kapsamında olmadığından, bu maddenin Anayasa’ya aykırı
olduğuna ve İPTALİNE, OYBİRLİĞİYLE,
e- 24. maddesiyle değiştirilen 4708 sayılı Kanun’un
birinci maddesinin ikinci fıkrası, 6223 sayılı Kanun kapsamında
olmadığından, bu fıkranın Anayasa’ya aykırı olduğuna ve İPTALİNE,
OYBİRLİĞİYLE,
f- 27. maddesiyle, 4708
Kanun’un 5. maddesinin dördüncü fıkrasının yürürlükten kaldırılmasına
ilişkin bölümü, 6223 sayılı Yetki Kanunu kapsamında olduğundan Anayasa’ya
aykırı olmadığına ve bu değişikliğe ilişkin iptal isteminin REDDİNE, Fulya
KANTARCIOĞLU’nun karşıoyu ve OYÇOKLUĞUYLA,
g- 27. maddesiyle değiştirilen, 4708 sayılı Kanun’un
5. maddesinin beşinci fıkrası, 6223 sayılı Kanun kapsamında olmadığından,
bu fıkranın Anayasa’ya aykırı olduğuna ve İPTALİNE, OYBİRLİĞİYLE,
h- 41. maddesiyle 2863 sayılı
Kanun da yapılan ibare değişikleri ile aynı Kanun’un 3. maddesinin birinci
fıkrasının (a) bendine eklenen (13), (14), (15) ve (16) numaralı alt
bentler, 6223 sayılı Yetki Kanunu kapsamında olduğundan Anayasa’ya aykırı
olmadığına ve bu ibare değişiklikleri ile alt bentlere ilişkin iptal
isteminin REDDİNE, Fulya KANTARCIOĞLU’nun karşıoyu ve OYÇOKLUĞUYLA,
2- a- 21. maddesiyle
değiştirilen 3194 sayılı Kanun’un 8. maddesinin birinci fıkrasının (b)
bendinin dördüncü cümlesi ile ikinci fıkrasının üçüncü cümlesinin,
b- 22. maddesiyle 3194 sayılı
Kanun’un başlığı ile birlikte değiştirilen 27. maddesinin,
c- 23. maddesiyle 3194 sayılı
Kanun’a eklenen Ek Madde 4’ün,
d- 24. maddesiyle
değiştirilen 4708 sayılı Kanun’un birinci maddesinin ikinci fıkrasının,
e- 27. maddesiyle
değiştirilen, 4708 sayılı Kanun’un 5. maddesinin beşinci fıkrasının,
iptal edilmeleri nedeniyle,
Anayasa’nın 153. maddesinin üçüncü fıkrasıyla 6216 sayılı Kanun’un 66.
maddesinin (3) numaralı fıkrası gereğince bu maddelere, fıkralara ve
cümlelere ilişkin İPTAL HÜKMÜNÜN, KARARIN RESMÎ GAZETE’DE YAYIMLANMASINDAN
BAŞLAYARAK ALTI AY SONRA YÜRÜRLÜĞE GİRMESİNE, OYBİRLİĞİYLE,
3- 1. maddesiyle 644 sayılı
Kanun Hükmünde Kararname’nin 2.
maddesinin (1) numaralı fıkrasına eklenen (h) bendi, 23.8.2011 günlü, 653
sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 6. maddesiyle değiştirildiğinden,
konusu kalmayan bu bende ilişkin iptal istemi hakkında KARAR VERİLMESİNE
YER OLMADIĞINA, OYBİRLİĞİYLE,
4- 4. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’nin 7. maddesinin birinci fıkrasına eklenen (e) bendi, 16.5.2012
günlü, 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında
Kanun’un 19. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi ile
değiştirildiğinden, konusu kalmayan bu bende ilişkin iptal istemi hakkında
KARAR VERİLMESİNE YER OLMADIĞINA, OYBİRLİĞİYLE,
5- 5. maddesiyle değiştirilen
644 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 8. maddesinin (1) numaralı fıkrasının
(ı) bendi, 11.10.2011 günlü, 662 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 14.
maddesinin birinci fıkrasının (a) bendiyle,
bentde yer alan “kriterlerini”
ibaresinden sonra gelmek üzere “Orman
ve Su İşleri Bakanlığı ile birlikte” ibaresi eklenerek
değiştirildiğinden, konusu kalmayan bu bende ilişkin iptal istemi hakkında
KARAR VERİLMESİNE YER OLMADIĞINA, Fulya KANTARCIOĞLU’nun karşıoyu ve
OYÇOKLUĞUYLA,
6- 7. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’nin 10. maddesinin ikinci fıkrasında yer alan (c) şeklinde
değiştirilen (ç) ibaresi, 6306 sayılı Kanun’un 19. maddesinin birinci
fıkrasının (ç) bendi ile yürürlükten
kaldırıldığından, konusu kalmayan değişikliğe ilişkin hükmün iptal
istemi hakkında KARAR VERİLMESİNE YER OLMADIĞINA, OYBİRLİĞİYLE,
7- 8. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’nin 11. maddesinde yapılan değişiklikler, 6306 sayılı Kanun’un
19. maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi ile değiştirildiğinden, konusu kalmayan bu maddeye ilişkin iptal
istemi hakkında KARAR VERİLMESİNE YER OLMADIĞINA, OYBİRLİĞİYLE,
8- 10. maddesiyle 644 sayılı
Kanun Hükmünde Kararname’ye eklenen 13/A maddesinin (1) numaralı fıkrasının
(c) bendi, 662 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 14. maddesinin birinci
fıkrasının (b) bendiyle, bentte yer alan “değiştirmek,” ibaresinden sonra gelmek üzere “onaylamak,” ibaresi eklenerek
değiştirildiğinden, konusu kalmayan bu bende ilişkin iptal istemi hakkında
KARAR VERİLMESİNE YER OLMADIĞINA, Fulya KANTARCIOĞLU’nun karşıoyu ve
OYÇOKLUĞUYLA,
9- 13. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’nin 32. maddesine eklenen (2) numaralı fıkra, 23.8.2011 günlü,
653 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 7. maddesiyle yürürlükten kaldırıldığından, konusu
kalmayan bu maddeye ilişkin iptal istemi hakkında KARAR VERİLMESİNE YER
OLMADIĞINA, OYBİRLİĞİYLE,
10- 20. maddesiyle yürürlükten kaldırılan,
27.6.1989 günlü, 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin Ek 3’üncü
maddesinin birinci fıkrasında yer alan “Özel
Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı,” ve sekizci fıkrasında yer alan “Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,”
ibareleri, 11.10.2011 günlü, 666 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 1.
maddesiyle 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’ye eklenen Ek Madde 12’nin
(1) numaralı fıkrasının (m) bendiyle yürürlükten kaldırıldığından, konusu kalmayan bu maddeye ilişkin iptal
istemi hakkında KARAR VERİLMESİNE YER OLMADIĞINA, OYBİRLİĞİYLE,
11- 27. maddesiyle değiştirilen 4708 sayılı
Kanun’un 5. maddesinin altıncı fıkrası, 662 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’nin 16. maddesiyle, fıkrada yer alan “%1’i” ibarelerinin “%
3’ü” olarak değiştirilmesi
nedeniyle konusu kalmayan bu fıkraya ilişkin iptal istemi hakkında KARAR
VERİLMESİNE YER OLMADIĞINA, Fulya KANTARCIOĞLU ile Osman Alifeyyaz PAKSÜT’ün
karşıoyları ve OYÇOKLUĞUYLA,
12- 51. maddesiyle 2863 sayılı Kanun’a eklenen Ek
Madde 4’ün ikinci fıkrasının birinci cümlesinde yer alan;
a- “…Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürü,
söz konusu varlıkların ve alanların özelliklerine göre konusunda uzmanlaşmış
biolog, peyzaj mimarı, ziraat, çevre, orman ve su ürünleri mühendisleri…” ibaresi, 662 sayılı Kanun
Hükmünde Kararname’nin 15.
maddesiyle ile değiştirildiğinden,
b- “…Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı temsilcisinin başkanlığında,..” ibaresi 662 sayılı
Kanun Hükmünde Kararname’nin 15. maddesiyle ile yürürlükten kaldırıldığından,
konusu kalmayan ikinci fıkraya ilişkin iptal istemi
hakkında KARAR VERİLMESİNE YER OLMADIĞINA, OYBİRLİĞİYLE,
13- 1- 54. maddesiyle, 31.10.1985 günlü, 3234 sayılı Orman
Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin
Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun’un 19. maddesinin,
a- Birinci fıkrasına eklenen (ç) bendi, 657 sayılı
Kanun Hükmünde Kararname’nin 12. maddesiyle değiştirildiğinden,
b- Mevcut
(ç) bendinin (d) bendi olarak teselsül ettirilmesi, 657 sayılı Kanun
Hükmünde Kararname’nin 12. maddesiyle yürürlükten kaldırıldığından,
konusu kalmayan bu maddeye ilişkin iptal istemi
hakkında KARAR VERİLMESİNE YER OLMADIĞINA, OYBİRLİĞİYLE,
14- 55.
maddesiyle 3234 sayılı Kanun’a eklenen 22/A maddesi, 657 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin
13. maddesiyle yürürlükten kaldırıldığından, konusu kalmayan bu maddeye
ilişkin iptal istemi hakkında KARAR VERİLMESİNE YER OLMADIĞINA,
OYBİRLİĞİYLE,
15- 61. maddesiyle, 2.3.1984 günlü, 2985 sayılı
Toplu Konut Kanunu’nun Ek 3’üncü maddesinin ikinci fıkrasına “müşterek kararname ile,”
ibaresinden sonra gelmek üzere eklenen “Başkan
Yardımcıları Başkanlığın bağlı bulunduğu Bakan tarafından,” ibaresi, 24.10.2011 günlü, 661 sayılı Kanun
Hükmünde Kararname’nin 25.
maddesiyle değiştirildiğinden, konusu kalmayan bu maddeye ilişkin iptal
istemi hakkında KARAR VERİLMESİNE YER OLMADIĞINA, OYBİRLİĞİYLE,
C) 1- 1. maddesiyle 644
sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 2. maddesinin (1) numaralı fıkrasında
yapılan değişikliklerin, bu fıkraya eklenen (h) bendi dışındaki bölümünün,
2., 3. maddeleri, 4. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 7.
maddesinin birinci fıkrasında yapılan değişikliklerin, bu fıkraya eklenen (e)
bendi dışındaki bölümünün, 5. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’nin 8. maddesinin (1) numaralı fıkrasında yapılan
değişikliklerin, (ı) bendi dışındaki bölümünün, 6. maddesi, 7. maddesiyle
644 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 10. maddesinin (2) numaralı fıkrasında yer alan (ç) ibaresinin (c) şeklinde değiştirilmesi dışındaki
değişikliklerin, 9. maddesi, 10. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’ye eklenen 13/A maddesinin (1) numaralı fıkrasının (c) bendi
dışında kalan bölümü ile (2) numaralı fıkrası, 11., 12., 14., 15., 16.,
17., 18., 19., 25., 26.
maddeleri, 27. maddesiyle 4708
sayılı Kanun’un 5. maddesinin yedinci fıkrasının yürürlükten kaldırılmasına
ilişkin bölümünün, 28., 29., 30., 31., 32., 33., 34., 35., 36., 37., 38.,
39., 40., 41., 42., 43., 44., 45., 46., 47., 48., 49., 50. maddeleri, 51.
maddesiyle 2863 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 4’ün birinci, üçüncü,
dördüncü ve beşinci fıkraları,
52., 53., 56., 57., 58., 59., 60., 62. maddesinin birinci fıkrası, 63., 64.
maddeleri ile eki (1) Sayılı Cetvel’i, (1), (2) ve (3) sayılı
listelerin, Anayasa’nın 91. maddesinin birinci fıkrası uyarınca Anayasa’ya
aykırı olmadığına ve bu maddelere, fıkralara, bölümlere, değişikliklere, cetvele ve listelere ilişkin iptal
isteminin REDDİNE, OYBİRLİĞİYLE,
2- 62. maddesinin ikinci
fıkrasının Anayasa’nın 91. maddesinin birinci fıkrası uyarınca Anayasa’ya
aykırı olduğuna ve İPTALİNE, OYBİRLİĞİYLE,
3- 62. maddesinin ikinci
fıkrasının iptal edilmesi nedeniyle, Anayasa’nın 153. maddesinin üçüncü fıkrasıyla
6216 sayılı Kanun’un 66. maddesinin (3) numaralı fıkrası gereğince bu
fıkraya ilişkin İPTAL HÜKMÜNÜN, KARARIN RESMÎ GAZETE’DE YAYIMLANMASINDAN
BAŞLAYARAK ALTI AY SONRA YÜRÜRLÜĞE GİRMESİNE, OYBİRLİĞİYLE,
D) İçerikleri itibariyle
Anayasa’ya aykırılığı ileri sürülen;
1- 1. maddesiyle değiştirilen 644 sayılı Kanun
Hükmünde Kararname’nin 2. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (ç) bendinde
yer alan “…Bakanlar Kurulunca yetkilendirilen alanlar ile…” ve “…mülkiyeti kamuya ait arsa ve araziler üzerinde yapılacak her
türlü yapı, milli güvenliğe dair tesisler, askeri yasak bölgeler, genel
sığınak alanları, özel güvenlik bölgeleri…” ibarelerinin,
2- 4. maddesiyle değiştirilen
644 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 7. maddesinin birinci fıkrasının
(j) bendine eklenen “mülkiyeti
kamuya ait arsa ve araziler üzerinde yapılacak her türlü yapı,” ibaresinin,
3- 10. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’ye eklenen 13/A
maddesinin;
a- (1) numaralı fıkrasının, (a) bendinde yer alan “…sulak
alanlar…” ibaresi
ile (b), (ç), (d) ve (e)
bentlerinin,
b- (2) numaralı fıkrasının birinci cümlesinde yer
alan “…ile Bakanlıkça tespit
edilen doğal sit alanları, tabiat varlıkları ve bunların koruma
alanlarının…” ibaresi ile ikinci cümlesinde yer alan “…Ancak Bakanlıkça…” ibaresinin,
4- 12. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’nin 25. maddesine eklenen (2)
numaralı fıkranın,
5- 15. maddesiyle 644 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname’ye eklenen Ek Madde 1’in,
6- 17. maddesiyle
644 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’ye eklenen Geçici Madde 6’nın (1) ve (3) numaralı fıkralarının,
7- 19. maddesinin,
8- 32. maddesiyle, 29.6.2011 günlü, 645 sayılı
Orman ve Su İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
Hükmünde Kararname’nin 19.
maddesine eklenen (2)
numaralı fıkranın,
9- 36. maddesiyle değiştirilen, 9.8.1983 günlü,
2873 sayılı Millî Parklar Kanunu’nun 5. maddesinin birinci fıkrasında yer
alan “onaylı uygulama imar planına göre hazırlanacak projelerin”
ibaresinin,
10- 40. maddesiyle değiştirilen, 13.12.1983 günlü,
178 sayılı Maliye Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
Hükmünde Kararname’nin 13. maddesinin;
a- Birinci
fıkrasının (r) bendinde yer alan “Bakanlar Kurulunca uygulama usul ve
esasları belirlenen projeler kapsamında;” ve “… ve Devletin hüküm ve
tasarrufu altında bulunan…” ibareleri ile “…kamulaştırma…”
sözcüğünün ,
b- İkinci fıkrasının
11- 41. maddesiyle;
a- 2863 sayılı Kanun’da yer alan;
aa- “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma
Yüksek Kurulu” ibaresinin “Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek
Kurulu” şeklinde değiştirilmesinin,
bb- “kültür
ve tabiat varlıklarını koruma bölge kurulu” ile “Kültür
ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu” ibareleri “Kültür
Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu” şeklinde değiştirilmesinin,
b- 2863 sayılı Kanun’un 3. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine eklenen
(13) numaralı alt bendin,
12- 42. maddesiyle değiştirilen 2863 sayılı
Kanun’un 17. maddesinin (a)
fıkrasının ikinci ve üçüncü paragraflarının,
13- 47. ve 49. maddelerinin,
14- 50. maddesiyle 2863 sayılı Kanun’un 61.
maddesinin değiştirilen ikinci fıkrasında yer alan “…Bakanlıkça
değerlendirilerek gerekli görüldüğü takdirde…” ibaresinin,
15- 51. maddesiyle 2863 sayılı Kanun’a eklenen Ek
Madde 4’ün birinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci fıkralarının,
16- 52. maddesiyle 2863 sayılı Kanun’a eklenen Geçici Madde 9 ve Geçici Madde 10’un,
17- 63. maddesinin,
Anayasa’ya aykırı olmadığına
ve iptal isteminin REDDİNE, Fulya KANTARCIOĞLU’nun karşıoyu ve OYÇOKLUĞUYLA,
29.11.2012
gününde karar verildi.
|
Başkan
Haşim KILIÇ
|
Başkanvekili
Serruh KALELİ
|
Başkanvekili
Alparslan ALTAN
|
|
|
|
|
|
Üye
Fulya KANTARCIOĞLU
|
Üye
Mehmet ERTEN
|
Üye
Serdar ÖZGÜLDÜR
|
|
|
|
|
|
Üye
Osman Alifeyyaz PAKSÜT
|
Üye
Zehra Ayla PERKTAŞ
|
Üye
Recep KÖMÜRCÜ
|
|
|
|
|
|
Üye
Burhan ÜSTÜN
|
Üye
Engin YILDIRIM
|
Üye
Nuri NECİPOĞLU
|
|
|
|
|
|
Üye
Hicabi DURSUN
|
Üye
Celal Mümtaz AKINCI
|
Üye
Erdal TERCAN
|
|
|
|
|
|
Üye
Muammer TOPAL
|
Üye
Zühtü ARSLAN
|
|
|
|
|
|
KARŞIOY
2011/106 sayılı dava dosyasının yapılan ilk
incelemesinde Mahkememiz çoğunluğu dosyanın esasa geçilerek incelenmesi
yönünde karar vermiş ise de, iptal davası açan dava dilekçesi incelendiğinde
dava konusunun 8.8.2011 tarih ve 648 sayılı “Çevre ve Şehircilik
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile
Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair
Kanun Hükmünde Kararname”nin tümünün ve birçok değiştirilen maddelerinin
iptali istemine ilişkin olduğu, iptal istemli dilekçe de, iptal konusunun
Anayasa’nın hangi maddelerine aykırı olduğunu anlatan gerekçe bölümünde
iptali istenen her madde kapsamında bir ünlü edebiyatçının şiirlerinden
dizeler ya da mısralar yazmak suretiyle konuyla ilintisini açıklamadan,
teamüle, mahkemeye yapılacak dilekçe üslup ve etiğine aykırı beyanlarda
bulunduğu görülmüştür.
Konu bağlantısı verilmeyen, zorlama yorumlara
mahkemeyi itecek, mahkeme mehabeti ile bağdaşmayan, içinde konu dışı
bulunmaması gereken unsur taşıyan dilekçenin usulüne uygun olarak
düzeltilerek geri gönderilmesinin istenmesi gerekirken, bir başka dilekçe
de dava konusundan ilgisiz ifadelerinde yer almasına yol açacak uygulama
ile mahkemenin dosyayı iade etmeden
esasa geçmesine karar verilmesine katılınamamıştır.
|
|
Başkanvekili
Serruh KALELİ
|
KARŞIOY
GEREKÇESİ
1- 11.10.2011 günlü, 662 sayılı Kanun
Hükmünde Kararname’nin Etkilediği Kurallar Yönünden :
8.8.2011 günlü, 648 sayılı Kanun Hükmünde Kararname
(KHK)’nin, bazı maddelerinin iptali istemiyle 14.10.2011 tarihinde açılan
davadan sonra anılan KHK’de, 662 sayılı KHK ile yapılan değişikliklerin,
ilgili oldukları dava konusu kuralların tümünü etkilediği gerekçesiyle bu
maddeler hakkındaki incelemenin esasına girilmesine gerek görülmeyerek
“karar verilmesine yer olmadığı” yolunda karar verilmiştir.
Anayasa Mahkemesine yapılan iptal başvurularının
konusunu oluşturan kuralların tümüyle yasal değişikliğe uğramaları halinde,
iptal davalarının doğrudan soyut norm denetimine ilişkin oldukları da
gözetildiğinde, söz konusu başvurular hakkında esastan karar verilmesinde,
hukuki yarar bulunmamakta ise de yapılan değişikliğin, dava konusu kuralın
bir bölümüne yönelik olması ve özünü de etkilememesi durumunda, kalan bölüm
hakkında incelemenin sürdürülmesi gerekir. Aksi halde dava konusu
kurallarda, daha sonraki yasal düzenlemelerle yapılacak en küçük değişiklikler
o kuralların, iptal davası yoluyla Anayasal denetiminin engellenmesi
sonucunu doğurur. Böyle bir sonucu, Anayasa yargısının amacı ve işleviyle
bağdaştırmak olanaksızdır.
Açıklanan nedenlerle 648 sayılı KHK’nin tümü
değiştirilmeyerek sadece bazı sözcüklerde değişiklik ve ekleme yapılan
kurallarının kalan bölümlerinin Anayasa’ya uygunluk denetiminin yapılarak
esas hakkında karar verilmesi gerektiği düşüncesiyle çoğunluk görüşüne
katılmıyorum.
2- 6223 sayılı Yetki Kanunu’nun
Kapsamı Yönünden :
Dava konusu 648 sayılı KHK’nin 41. maddesiyle 2863
sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 3. maddesinin
birinci fıkrasının (a) bendine eklenen alt bentlerle Kanun’da adı geçen
“doğal sit”, “taşınır tabiat varlıkları”, “sokak sağlıklaştırma proje ve
uygulamaları” ve “etkileşim-geçiş sahası”nın tanımları yapılmıştır.
Anayasa’nın 91. maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca,
yetki kanunda çıkarılacak KHK’nin amacının, kapsamının, ilkelerinin,
kullanma süresinin ve süresi içinde birden fazla KHK çıkarılıp çıkarılmayacağının
gösterilmesi gerekir. Buna göre bir KHK’nin Anayasa’ya uygun olduğunun
kabulü, öncelikle dayandığı yetki yasasının kapsamı içinde kalmasına
bağlıdır.
6.4.2011 günlü, 6223 sayılı Yetki Yasası’nın 1.
maddesinin (1) numaralı fıkrasının, kamu hizmetlerinin bakanlıklar
arasındaki dağılımının yeniden belirlenmesine ilişkin (a) bendi ile (2)
numaralı fıkrasının da, (a) bendinde, Bakanlar Kurulu’na görev, yetki,
merkez, taşra ve yurt dışındaki teşkilatlanma esaslarıyla ilgili olmayan
konularda düzenleme yapma yetkisi verilmediğinden 648 sayılı KHK’nin 41.
maddesiyle, 2863 sayılı Yasa’nın 3. maddesinin birinci fıkrasının (a)
bendine eklenen alt bentlerle yapılan ve tümüyle özel bir alana ait olan
tanımlamaların Yetki Kanunu’nun kapsamı dışında kaldığı açık olup, dava
konusu KHK kuralı Anayasa’ya aykırıdır; iptali gerektiği düşüncesiyle
çoğunluk görüşüne katılmıyorum.
3- Yürütme Yetkisinin Genişletilmesi
Yönünden :
Dava konusu 648 sayılı KHK’nin iptal istemi
reddedilen kurallarının, idarenin
KHK’ler konusundaki yetkisinin sınırlı olduğu, yasama yetkisinin
devredilmezliği ilkesiyle bağdaşmayacak biçimde geniş bir düzenleme yetkisi
kullanamayacağına ilişkin E: 2011/113; K: 2012/108 sayılı karardaki karşıoy
gerekçesi doğrultusunda iptali gerektiği düşüncesiyle çoğunluk görüşüne
katılmıyorum.
KARŞIOY
YAZISI
648 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 27.
maddesiyle, 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun’un 5. maddesinin beşinci
ve altıncı fıkraları değiştirilmiş, bu değişikliğe göre beşinci fıkrada
yapı denetimi hizmeti için yapı denetimi kuruluşuna ödenecek hizmet
bedelinin hesaplanma şekli düzenlenmiş, altıncı fıkrada ise alınacak bedellerin
yapı sahibince il muhasebe birimlerinde açılacak emanet nitelikli hesaba
yatırılması, yatırılan bu tutarların %1’inin ruhsatı veren idarenin,
%1’inin Bakanlık bünyesinde kurulan döner sermaye işletmesinin hesabına
aktarılması öngörülmüştür.
KHK’nin 27. maddesiyle değiştirilen 4708 sayılı
Kanun’un 5. maddesinin beşinci fıkrasındaki düzenleme, 6223 sayılı Yetki
Kanunu kapsamında olmadığından iptal edilmiş ise de Kanunun 5. maddesinin
altıncı fıkrası hükümleri hakkında, daha sonra 662 sayılı KHK’nin 16.
maddesiyle değiştirildikleri ve iptal isteminin konusu kalmadığı
gerekçesiyle “karar verilmesine yer olmadığına” karar verilmiştir.
Kanun’un altıncı fıkrasındaki düzenleme, iptal
edilen beşinci fıkradaki düzenlemenin devamı niteliğinde olup, 662 sayılı
KHK’nin 16. maddesiyle yapılan değişiklik sadece oranlara (%1 yerine %3)
ilişkindir. Altıncı fıkranın değişiklikten önce veya sonra tek başına anlam
ifade etmesi mümkün değildir. Bu nedenle değişik altıncı fıkra hakkında
iptal isteminin konusu kalmadığı kabul edilse bile fıkranın tek başına uygulanması
söz konusu olmadığından, 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve
Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 43. maddesinin (4) numaralı fıkrası
gereğince iptali gerekir.
Bu gerekçeyle fıkra hakkında karar verilmesine yer
olmadığı kararına katılmamaktayım.
|
|
Üye
Osman Alifeyyaz PAKSÜT
|
|